Założenie Szkoły Głównej przeniesieniem do Krakowa ugruntowane. R.P. 1361-1399-1400, obraz
Jana Matejki
Pieczęć Akademii Krakowskiej z czasów Władysława Jagiełły
Indeks studentki Wydziału Filozoficznego z lat 30. XX w.
Uniwersytet Jagielloński (historyczne nazwy:
łac.
Studium Generale, Akademia Krakowska, Szkoła Główna Koronna, Szkoła Główna Krakowska, Uniwersytet Krakowski) (
łac.
Universitas Jagellonica Cracoviensis[2]) – najstarsza
polska uczelnia wyższa
, jeden z najstarszych
uniwersytetów
na świecie, mieszczący się w
Krakowie
.
Najlepszy uniwersytet w Polsce według ogólnoświatowego rankingu publikowanego przez The Times Higher Education Supplement. W Światowym Rankingu Uniwersytetów plasuje się pomiędzy miejscem 303 a 401[3]. Jako jedyna uczelnia w kraju, Uniwersytet Jagielloński jest członkiem wielu stowarzyszeń zrzeszających najbardziej prestiżowe uniwersytety świata, m.in.
Grupy Coimbra
czy
Europaeum
.
Uniwersytet (
studium generale
) został założony w
1364
w
Kazimierzu
z fundacji
Kazimierza III Wielkiego
i odnowiony w
1400
w
Krakowie
przez
Władysława II Jagiełłę
z fundacji
Jadwigi Andegaweńskiej
. W 1817 nadano mu nazwę
Jagielloński
, by podkreślić jego związki z tą
dynastią
.
Historia
Założenie uniwersytetu
Uniwersytet w Krakowie, który funkcjonował wówczas pod nazwą Studium Generale, powstał staraniem króla
Kazimierza III Wielkiego
12 maja
1364
. Był zatem drugim uniwersytetem, po
uniwersytecie praskim
, który powstał w tej części Europy. Wzorowany był na
Uniwersytecie Bolońskim
. Faktycznie swoją działalność rozpoczął dopiero w
1367
, prowadząc wykłady na trzech
wydziałach
:
sztuk wyzwolonych
(1 katedra),
medycyny
(2 katedry) i
prawa
(8 katedr, w tym 5
prawa rzymskiego
).
Papież
nie zgodził się na powołanie najbardziej prestiżowego wydziału
teologii
. Ustrój wewnętrzny oparty był na samorządzie studentów niezależnym od czynników kościelnych. Po raz pierwszy w historii studenci prawa po wykładach mieli odbywać swego rodzaju praktyki w sądach. Krakowskie studium generale ukończyło tylko 6 osób na wydziale artium. Niestety rychła śmierć króla w
1370
oraz brak zainteresowania u
Ludwika Węgierskiego
doprowadziła do zaniechania jego działalności. Z dorobku naukowego zachowały się kodeksy z 1367 in castro Cracoviensi seu in universitate studii oraz z 1369 per manus cuisdam studentis.
W
1400
roku wznowił swoje nauczanie dzięki osobistym zabiegom królowej
Jadwigi Andegaweńskiej
na dworze papieskim w
Awinionie
. W swoim
testamencie
królowa zapisała krakowskiej uczelni swój majątek osobisty. Klejnoty królowej umożliwiły odnowienie uniwersytetu w pełnym kształcie, z czterema wydziałami typowymi dla
średniowiecznych
uniwersytetów. Spośród nich najważniejszy był wydział teologiczny, który dla każdego
profesora
był ukoronowaniem kariery naukowej. Uniwersytet Jagielloński był pierwszym uniwersytetem w Europie posiadającym samodzielne katedry matematyki i astronomii.
Rozkwit Akademii Krakowskiej
W XV i na początku XVI wieku Akademia Krakowska przeżywała okres rozkwitu. Studiowali na niej także studenci zagraniczni. Wówczas to rektorami uczelni byli
Stanisław ze Skarbimierza
i
Paweł Włodkowic
. Znana była krakowska szkoła
matematyczna
i
astrologiczna
. W Krakowie studiował
Mikołaj Kopernik
, a także wielu późniejszych profesorów zachodnioeuropejskich. Kraków był też ważnym ośrodkiem naukowym nauk
alchemicznych
, której uczyli profesorowie
medycyny
.
