Zdjęcie lotnicze pl. M. Lutra - centrum Bielskiego Syjonu
Kościół ewangelicki pw. Zbawiciela
Wyższa Szkoła Administracji
Gimnazjum i Liceum Towarzystwa Szkolnego im. M. Reja
Brama Starego Cmentarza Ewangelickiego
Bielski Syjon – część
Górnego Przedmieścia
(historyczna dzielnica
Bielska-Białej
), położona między ulicą W. Orkana a A. Frycza-Modrzewskiego. Jego centralną część stanowi pl. M. Lutra.
Bielski Syjon powstał w końcu
XVIII w.
na terenie wydzielonym z dolnego pastwiska miejskiego na potrzeby miejscowej gminy
ewangelickiej
. Umożliwił to
patent tolerancyjny
ogłoszony
13 października
1781
r. przez cesarza
Józefa II
.
W XVI w. bielska gmina protestancka należała do najsilniejszych na
Śląsku Cieszyńskim
. W latach 1630-1634 siłą odebrano ewangelikom wszystkie świątynie i zmuszono do odprawiania nabożeństw w górach
Beskidu Śląskiego
(pozostałością są tzw.
leśne kościoły
). Mimo to w latach 80. XVIII w. w Bielsku aż 2299 osób było wyznania
ewangelickiego
, a 2231
katolickiego
i 86
żydowskiego
.
Patent tolerancyjny umożliwił
protestantom
budowę skromnej świątyni (dzisiejszy
kościół Zbawiciela
) i szkoły. Budowę tychże obiektów rozpoczęto równolegle w
marcu
1782
r. na północ od miasta (na części dolnego pastwiska miejskiego). To klasycystyczne założenie urbanistyczne powstało w ciągu 10 lat w kształcie rezydencjonalnym (podkowy).
Mimo że wszystkie budowle wykonano skromnie, niewielkim nakładem środków, Bielski Syjon stał się dla ewangelików symbolem przetrwania i odrodzenia. Nazwa "Bielski Syjon", przywołująca na pamięć
Syjon
w
Jerozolimie
jako prawzór świętego miejsca i skupionej wokół niego społeczności wiernych, została po raz pierwszy użyta w 1782 r. przez pastora
Jana Traugotta Bartelmusa
Po
Wiośnie Ludów
(
1848
r.) protestanci w monarchii habsburskiej uzyskali równouprawnienie i wtedy dopiero możliwa została przebudowa dotychczasowego Domu Modlitwy na typowy kościół z
gotycką
wieżą oraz budowa nowych gmachów szkolnych.
W obrębie Bielskiego Syjonu znajdują się:
- Gmach Szkoły Podstawowej nr 2 – budynek d. szkoły żeńskiej, zbudowany wg proj. Maurycego Thiena w
1896
r.;
- Plebania Katedry Zbawiciela – budynek powstał w
1794
r. jako "nowa" szkoła ewangelicka; obecnie siedziba biskupa
diecezji cieszyńskiej
;
- Gimnazjum i Liceum Towarzystwa Szkolnego im. M. Reja – d. Alumneum im. P. E. Lauerbacha zbudowane w
1870
r.;
- Studnia Pastorów – granitowa
tumba
, stanowiąca niegdyś część grobowca Fredländerów na "starym" cmentarzu; przed gmachem dzisiejszej SP nr 2 została umieszczona w
1934
r.; na jej bokach umieszczono nazwiska czterech zasłużonych pastorów bielskich: Johanna Georga v. Schmitza,
Karla Samuela Schneidera
, Lukasa Wenceliusa i
Jerzego Trzanowskiego
- Pomnik Wdzięczności i Miłości –
klasycystyczny
nagrobek pastora Georga Nowaka (zm.
1818
), przeniesiony na obecne miejsce w
1916
r. z cmentarza przy kościele św. Trójcy.
- Dom Opieki SOAR – zbudowany w latach
1906
-
1907
jako sierociniec ewangelicki;
- Prokuratura Okręgowa – gmach zbudowany w
1905
r. jako Śląski Ewangelicki Dom Diakonis (
sióstr zakonnych
)
Bielski Syjon zdobi ponadto zabytkowy starodrzew:
lipy
,
kasztanowce
,
magnolie
,
limby
i
tuje
.
Bibliografia
- Jerzy Polak: Przewodnik po Bielsku-Białej. Bielsko-Biała: Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej, 2000. .
- Jan Leszek Ryś. Jak powstał Bielski Syjon?. „Kalendarz Beskidzki 2003”. Ss. 142-145.