Wszystko dla pań (fr. Au bonheur des Dames) - jedenasty tom cyklu
Rougon-Macquartowie
, opublikowany w 1883, którego głównymi bohaterami są Oktaw Mouret i Denise Baudu. Utwór porusza problem przemian w handlu zachodzących w czasach II Cesarstwa, został przez autora nazwany "poematem nowoczesnej aktywności" [1].
Treść
Denise Baudu przybywa z prowincji do pracy w Paryżu razem z dwójką młodszych braci. Zatrzymuje się u wuja, właściciela małego sklepiku, po czym znajduje pracę w magazynie Wszystko dla pań, ogromnym, wielobranżowym sklepie z odzieżą, którego właścicielem jest Oktaw Mouret. Pracownicy sklepu znajdują się w fatalnej sytuacji - pracują po 13 godzin, śpią w nędznie wyposażonych pokoikach, a ponadto są wzajemnie skonfliktowani. Denise wielokrotnie pada ofiarą molestowania, intryg lub plotek.
W miarę rozwoju sklepu pojawiają się w nim coraz to nowe działy, sam obiekt zajmuje całą ulicę, natomiast pracownicy są w coraz lepszej sytuacji. Denise zostaje kierowniczką działu odzieży dziecięcej. Tymczasem Oktaw zakochuje się w młodej sprzedawczyni, która, choć odwzajemnia uczucia, konsekwentnie odmawia spotkań ani bliższego związku. Pozorny chłód Denise doprowadza go do zerwania dotychczasowych romansów, których pustotę dotrzega, nawet rozwój sklepu, który pokonuje całą konkurencję, nie przynosi mu satysfakcji. Denise dopiero w finale powieści decyduje się wyznać mu swoją miłość, biorą ślub.
Nawiązania i metafory
Wszystko dla pań w wielu momentach porzuca zwyczaj naturalistycznej analizy rzeczywistości (silnej w pierwszej części utworu) na rzecz przedstawienia obrazu wyidealizowanego, zgodnego z postulatami politycznymi Zoli. Autor nawiązał do związanych z
socjalizmem utopijnym
wizji przedsiębiorstw, w których panuje pełna zgoda między zatrudniającym a pracownikami, w którym zwiększony zysk idzie na podniesienie warunków pracy. W dużej mierze nie zgadzało się to z rzeczywistością powstających za czasów autora wielkich magazynów, chociaż w opisie sklepu Oktawa wielokrotnie korzystał on z obserwacji własnych [2]. W II dekadzie Cesarstwa prawdziwą sensacją był bowiem sklep Bon-Marché, który zresztą jest często wzmiankowany w utworze jako konkurent sklepu Moureta.
Wszystko dla pań to również opis upadku drobnego handlu, zaś scena pogrzebu zmarłej na gruźlicę córki drobnego sklepikarza Baudu stanowi symbol upadku całej działalności tego typu. Zola jednak, poprzez ukazanie Denise, równocześnie współczującej drobnym kupcom i dostrzegającej wyższość magazynów, wskazuje, iż właściwym działaniem jest nie nostalgia za przeszłością, lecz akceptacja takiego stanu rzeczy i znalezienie sobie nowego miejsca w zmieniającym się świecie [3]. Pochwałę optymizmu i kreatywności wyraża również powtarzająca się w kilku scenach powieści dyskusja między optymistą Mouretem a pesymistą Vallagnoskiem, którego fatalistyczne poglądy rozwija postać Łazarza z kolejnej w cyklu
Radości życia
.
Równocześnie historia miłości Oktawa i Denise pokazuje "zemstę kobiecości" - Oktaw, arywista, który przez całe życie zbijał fortunę na wykorzystywaniu kobiecych słabości, ulega kobiecie, która w pierwszej chwili nie uległa jego urokowi i dopiero wtedy poznaje miłość, która wg Zoli jest sensem całego życia.
Recepcja
Wszystko dla pań zostało bardzo przychylnie przyjęte. Krytycy zgodni byli co do umoralniającego, pozytywnego przesłania dzieła, popierali wyrażoną przez Zolę pochwałę pracy i wynalazczości. Nie wszyscy jednak zrozumieli ponadczasowe przesłanie dzieła, widząc w nim jedynie apoteozę kapitalizmu, wyrażonego poprzez opis domu handlowego. Dobrze oceniane były postaci głównych bohaterów, zwłaszcza Denise, która zdaniem oficjalnych krytyków szczęśliwie mogła przesłaniać Gerwazynę, bohaterkę
W matni
. Późniejsi recenzenci byli mniej entuzjastyczni, zaś za najbardziej udane partie utworu uznawali te fragmenty, w których Zola opisuje ciężki los zatrudnionych w magazynie, zaś przedstawienie ulepszeń wprowadzanych w nim przez Moureta uznali za brak realizmu. Albert Thibaudet stwierdził wprost, że przedstawiona przez Zolę analiza sklepu nie ma większej wartości, gdyż brakuje w nim najważniejszego elementu - dopracowanej postaci kupca[4].
Adaptacje
Bibliografia
- H. Suwała, Emil Zola, Wiedza Powszechna, Warszawa 1968
Przypisy
- ↑ G. Robert, Emil Zola. Ogólne zasady i cechy jego twórczości, Warszawa 1968, Państwowy Instytut Wydawniczy, s.64
- ↑ G. Robert, G. Robert, Emil Zola. Ogólne zasady i cechy jego twórczości, Warszawa 1968, Państwowy Instytut Wydawniczy, s.98
- ↑ G. Robert, op.cit., s.89-90
- ↑ A. Thibaudet, Historia literatury francuskiej. Od Rewolucji Francuskiej do lat 30. XX wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, , s.350