Zmierzch świetności
Nurty
reformacji
zostały odrzucone przez władze Akademii Krakowskiej. Druki innowiercze podlegały
cenzurze
, a profesorowie – zwolennicy reformacji opuścili miasto. Akademia straciła studentów zagranicznych, a liczba studentów polskich i litewskich zmalała. Ci zresztą coraz częściej wybierali studia za granicą, w
Bolonii
czy
Padwie
. Wprawdzie pod koniec XVI wieku studiowały tu jeszcze takie znakomitości jak
Jan Kochanowski
,
Andrzej Frycz Modrzewski
,
Marcin Kromer
czy
Mikołaj Rej
, ale upadek uniwersytetu się pogłębiał.
Wieki XVII i XVIII pogłębiały tylko kryzys uczelni. Akademia uwikłała się w konflikt z
jezuitami
, popieranymi przez króla, którzy opierali się nowoczesnym prądom naukowym. Pozytywnym elementem było utworzenie sieci szkół związanych z uczelnią tzw. kolonii akademickich, z których pierwsze było
Kolegium Nowodworskiego
. W tym trudnym okresie działali dwaj znani uczeni
Jan Brożek
i
Stanisław Pudłowski
.
W połowie XVIII wieku pojawiły się pierwsze reformy. Wprowadzono m.in. systematyczne nauczanie
języków niemieckiego
i
francuskiego
, wykłady na temat prawa polskiego, geografii i inżynierii wojskowej. W roku 1748 powstała katedra prawa natury. Niepowodzeniem skończyły się za to starania o sprowadzenie do Krakowa wykładowców z zagranicy. Gruntowną reformę przeprowadził działający z ramienia
Komisji Edukacji Narodowej
Hugo Kołłątaj
. Stworzył on nową strukturę organizacyjną uniwersytetu, który nosił wówczas nazwę Szkoły Głównej Koronnej. Otwarto wówczas
obserwatorium astronomiczne
,
kliniki
, pierwsze
laboratoria
, powstał
ogród botaniczny
. Językiem wykładowym został ostatecznie
język polski
, a wykłady prowadzone były w duchu filozofii
Oświecenia
.
Okres rozbiorów
Rozbiory Polski
postawiły pod znakiem zapytania dalsze funkcjonowanie uniwersytetu. Po wkroczeniu wojsk austriackich podjęto decyzję o jego zamknięciu i dopiero interwencja w Wiedniu uchroniła go od takiego losu. Jednak jego rola została znacznie umniejszona. Również wcielenie Krakowa do
Księstwa Warszawskiego
nie zmieniło tej sytuacji. W
Rzeczypospolitej Krakowskiej
Akademia odgrywała istotną rolę polityczną. Posiadała szeroką autonomię wewnętrzną i znaczący wpływ na politykę państwa (władza rektora była w bardzo niewielkim stopniu ograniczona przez Senat Wolnego Miasta. Poza tym uczelnia mianowała trzech swych reprezentantów do 41 – osobowego Zgromadzenia Ogólnego i dwóch do Senatu). Jednak ani jej poziom, ani liczba studentów nie podwyższyły się znacząco, a pod względem prestiżu naukowego dała się wyprzedzić Warszawie i Wilnu. Od
1846
, gdy Kraków ponownie włączono do Austrii, rząd w Wiedniu nie zmienił swojej wrogiej polityki.
Dopiero przyznanie autonomii
Galicji
w ramach monarchii
austro-węgierskiej
przyniosło także poprawę sytuacji uniwersytetu. W międzyczasie zmieniono nazwę na Uniwersytet Jagielloński – funkcjonującą do dziś. W tym drugim okresie świetności uniwersytetu swoje badania prowadzili, m.in.:
Karol Olszewski
,
Zygmunt Wróblewski
,
Napoleon Cybulski
,
Tadeusz Browicz
,
Marian Smoluchowski
,
Leon Marchlewski
,
Władysław Natanson
,
Kazimierz Żórawski
oraz
Stanisław Zaremba
. Wśród nauk humanistycznych czołowymi przedstawicielami byli
Michał Bobrzyński
,
Józef Szujski
,
Stanisław Smolka
,
Kazimierz Morawski
,
Franciszek Piekosiński
,
Edmund Krzymuski
,
Jan Baudouin de Courtenay
,
Fryderyk Zoll
,
Stanisław Wróblewski
czy
Stanisław Estreicher
.
Na początku XX wieku studiowało na Uniwersytecie Jagiellońskim około 3 tysięcy studentów, w tym także pierwsze kobiety, które mogły podjąć studia dopiero w
1894
, najpierw na wydziale farmacji, a później i innych. Legendarną pierwszą studentką pozostaje jednak
Nawojka
, która podobno używała męskiego przebrania.
O politycznym życiu UJ aż do początków XX wieku decydowali konserwatyści. Na przełomie wieków wpływy zdobyli także nacjonaliści, socjaliści, ludowcy i w mniejszym stopniu chadecy.
