Alaksandr (Alaksandar[1]) Ryhorawicz Łukaszenka (
biał.
Алякса́ндр (Алякса́ндар[1]) Рыго́равіч Лукашэ́нка, Alaksandr (Alaksandar[1]) Ryhoravič Łukašenka[2],
[alʲaˈksandr rɨˈɣoravʲɪtʃ ɫukaˈʂɛnka]
;
ros.
Алекса́ндр Григо́рьевич Лукаше́нко, Aleksandr Grigorjewicz Łukaszenko,
[alʲɪˈksandr ɡrʲiˈɡorjɪvʲɪtɕ ɫukaˈʂɛnkə]
; ur.
30 sierpnia
1954
(
31 sierpnia
wg oficjalnych danych[3]) w
Kopysiu
) – białoruski
polityk
,
prezydent Białorusi
od 1994 roku[4]. Prezydent Białoruskiego Komitetu Olimpijskiego od 1997.
Młodość
Aleksander Łukaszenka był wychowywany samotnie przez matkę. Nie wiadomo dokładnie kto był jego ojcem, poczęcie nastąpiło najprawdopodobniej w mieście
Orsza
gdzie matka Łukaszenki przez pewien czas pracowała. Z powodu niepewnego pochodzenia Łukaszenka był w dzieciństwie obiektem docinków ze strony rówieśników[5].
Wychowywał się we wsi Aleksandria, oddzielonej rzeką od
Kopysi
, miasteczka w którym się urodził i w którym uczęszczał do
kołchozowej
szkoły.
W 1975 ukończył
Mohylewski Instytut Pedagogiczny
, w 1985
Białoruską Akademię Rolniczą w Horkach
, uzyskując dyplom nauczyciela historii, nauk społecznych i ekonomii. W latach 1975–1977 i 1980–1982 służył w oddziałach ochrony pogranicza
KGB
jako
instruktor polityczny
.
Po odbyciu służby wojskowej i wstąpieniu do
KPZR
został zastępcą, a później dyrektorem
sowchozu
na wschodzie kraju.
Działalność polityczna przed prezydenturą
W 1990 został wybrany do Rady Najwyższej
BSRR
[6].
W 1991 popierał puczystów
Janajewa
przeciwko legalnemu prezydentowi
ZSRR
Michaiłowi Gorbaczowowi
. Opowiadał się zdecydowanie przeciwko likwidacji
Związku Radzieckiego
, zwolenników niepodległości
Białorusi
nazywając zdrajcami i agentami
imperializmu
. Deklaruje, że jako jedyny deputowany Rady Najwyższej Białoruskiej SRR głosował przeciwko ratyfikacji
układu białowieskiego
z 8 grudnia 1991[7].
W latach 1991–1994 pełnił dalej funkcję deputowanego do Rady Najwyższej, zasłynął z bezpardonowej walki z prawdziwą i wyimaginowaną korupcją na szczytach władzy.
Prezydent Białorusi
W lipcu 1994 wybrano go na prezydenta Białorusi. W pierwszej turze zdystansował kandydatów niepodległościowych:
Stanisława Szuszkiewicza
i
Zianona Paźniaka
, w drugiej rundzie uzyskał 80% głosów wygrywając z premierem
Wiaczasłauem Kiebiczem
. Zbiedniałą część społeczeństwa
Białorusi
przekonał do siebie obietnicą zakończenia tzw. złodziejskiej prywatyzacji, rozliczenia afer gospodarczych z lat 1991–1994 oraz zacieśnieniem związków politycznych i ekonomicznych z
Rosją
.
Polityka zagraniczna
Polityka zagraniczna pierwszych miesięcy po objęciu rządów nie dała się zakwalifikować jako szczególnie prorosyjska. Na wiosnę 1995 Łukaszenka zarządził jednak referendum, w którym ludność miała się opowiedzieć za: prowadzeniem ścisłej integracji gospodarczo-politycznej z
Moskwą
, likwidacją niepodległościowych
symboli
Białorusi
i zastąpieniem ich sowiecką symboliką, jak również równouprawnieniem
języka białoruskiego
i
rosyjskiego
. Na wszystkie pytania
społeczeństwo
odpowiedziało, nie bez fałszerstw wyborczych, twierdząco. Zaznacza się jednak, że fałszerstwa nie wpłynęły na sam wynik głosowania.
