List Judy (Jud) – jeden z
listów powszechnych
Nowego Testamentu
. Tradycyjnie przyjmuje się, że jego autorem jest apostoł
Juda Tadeusz
lub Juda, brat
św. Jakuba Młodszego
, krewny
Jezusa
. Adresatem listu były wspólnoty
judeochrześcijańskie
pierwotnego Kościoła. Został napisany w latach 80. lub 90.
I wieku
. Ma zaledwie 25 wersetów i jest jednym z najkrótszych pism Nowego Testamentu.
Autorstwo
Według pierwszych słów listu jego autorem jest "Juda... brat... Jakuba" (werset 1), przypuszczalnie "brata Pańskiego" (
Ga
1,19) i przywódcy
Kościoła jerozolimskiego
(
Dz
15,13-21).
Część tradycji chrześcijańskiej utożsamia autora z Judą Tadeuszem (Łk 6,16;
BT
)[1], jednym z dwunastu apostołów[2]. Jednak sam autor nie nazywa siebie apostołem, a w wersecie 17. wydaje się odróżniać od innych apostołów. Dlatego częściej przyjmuje się, że chodzi o Judę wymienionego wraz z Jakubem w Ewangelii według św. Marka (Mk 6,3;
BT
)[3] oraz według św. Mateusza (Mt 13,55;
BT
)[4], gdzie zostali nazwani "braćmi Pana"[5].
Współcześni bibliści jak np. Jerome H. Neyrey[6] sądzą jednak, że utwór został napisany pod
pseudonimem
– nie przez samego Judę, a raczej przez jego uczniów – z kilku powodów:
- późnego powstania (werset 17 opowiada o "
Apostołach
Pana naszego" w taki sposób, jakby należeli oni do odległej przeszłości);
- pewnego sformalizowania „wiary raz tylko przekazanej świętym" (w. 3), co jest cechą charakterystyczną utworów „wczesnokatolickich";
- doskonałej
greki
, którą raczej nie mogli się posługiwać żydowscy naśladowcy Jezusa;
- zwyczaju późniejszego Kościoła, polegającego na uwiarygodnianiu nauczania za pomocą przypisania go jakiejś wybitnej postaci historii wczesnego Kościoła.
Autorstwo Judy zakwestionował już
Marcin Luter
, bo według uznawanej przez niego tradycji Juda miał działać na terenie Persji i nie mógł pisać piękną greką[7].
Czas i miejsce powstania
Żaden element listu nie pozwala na jego dokładne datowanie. Przy ustalaniu daty jego powstania wykorzystywany jest fakt cytowania fragmentów Listu Judy przez
2. List św. Piotra
.
Tradycyjne ujęcie, przyjmujące autorstwo Judy, datuje powstanie listu na lata 64-66[8]. Seweryn Kowalski we wstępie do swojego
przekładu księgi
jako daty graniczne uznał:
- rok śmierci
Jakuba
– 62, kiedy to, jego zdaniem, kościół w Palestynie wolny był od herezji, które piętnuje list,
- rok 67, kiedy według tradycji zginął św. Piotr; tak więc list nie mógł powstać później[2].
Współczesne ujęcie, przy założeniu datowania
2. Listu św. Piotra
na około 100 r., wyznacza datę powstania Listu Judy na lata 80. lub 90. lub jeszcze późniejsze[5].
Miejsce powstania listu pozostaje nieznane i nie wysuwa się co do niego hipotez.
Przyczyna powstania listu
Autor listu podkreśla obecność we wspólnocie wierzących szyderców (w. 18) – ludzi podważających podstawowe elementy nauki chrześcijańskiej, np. autorytet Boga (w. 4), których fałszywe nauczanie prowadzi do niemoralności. Bibliści[6] zwracają jednak uwagę, że opis odstępców przedstawiony przez Judę jest zbyt ogólny, by na jego podstawie można było zrekonstruować głoszoną przez nich
herezję
. Jeśli zaś idzie o bezpośrednią przyczynę powstania listu, autor wskazuje na wypełnienie się dawnej przepowiedni o fałszywych nauczycielach (w. 17-18) – obranej w celu uwypuklenia sytuacji, którą Juda uważał za kryzysową.