Okres międzywojenny
Po odzyskaniu niepodległości Uniwersytet Jagielloński był najważniejszym spośród istniejących wówczas pięciu polskich uniwersytetów (oprócz UJ drugim znanym ze światowego poziomu nauki polskim uniwersytetem był
Uniwersytet Jana Kazimierza
). Gdy po odzyskaniu niepodległości reaktywowano
Uniwersytet Stefana Batorego
,
Uniwersytet Warszawski
oraz utworzono
Uniwersytet Poznański
i
Katolicki Uniwersytet Lubelski
, kadra profesorska tych uczelni była zasilana w dużej mierze z uczelni krakowskiej i lwowskiej.
W okresie międzywojennym rozbudowano uniwersytet, powstał m.in. nowy gmach
Biblioteki Jagiellońskiej
. Jednak spory polityczne i kryzys ekonomiczny nie ominęły także uniwersytetu. Dochodziło m.in. do starć przedstawicieli różnych ugrupowań studenckich. Senat uczelni protestował przeciwko niektórym działaniom rządu, m.in. ograniczeniu autonomii szkół wyższych. Kryzys finansów państwowych w latach 30. doprowadził do likwidacji kilku katedr. W roku akademickim 1937/38 na wszystkich wydziałach uniwersytetu wprowadzono zasadę
numerus clausus
studentów pochodzenia żydowskiego, ograniczając ich liczbę do około 10% ogólnej liczby studiujących.
Z tego okresu pochodzą tacy słynni uczeni jak: matematycy
Tadeusz Banachiewicz
,
Tadeusz Ważewski
i
Franciszek Leja
, językoznawcy
Jan Michał Rozwadowski
,
Jan Łoś
,
Kazimierz Nitsch
i
Tadeusz Lehr-Spławiński
oraz przedstawiciele innych nauk
Konstanty Michalski
,
Rafał Taubenschlag
,
Adam Krzyżanowski
,
Tadeusz Sinko
,
Roman Dyboski
oraz
Władysław Konopczyński
.
II wojna światowa
Wybuch wojny był najtrudniejszym momentem historii uniwersytetu.
6 listopada
1939
, pod pretekstem wykładu, okupanci zaprosili profesorów i asystentów uniwersytetu, których aresztowano w liczbie 144 i zesłano do
obozu koncentracyjnego
. Łącznie aresztowano w ramach
Sonderaktion Krakau
183 osoby, w tym także profesorów i pracowników
AGH
. Wielu z nich udało się przeżyć, łącznie jednak w latach 1939-1945 zginęło 34 profesorów uniwersytetu, w tym także zamordowanych w Katyniu przez Rosjan. W czasie trwania wojny uniwersytet był zamknięty, a jego wyposażenie niszczone. Mimo to zorganizowano nauczanie na Tajnym Uniwersytecie Jagiellońskim, w którym udział brało około 900 studentów. Rektorem tajnego uniwersytetu został profesor
Władysław Szafer
. Zajęcia prowadziło 140 naukowców.
Okres PRL
Zajęcia uniwersyteckie udało się uruchomić już w miesiąc po zakończeniu okupacji Krakowa. Do Krakowa przyjechali zmuszeni przez
Rosjan
do repatriacji uczeni ze Lwowa i Wilna. Powojenny okres radości skończył się szybko, gdy nadeszły czasy
stalinizmu
. Kontrolę nad uniwersytetem przejęła
PZPR
, która usunęła niektórych niepokornych profesorów. Wydzielonych zostało kilka wydziałów, z których stworzono nowe szkoły wyższe (
Akademię Rolniczą
,
Akademię Wychowania Fizycznego
,
Akademię Medyczną
), uległ też likwidacji Wydział Teologii. Niektórzy profesorowie, m.in:
Roman Ingarden
, zostali wyrugowani z uczelni. Władze komunistyczne zlikwidowały także autonomię uczelni.
Mimo poważnego zahamowania badań w owym czasie działali tam znani naukowcy:
Stanisław Pigoń
,
Juliusz Kleiner
,
Henryk Niewodniczański
,
Jan Dąbrowski
,
Władysław Szafer
,
Władysław Wolter
,
Jan Gwiazdomorski
,
Stefan Szuman
. W tym okresie na uczelni, na odłączonym później Wydziale Teologicznym, studiował także
Karol Wojtyła
, późniejszy papież.
Przełom
1956
wpłynął też na poprawę sytuacji uniwersytetu. Przy okazji jubileuszu 600-lecia założenia Uniwersytetu Jagiellońskiego powstało wiele nowych budynków uniwersyteckich (m.in.
