Wrotki (Rotifera) –
typ
małych, przezroczystych
zwierząt
bezkręgowych
z charakterystycznym wieńcem rzęsek. Zwierzęta te zamieszkują przede wszystkim wody słodkie, ale znane są też formy słonowodne i lądowe, żyjące na wilgotnych mchach i w glebie. W Polsce występują przedstawiciele trzech rodzin: Trochosphaeridae, Birgeidae i Clariaidae.
Wrotki są
rozdzielnopłciowe
, występuje u nich
dymorfizm płciowy
. Samce mają uwstecznione narządy wewnętrzne, u większości gatunków przewód nasienny kończy się prąciem. Jajniki mogą być pojedyncze lub parzyste, jajowody otwierają się do kloaki.
Wrotki mają zdolność do rozmnażania się w drodze
partenogenezy
przez kilka pokoleń.
Wrotki lądowe w warunkach niekorzystnych przechodzą w stan
anabiozy
lub
encystacji
.
Budowa
Ciało wrotka podzielone jest na trzy odcinki:
głowę
,
tułów
i
nogę
. Mają najczęściej kształt wydłużony z szerokim przednim końcem, tzw. aparatem wrotnym. Aparat wrotny lub rzęskowy ma postać tarczy z rozmieszczonymi na niej rzęskami. Tylny koniec ciała zwęża się tworząc krótszą lub dłuższą nogę zakończoną dwoma palcami. Ciało pokryte jest cienką kutikulą. Warstwa okrywająca ciało jest na tyle przejrzysta, że widoczne są przez nią narządy wewnętrzne wrotka. Po stronie grzbietowej głowy oraz po bokach tułowia znajdują się brodawki czuciowe zakończone szczecinkami. Otwór gębowy położony jest na tarczy aparatu, otwór odbytowy u nasady nogi. Aparat wrotny składa się z dwóch nieciągłych pasm rzęsek schodzących do zagłębienia otworu gębowego oraz kilku rzędów membranelli położonych bliżej strony grzbietowej.
Bezpośrednio pod cienką
hypodermą
znajduje się jama ciała wypełniona płynem, w której położone są wszystkie narządy wewnętrzne oraz pęczki mięśni. Mięśnie wrotka utworzone są przeważnie przez pojedyncze wielkie komórki.
Układ pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym leżącym na brzusznej stronie aparatu wrotnego. Tuż za otworem znajduje się silnie umięśniona
gardziel
(mastaks). W gardzieli widoczny jest wyraźnie aparat zastawkowy, składający się z trzech chitynowych zębów. Wszystkie części aparatu żującego podłączone są ze sobą i z gardzielą licznymi mięśniami. Gardziel przechodzi w krótki, urzęsiony
przełyk
, łączący się z dużym, również urzęsionym
żołądkiem
. Do przedniej części żołądka otwiera się jeden gruczoł zwany gruczołem trzustkowo-wątrobowym. Krótkie urzęsione jelito uchodzi do szerokiej kloaki, otwierającej się odbytem u nasady nogi.
Układ wydalniczy składa się z dwóch rurkowatych
protonefrydiów
leżących po bokach przewodu pokarmowego. Rurki te na wysokości żołądka skręcają się w pętlę i uchodzą do pęcherza moczowego. Pęcherz otwiera się do kloaki. Żeński układ rozrodczy składa się z jajnika i żółtka, połączonych ze sobą, leżących po brzusznej stronie żołądka. Na tle jelita widoczny jest krótki
jajowód
uchodzący do
kloaki
.
Samce są znacznie mniejsze i prościej zbudowane od samic. U wielu gatunków samce nie zostały dotychczas odkryte, występują one bowiem tylko co pewien okres i to bardzo nieliczne.
Klasyfikacja biologiczna
Tradycyjnie wrotki zaliczane były (w randze gromady lub podtypu) do typu
obleńców
(Nemathelminthes). Aktualnie zazwyczaj traktowane są jako osobny typ, w którym wyróżniono dwie gromady:
Gromada Eurotatoria (parafiletyczna)
- Podgromada Bdelloidea
- Podgromada Monogononta
Gromada Pararotatoria
- Rząd Seisonacea
Czasem wyróżnia się też formy kuliste Sphaeroida, ale gromada ta zawiera tylko jeden gatunek – trochosferę.
Molekularne dane wskazują, że Rotifera jest grupą polifiletyczną. Podgrupę wrotków bowiem tworzą
kolcogłowy
(Acanthocephala). Razem z kolcogłowami wrotki tworzą grupę monofiletyczną (
klad
), zwany na przykład "Syndermata".
Jedna z nowszych hipotez zakłada wspólne pochodzenie wrotków, kolcogłowów i
szczękogębych
. Zwierzęta te tworzą
klad
Gnathifera[2].
Przypisy
- ↑
Rotifera
w: Integrated Taxonomic Information System (
ang.
)
- ↑ Witek et al.. Support for the monophyletic origin of Gnathifera from phylogenomics. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 53(3), ss. 1037-1041 (2009).
doi:10.1016/j.ympev.2009.07.031
(
ang.
).
Bibliografia
- Gabriel Brzęk: Stacja Hydro-biologiczna na Wigrach. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie. .
- Czesław Jura: Bezkręgowce : podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN
, 2007. .
- Larousse Ziemia Rośliny Zwierzęta. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza BGW, 1990. .
- Zoologia : bezkręgowce. T. 1. Red. nauk. Czesław Błaszak. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN
, 2009. .