Pismo Judy nie było skierowane do konkretnej wspólnoty, lecz do wszystkich kościołów (jest zatem
listem powszechnym
) – prawdopodobnie też nie opisuje w nim konkretnej herezji, która pojawiła się w jednym z kościołów lokalnych, lecz wyczula wszystkie kościoły na opisany problem[9]. Żaden z elementów Listu Judy nie pozwala na precyzyjne ustalenie daty jego powstania, wolno zatem przyjąć, że jest to napisany pod pseudonimem utwór, wyrażający ogólne zatroskanie pojawieniem się odstępczych poglądów w Kościele u schyłku
I w.
po Chrystusie[6].
Plan księgi
Zgodnie z konwencją
epistolarną
List Judy ma następujący plan[6] (w nawiasach numery wersetów):
- Wstęp do listu (1-2)
- Bezpośredni powód powstania listu (3-4)
- Ostrzeżenia przed sądem (5-15)
- Sąd Boży w przeszłości (5-7)
- Oznajmienie sądu Bożego (8-10)
- Przykłady sądu (11-13)
- Zapowiedź sądu (14-15)
- Grzesznicy i święci (16-23)
- Cechy grzeszników (16-19)
- Charakterystyka świętych (20-23)
- Zakończenie listu: doksologia (24-25)
Treść
Celem listu jest ostrzeżenie adresatów przed "jakimiś ludźmi", "szydercami" siejącymi zgorszenie, oraz zachęta do "walki o wiarę raz tylko przekazaną świętym" (w. 3). Autor poleca też, aby wierni byli pełni wiary i miłości, modlili się i oczekiwali "miłosierdzia Pana naszego,
Jezusa Chrystusa
, które wiedzie ku życiu wiecznemu" (w. 3).
Głoszona przez szyderców nauka stanowi według autora listu poważne niebezpieczeństwo dla wiary, ponieważ kwestionuje absolutny charakter Chrystusowego panowania (w. 3-4) oraz jest zbyt pobłażliwa wobec
laksyzmu
, który prowadzi do nadużyć seksualnych (w. 8 i 12). Głoszona przez fałszywych proroków doktryna byłaby więc osobliwą mieszaniną
mistycyzmu
i rozwiązłości[9].
List jest pisany twardym i surowym stylem, przypominającym nieco wypowiedzi
starotestamentowych
proroków[6].
Chester Beatty XII, grecki rękopis Księgi Henocha, z tekstem cytowanym przez List Judy
Związki z innymi księgami
Autor Listu Judy przejawia bardzo dobrą znajomość różnorodnych źródeł: zarówno dokumentów, jak i szeroko rozpowszechnionych poglądów i tradycyjnych sformułowań. W wersecie 9 nawiązuje do sporu
Michała Archanioła
z diabłem o ciało
Mojżesza
, opisanego w apokryfie
Wniebowzięcie Mojżesza
[10], a w wersetach 14-15 dosłownie cytuje
1 Henocha 1, 9
. Juda czerpie przykłady z
Księgi Rodzaju
(w. 5-7) i wykazuje się znajomością myśli żydowskiej (w. 11)[6].
Wersety 4-16 są niemal dosłownie cytowane w 2. rozdziale
2. Listu św. Piotra
[11].
Kanoniczność
List Judy pierwotnie nie był włączany do kanonu Nowego Testamentu, m.in. z powodu cytowania pism
apokryficznych
. W pierwszych wiekach wzbudzał pewne kontrowersje, co rodziło wątpliwości w kwestii jego
kanoniczności
. Nie był to jednak jedyny powód, bo aż do IV wieku kwestionowano kanoniczność wszystkich czterech krótkich listów powszechnych (2 Pt, 2 J, 3 J i Jd). Powodem wątpliwości mogła więc być również krótkość listu. Jest on jednak podany jako natchniony w
Kanonie Muratoriego
, najstarszym, datowanym na 180 rok spisie ksiąg Nowego Testamentu. Jego kanoniczność potwierdzał również
Tertulian
, a do listu nawiązywali
Klemens Rzymski
oraz
Klemens Aleksandryjski
[12].
Orygenes
pisał o nim jako o piśmie kanonicznym, choć wspominał o zastrzeżeniach dotyczących cytowania apokryfów[13].
Euzebiusz z Cezarei
, choć uznawał kanoniczność listu, zaliczał go do ksiąg kwestionowanych (antilegomena)[13][12].