2 kwietnia 1997 Łukaszenka i
Borys Jelcyn
podpisali Umowę o Powstaniu
Związku Białorusi i Rosji (ZBiR)
, w której zaznaczono dążenia obu krajów do bliskiej integracji politycznej i gospodarczej. Kolejną inicjatywą zjednoczeniową była Umowa o Powstaniu Wspólnego Państwa z 26 grudnia 1999.
Od 2002 datuje się ochłodzenie stosunków białorusko-rosyjskich, co znalazło m.in. wyraz w ostrej reakcji Łukaszenki na propozycję
Putina
włączenia
Białorusi
jako guberni do
Federacji Rosyjskiej
.
Na arenie międzynarodowej Łukaszenka znany jest jako
skandalista
. W 1998 doprowadził do znacznego ochłodzenia stosunków z krajami zachodnimi swą nieustępliwą postawą wobec remontu osiedla dyplomatów "Drazdy". Większość dyplomatów zagranicznych, w tym przedstawicieli
Polski
, opuściła wówczas Białoruś. W 1999 wystąpił zdecydowanie jako obrońca
Slobodana Miloševicia
przed, jak to określił, bezprawną agresją państw
NATO
. Wypowiadał się nie tylko przeciwko sposobowi rozwiązania konfliktu przez kraje Zachodu, ale w ogóle kwestionował fakt czystek etnicznych w
Kosowie
. Był jednym z inicjatorów przyłączenia
Jugosławii
do inicjatywy
ZBiR
. W trakcie swej kadencji pozytywnie wyrażał się także o
Saddamie Husajnie
,
Muammarze Kaddafim
oraz przywódcach komunistycznej
Korei Północnej
. W 2005 obradujący w Mińsku IX Zjazd Wszechsłowiański wybrał go honorowym przewodniczącym Międzynarodowego Komitetu Słowiańskiego.
Patrząc długofalowo na rezultaty działań prezydenta
Białorusi
, trzeba przyznać, że odniósł on duże sukcesy w osiąganiu korzyści ze związków gospodarczych z
Rosją
i tranzytowego położenia państwa. Dzięki umiejętnemu prowadzeniu polityki zagranicznej
Białoruś
otrzymywała najtańszy gaz z krajów europejskich (w przybliżeniu sześć razy tańszy niż
Polska
). Cena 46,68 $/1000 m³ była ceną niewiarygodnie niską nawet jak na dawne kraje radzieckie (WNP), nie mówiąc już o Europie, gdzie cena gazu dochodziła do 300 $/1000 m³. W głównej mierze dzięki bardzo niskim cenom zakupu
surowców
energetycznych białoruska gospodarka osiągała przez wiele lat bardzo wysoki wzrost gospodarczy. W 2007 swoje apogeum osiągnął kryzys na linii
Mińsk
–
Moskwa
, który trwał od ponad roku i miał wymiar konfliktu surowcowo-energetycznego. Reperkusją było narzucenie przez Rosję na początku 2007 wyższych stawek za import gazu przez
Białoruś
. Zważywszy na skutki konfliktu można uznać, iż Łukaszenka osiągnął w nim sukces na płaszczyźnie gospodarczej. W dalszym ciągu
Białoruś
będzie przez
Rosję
dofinansowana. W samym gazie ziemnym jest to kwota 3,3 miliarda $ w ciągu roku (w ropie naftowej podobnie). W czasie kryzysu Łukaszenka przez swe (z pewnością – nieeleganckie) zachowanie uniknął szokowego wzrostu cen surowców, który mógłby spowodować
kryzys gospodarczy
. Dzięki tym działaniom rozłożono wzrost kosztów dla gospodarki i dla ludności na kilka lat, co zmniejszyło siłę uderzenia i pozwoliło na przystosowanie się przedsiębiorstw do nowych warunków gospodarczych[8].