Collegium Paderevianum
). Uczelni nie ominęły też ważne wydarzenia krajowe: po strajkach studenckich w 1968 roku Kraków opuściło kilku profesorów pochodzenia żydowskiego.
W tym okresie na uniwersytecie pracowali znani naukowcy:
Adam Vetulani
,
Stanisław Nahlik
,
Jerzy Kuryłowicz
,
Karol Estreicher (młodszy)
,
Tadeusz Dobrowolski
,
Kazimierz Wyka
,
Kazimierz Kordylewski
, Jan Zurzycki, Kazimierz Gumiński,
Tadeusz Ważewski
,
Franciszek Leja
,
Stanisław Gołąb
czy
Jacek Szarski
.
Po 1989
Po przemianach ustrojowych uniwersytet może działać w nowych warunkach, w których przywrócono mu należną uczelniom wyższym autonomię. W
1993
włączono na powrót
Collegium Medicum
, do
2004
UJ był jedynym uniwersytetem w Polsce posiadającym wydziały medyczne. Uniwersytet rozwija jeszcze bardziej współpracę międzynarodową – jest m.in. członkiem
Grupy Coimbra
zrzeszającej najstarsze uniwersytety kontynentu europejskiego. Wysoka jakość nauczania i prowadzonych badań potwierdzana jest przez niezależne rankingi uczelni wyższych.
Od kilku lat w Pychowicach powstaje nowy
kampus
uniwersytecki, tzw.
Trzeci Kampus
, w którym ma się znaleźć najnowsza infrastruktura naukowo-technologiczna.
Wydziały UJ
Inne jednostki:
Podstawowe statystyki
Stan na 31 listopada 2008 r.[4]:
- liczba kierunków: 48
- liczba specjalności: 93
- liczba studentów:
- ogółem: 46 545 (w tym Collegium Medicum: 5 935)
- studia stacjonarne: 30 396 (4 366)
- studia niestacjonarne: 16 149 (1 569)
- studia podyplomowe: 2962 (503)
- studia doktoranckie: 2174 (188)
- studenci obcokrajowcy(dane na rok 2007): 1009
- liczba pracowników (stan na 31 grudnia 2007 r.[4]):
- ogółem: 6847 (w tym Collegium Medicum: 2 267)
- nauczycieli akademickich: 3657 (1 231)
- profesorów tytularnych: 496 (116)
- doktorów habilitowanych: 514 (100)
Budynki uniwersyteckie
Uniwersytet Jagielloński użytkuje ponad 100 budynków na terenie całego miasta. Najstarsze budynki uniwersyteckie znajdują się na
Starym Mieście
, w dzielnicy uniwersyteckiej skupionej wzdłuż ulicy św. Anny i Jagiellońskiej. Tutaj też znajduje się wybudowane w
1887
Collegium Novum
, który jest siedzibą rektora i dziekanów. Powstał on niedaleko najstarszego budynku uniwersyteckiego w Polsce
Collegium Maius
, który od
1400
był kolegium profesorów, a obecnie znajduje się tu muzeum uniwersyteckie. Kilka budynków znajduje się w innych częściach Starego Miasta, zwłaszcza przy
ulicy Grodzkiej w Krakowie
i
Rynku Głównym
. Ważnym budynkiem UJ jest również Zamek w Przegorzałach, zwany przez studentów 'eurozamkiem' z racji mieszczącego się tam
Instytutu Europeistyki UJ
.
Nowsze budynki powstały niedaleko gmachu Biblioteki Jagiellońskiej, niedaleko kompleksu budynków
Akademii Rolniczej
i
Akademii Górniczo-Hutniczej
. Tam też powstał nowoczesny budynek m.in. z aulą wykładową na ponad 1000 osób, zwany
Audytorium Maximum
.
Największą inwestycją UJ jest obecnie tzw.
Kampus 600-lecia Odnowienia Uniwersytetu Jagiellońskiego
zwany też III Kampusem, który powstaje w dzielnicy Dębniki, w pobliżu osiedla Ruczaj. Inwestycja ta przewidziana jest na kilkanaście lat i jest dofinansowywana z budżetu państwa. W pobliżu kampusu powstaje także krakowski
park technologiczny
. Budynki szpitala uniwersyteckiego położone są na krakowskim Prokocimiu.
Ważniejsze budynki uniwersyteckie:
Muzea
Uniwersytet Jagielloński prowadzi 7 muzeów, które prezentują zbiory dotyczące historii uniwersytetu i niektórych jego wydziałów, oraz zbiory eksponatów z niektórych dziedzin gromadzonych przez stulecia przez krakowskich naukowców. Najcenniejsze zbiory znajdują się w
Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego
, które mieści się w historycznym budynku Collegium Maius. Znajdują się tam m.in.