Marcin Luter
początkowo uważał List Judy za "
mniej kanoniczny
"[14] i twierdził, że "nie trzeba go zaliczać do głównych ksiąg, które powinny kłaść podstawy wiary"[7]. Obecnie jednak Kościoły protestanckie uznają go za integralną część Nowego Testamentu[12].
Kościół katolicki w
1546
roku, podczas
soboru trydenckiego
, potwierdził kanoniczność 27 ksiąg Nowego Testamentu, w tym Listu Judy[14].
Kościoły prawosławne
również uznają kanoniczność listu[15].
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Łk 6,16
- ↑ 2,0 2,1 Pismo święte Nowego Testamentu. Seweryn Kowalski (tłum.). Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1987, s. 440.
- ↑
Mk 6,3
- ↑
Mt 13,55
- ↑ 5,0 5,1 Wilfrid Harrington: Klucz do Biblii. Warszawa: Instytut Wydawniczy "Pax", 1995, ss. 489-491. .
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Jerome H. Neyrey: List św. Judy. W: Katolicki komentarz biblijny. Raymond E. Brown, Joseph A. Fitzmyer, Roland E. Murphy (red. wyd. oryg.), Waldemar Chrostowski (red. wyd. pol.). Warszawa: 2001, s. 1538. .
- ↑ 7,0 7,1 Przedmowa do Listów św. Jakuba i św. Judy (1522). W: Marcin Luter:
Przedmowy do ksiąg biblijnych
. tłum: J. Krzyszpień. 1992: Warszawa. [dostęp 2008-11-18].
- ↑ Władysław Lohn: Pismo Święte Nowego Testamentu w przekładzie polskim ks. Jakuba Wujka SI. Kraków: Wydaw. Apostolstwa Modlitwy : Księża Jezuici, 1989 (reprint wydania z 1962), s. 385. .
- ↑ 9,0 9,1 Encyklopedia chrześcijaństwa, Henryk Witczyk (red.), wyd. 2, Kielce 2001, s. 308.
- ↑ Nie jest to dosłowny cytat z Wniebowzięcia Mojżesza i nie wszyscy się zgadzają, że właśnie tę księgę cytuje, ale ze względu na duże podobieństwo należy uznać, że autor listu prawdopodobnie nawiązuje do tej właśnie księgi.
- ↑ Szerzej na ten temat w: Terrance Callan. Use of the Letter of Jude by the Second Letter of Peter. „Biblica”. 85 (2004). Ss. 42-64.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Kenneth L. Barker, Donald W. Burdick: Zondervan NIV Study Bible: New International Version. Grand Rapids, Mich.: Zondervan, 2002, ss. 1958-1959. .
- ↑ 13,0 13,1 Bernard Wodecki: Wstęp do Listu Judy. W: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu (
Biblia Poznańska
). T. 4: Nowy Testament. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1999, ss. 610-611. .
- ↑ 14,0 14,1
Rozwój kanonu biblijnego
. [dostęp 2008-11-18].
- ↑ Raymond E. Brown, Raymond F. Collins: Kanon ksiąg świętych. W: Katolicki komentarz biblijny. Raymond E. Brown, Joseph A. Fitzmyer, Roland E. Murphy (red. wyd. oryg.), Waldemar Chrostowski (red. wyd. pol.). Warszawa: 2001, s. 1604. .
Bibliografia
- Roman Bartnicki: Walka z herezjami (List św. Judy). W: Wprowadzenie w Myśl i Wezwanie Ksiąg Biblijnych, t. 10. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1992, ss. 132-141.
- F. Gryglewicz: List św. Judy. W: Listy Katolickie (Pismo Święte NT, 11). Poznań: 1959, ss. 473-496.
- Jerome H. Neyrey: List św. Judy. W: Katolicki komentarz biblijny. Raymond E. Brown, Joseph A. Fitzmyer, Roland E. Murphy (red. wyd. oryg.), Waldemar Chrostowski (red. wyd. pol.). Warszawa: 2001, ss. 1537-1541. .
- Wstęp do Listu św. Judy Apostoła. W:
Biblia Tysiąclecia
, wyd. IV. Poznań: Pallottinum, 2003. [dostęp 2008-12-15].
Linki zewnętrzne