Łukaszenka ostro sprzeciwił się amerykańskiej inwazji na
Afganistan
i
Irak
, nazywając je zbrodnią przeciwko ludzkości i porównując do ataków
Hitlera
na
Czechosłowację
i
Związek Radziecki
. W 2003 przez pewien moment rozważana była możliwość emigracji Saddama Husajna do
Mińska
, co spotkało się z kpiną mediów europejskich oraz zaniepokojeniem
USA
. Z drugiej strony w wywiadzie udzielonym w 1995 chwalił politykę wewnętrzną w hitlerowskich Niemczech.
Jesienią 2008
Unia Europejska
wznowiła kontakty dyplomatyczne z Białorusią, uzasadniając to "pewnym postępem" w procesie demokratyzacji kraju. W marcu 2009 Zachód zadecydował o zawieszeniu na kolejne dziewięć miesięcy sankcji wizowych wobec niektórych przedstawicieli władz. Łukaszenka został zaproszony również na Szczyt UE, by zdecydować o włączeniu Białorusi do europejskiej inicjatywy
Partnerstwo Wschodnie
. 27 kwietnia 2009 Łukaszenka odbył swoją pierwszą od 14 lat wizytę na zachodzie. Odwiedził Włochy i
Watykan
, gdzie spotkał się m.in. z papieżem
Benedyktem XVI
oraz premierem
Silvio Berlusconim
.[9]
Polityka wewnętrzna
W 1996 doszło na
Białorusi
do zmiany
konstytucji
. Rozwiązano dotychczasową Radę Najwyższą XIII Kadencji, zastępując ją całkowicie posłusznym Łukaszence dwuizbowym parlamentem. Deputowani Rady nie pogodzili się z ewidentnym złamaniem zasad konstytucyjnych i nadal uważają siebie za legalnie wybranych posłów. W tym samym roku bezprawnie przedłużono również kadencję Łukaszenki do 2001. Konstytucyjnie wybory powinny były się odbyć w 1999.
Przez opozycję Łukaszenka oskarżany jest o utworzenie tzw. "szwadronów śmierci", nieformalnej struktury MSW, odpowiedzialnej za zamordowanie i zniknięcie kilku czołowych opozycjonistów. Łukaszenkę oskarża się o zamordowanie byłych deputowanych do Rady Najwyższej Białorusi
Wiktara Hanczara
i
Anatola Krasouskiego
, byłego szefa MSW
Jurego Zacharanki
,
Hienadzia Karpienki
, operatora telewizji
ORT
Dzmitryja Zawadskiego
. Pułkownik białoruskiego MSW Aleh Ałkajew, po ucieczce do Niemiec potwierdził przypuszczenia opinii międzynarodowej, że w Białorusi, z polecenia prezydenta Łukaszenki powstała specjalna jednostka likwidująca białoruskich opozycjonistów. Ałkajew przez ostatnie dziesięć lat sprawował funkcje naczelnika więzienia śledczego w Mińsku, był odpowiedzialny za wykonanie wyroków kary śmierci (obecny podczas 130 egzekucji dokonanych strzałem w tył głowy z wyposażonego w tłumik pistoletu PB-9).
Głosowanie prezydenckie z września 2001 odbyło się w cieniu
ataku islamistów
na
Stany Zjednoczone
, stąd więc nie spotkało się z należytą uwagą ze strony Zachodu. Łukaszenka wygrał wybory już w pierwszej turze, zdobywając 76% głosów i pokonując dwóch kandydatów opozycyjnych. Niezależne ośrodki badania opinii publicznej na
Białorusi
orzekły, że gdyby wybory odbywały się bez fałszerstw, Łukaszenka uzyskałby najwyżej 52-55% w pierwszej turze i niewykluczone byłoby przeprowadzenie dogrywki.
W październiku 2000 miały miejsce wybory do
Izby Reprezentantów
i
Rady Republiki
, w których opozycja zdobyła jedynie paręnaście mandatów. Wynika to prawdopodobnie również z masowych fałszerstw wyborczych oraz większościowej ordynacji do izby niższej.