Globus Jagielloński
, jeden z pierwszych globusów, na którym oznaczono nowy
kontynent
–
Amerykę
, przyrządy używane przez
Mikołaja Kopernika
, drewnianą rzeźbę króla
Kazimierza Wielkiego
z XIV wieku oraz wiele innych cennych eksponatów.
Pozostałe muzea to:
- Muzeum Farmacji
- Muzeum Wydziału Lekarskiego
- Muzeum Zoologiczne
- Muzeum Botaniczne
- Muzeum Geologiczne
- Muzeum Antropologiczne
Czasopisma i prace naukowe
Prace naukowe badaczy Uniwersytetu Jagiellońskiego publikowane jest w kilkudziesięciu czasopismach i zeszytach naukowych:
- czasopisma:
- Ad Americam (Instytut Amerykanistyki i Studiów Polonijnych)
- Bio-Algorithms and Med-Systems (Zakład Bioinformatyki i Telemedycyny Collegium Medicum)
-
Nowy Filomata
(Instytut Filologii Klasycznej)
- Acta Physica Polonica B (Instytut Fizyki)
- Foton (Instytut Fizyki)
-
Kwartalnik Filozoficzny
(PAU/UJ Instytut Filozofii)
- Peregrinus Cracoviensis (Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej)
- Politeja (Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych)
-
Principia
(Instytut Filozofii)
- Reports on Mathematical Logic (Instytut Filozofii)
- Reports on Philosophy (Instytut Filozofii)
- The Jagiellonian University Year Book of Labour Law (Katedra Prawa Pracy)
- Schedae Informaticae (Instytut Informatyki)
-
Studia Etymologica Cracoviensia
(Wydział Filologiczny)
- seria Zeszyty Naukowe UJ
- Acta Cosmologica (Obserwatorium Astronomiczne)
- Opuscula Musealia (Muzeum UJ)
- Prace Archeologiczne (Instytut Archeologii)
- Prace Botaniczne (Instytut Botaniki)
- Prace Etnograficzne (Instytut Etnologii)
- Prace Fizyczne (Instytut Fizyki)
- Prace Geograficzne (Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej)
- Prace Historyczne (Instytut Historii)
- Studia Austro-Polonica (Instytut Historii)
- Prace Historyczno-Literackie (Instytut Filologii Słowiańskiej)
- Prace Językoznawcze (Wydział Filologiczny)
- Prace Pedagogiczne (Instytut Pedagogiki)
- Prace Polonijne (Instytut Studiów Polonijnych i Etnicznych)
- Prace Prawnicze
- Prace Psychologiczne (Instytut Psychologii)
- Modus (Prace z Historii Sztuki) (Instytut Historii Sztuki)
- Prace z Nauk Politycznych (Instytut Nauk Politycznych)
- Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej (IWiOWI)
- Prace Zoologiczne (Instytut Zoologii)
- Studia Religiologica (Instytut Religioznawstwa)
- Zeszyty Prasoznawcze (Ośrodek Badań Prasoznawczych)
Zobacz też
Źródła
- ↑ UJ:
BIP-Dane statystyczne Uczelni: Liczba studentów (w tym studenci Collegium Medicum)
(
pol.
).
- ↑
Statut Uniwersytetu Jagiellońskiego uchwalony przez Senat Uniwersytetu Jagiellońskiego 7 czerwca 2006 roku (z uwzględnieniem zmian wprowadzonych uchwałami nr 42/VI/2007 z 27.06.2007 roku, nr 55/X/2007 z 31.10.2007 roku, nr 44/X/2008 z 8.10.2008 roku, nr 58/X/2009 z 28.10.2009 roku, nr 12/II/2010, 13/II/2010 i 14/II/2010 z 24.02.2010 roku, nr 29/IV/2010 z 28.04.2010 roku oraz nr 34/V/2010 z 26.05.2010 roku Senatu Uniwersytetu Jagiellońskiego) (tekst jednolity)
. [dostęp 2010-07-09]. s. 11.
- ↑
http://www.arwu.org/ARWU2009_4.jsp
Światowy Ranking Uniwersytetów 2009
- ↑ 4,0 4,1
Uniwersytet w liczbach
Bibliografia
- Kazimierz Morawski, Historyja Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 1900.Tom I, ( XII + 467 stron). Tom II, (472 stron).
- Historia nauki polskiej. T. 1 wstęp i red. Bogdan Suchodolski ; Wrocław 1970
Linki zewnętrzne