17 października 2004 miały miejsce kolejne wybory, w wyniku których zlikwidowano całkowicie przedstawicielstwo parlamentarne opozycji. Wraz z wyborami odbyło się tzw. referendum konstytucyjne, w którym naród uroczyście pozwolił Łukaszence na startowanie w następnych
wyborach prezydenckich w 2006
. Pozwolił mu je także wygrać po raz trzeci. Przed kolejnymi wyborami, na początku marca 2006, Instytut Gallupa przeprowadził sondaż, w którym poparcie dla Łukaszenki wyraziło 49% Białorusinów. Oficjalnie w wyborach
20 marca
Aleksander Łukaszenka zdobył (według Białoruskiej Centralnej Komisji Wyborczej) 82,6% głosów, pokonując tym samym demokratycznego kandydata
Alaksandra Milinkiewicza
(zdobył on 6% poparcia). Po ogłoszeniu wyniku w Mińsku odbyła się manifestacja kilkunastu tysięcy osób, oskarżających Łukaszenkę o sfałszowanie wyborów. Według różnych niezależnych ośrodków badań opinii publicznej, Łukaszenka, w rzeczywistości otrzymał poniżej 50%. M.in. według rosyjskiego Centrum im. Jurija Lewady na Łukaszenkę zagłosowało 47% uprawnionych, zaś na Milinkiewicza 25,6% (oficjalnie 6%)[10]. Do opozycjonistów został wysłany anonimowy list, którego autorem mieli być funkcjonariusze służb specjalnych, podpisani jako "patrioci". Autorzy listu dla uwiarygodnienia siebie podali informacje, które dostępne powinny być tylko dla bezpieki. Według nich Łukaszenka w rzeczywistości otrzymał 49% głosów[11].
Odznaczenia
26 września 2006 podlegający Patriarchatowi Moskiewskiemu
Białoruski Kościół Prawosławny
przyznał prezydentowi Łukaszence Order św. Cyryla Turowskiego[12]. Jest doktorem honoris causa
Narodowego Uniwersytetu im. Tarasa Szewczenki w Kijowie
[13].
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Według klasycznego wariantu zapisu języka białoruskiego (
taraszkiewicy
).
- ↑ Zapis
białoruską łacinką
, użyty m. in. w: Pod redakcją
Mariusza Maszkiewicza
: Białoruś − w stronę zjednoczonej Europy.
Wrocław
:
Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego
,
2009
, s. 7. .
- ↑
Биография.
(
ros.
). W: Официальный интернет-портал Президента Республики Беларусь [on-line]. Пресс-служба Президента Республики Беларусь. [dostęp 2010-09-02].
- ↑
Belarus - Government
(
ang.
). W: The World Factbook [on-line]. [dostęp 2010-07-06].
- ↑ Michał Kacewicz: Łukaszenko. Dyktator w kołchozie Białoruś. Warszawa: Axel Springer Polska, 2007, ss. 5-6. .
- ↑ jw., strona 17
- ↑ Zob. też
Włodzimierz Marciniak
, Rozgrabione imperium, Kraków 2001, s. 187
- ↑ Energetyczny konflikt Rosji i Białorusi (analiza), Andrzej Szczęśniak
szczesniak.pl
- ↑
Prezydent Łukaszenka przybył do Rzymu
- ↑
Białoruś: Łukaszenko wygrywa; opozycja protestuje
- ↑
Łukaszenko zdobył mniej niż 50 proc. głosów
- ↑ News za
KAI
- ↑
Лукашэнка стаў доктарам, "Nasza Niwa" z 6 listopada 2009
Bibliografia
- Kacewicz M., Łukaszenko. Dyktator w kołchozie Białoruś. Wyd. Axel Springer Polska, Warszawa 2007, ss. 150. Seria: Pod lupą Newsweek Polska. (dodatek do tygodnika
Newsweek Polska
, nr 38, z 17 września 2007 r.)
Zobacz też
Linki zewnętrzne