Sortymentacja drewna okrągłego – zbiór zasad, wymagań ogólnych i szczegółowych, oraz przepisów regulujących sposoby klasyfikacji
drewna okrągłego
w zależności od jego wymiarów, jakości i przeznaczenia.
Historia sortymentacji drewna okrągłego w Polsce
Pierwsze wiadomości o
towarach
drzewnych i innych
produktach leśnych
na ziemiach Polski pochodzą z
XII
wieku i dotyczą
Pomorza Zachodniego
, skąd wywożono drogą morską duże ilości
drewna
,
smoły
,
dziegciu
i
popiołu
(
potażu
). Głównym przedmiotem
eksportu
towarów leśnych na rynki zachodnie były materiały drzewne do budowy
okrętów
, drewno
masztowe
i wymienione wcześniej produkty przerobu chemicznego. Do
portu gdańskiego
spławiano
z całej Polski drzewo na budowlę, klepkę, wańczos, belki. Interesujące dane dotyczące rodzajów sortymentów drzewnych, ich wymiarów i przeznaczenia oraz cen uzyskiwanych za nie w Gdańsku zawiera dokument architekta skarbowego z roku
1572
zatytułowany: Nauka staroście i urzędnikom zamieszczony w Inwentarzu zamku Osiecznika. W latach
1811
-
1823
w związku z rozwojem rynku drzewnego rząd
pruski
w celu ujednolicenia sortymentacji przy wyróbce drewna przyjął następujące jednostki obrachunkowe:
sążeń
kubiczny (ok. 1,5 m³) oraz sążeń bieżący (ok. 2,9
mb
). W
1830
r. ukazała się instrukcja w sprawie sprzedaży mniej wartościowego drewna dla uboższej ludności. Osobne przepisy regulowały zasady dostaw drewna dla wojska, urzędów i instytucji kościelnych.
Głównym rynkiem zbytu drewna dla ziem
Królestwa Polskiego
były
Niemcy
.
Monopol
Rosji
na tym rynku zapewniały umowy handlowe z Niemcami. Na przełomie
XIX
i
XX
w drewno to spławiano do
Torunia
– najbliższego pruskiego portu drzewnego. Drewno przeznaczone na eksport klasyfikowano według norm i wymagań rynku niemieckiego. W związku z rozwojem w Niemczech i na zachodzie Europy nowych gałęzi przemysłu, straciły zupełnie na znaczeniu tak ważne do niedawna kategorie towaru leśnego, jak maszty i różne rodzaje drewna okrętowego, a pojawiły się nowe, jak kopalniaki, podkłady kolejowe, różne sortymenty
tartaczne
,
papierówka
, drewno
celulozowe
, a później także drewno
sklejkowe
i
okleinowe
.
Całością normalizacji zajmował się, jako pierwszy w Polsce, Komitet Techniczny przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu, powołany 2 lipca
1923
r. W
1924
r. Komitet ten został przekształcony przez
Radę Ministrów
w
Polski Komitet Normalizacyjny
. Nie wydał on do II wojny światowej żadnej normy dotyczącej rolnictwa i leśnictwa. Pierwsze przepisy dotyczące podziału surowca drzewnego na sortymenty ukazały się w
1918
r., a w
1937
r. Dyrekcja Naczelna Lasów Państwowych (obecnie Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych) wydała Instrukcję w sprawie sortowania i pomiaru drewna w Lasach Państwowych oraz Tabele sortymentacyjne. Instrukcja wprowadziła podział drewna na grupy i klasy wymiarowe, natomiast tabele ustaliły terminologię sortymentów, które były aktualne jeszcze do niedawna.
Władze okupacyjne zlikwidowały PKN. Materiały badawcze, gromadzone podczas wojny w konspiracji, trafiły do reaktywowanego PKN po wyzwoleniu (21 kwietnia 1945 r.). Zwięzłe i treściwe tablice klasyfikacji jakościowej zastępowano licznymi normatywami. Wydana wówczas instrukcja w sprawie sortowania i pomiaru drewna dzieliła je na dwa rodzaje – drewno iglaste i liściaste – a dalej, w zależności od części drzewa, z jakiej pochodzi, dzieliła je na:
- drewno nadziemnej części drzewa bez
pniaka
,
- drewno z podziemnej części drzewa łącznie z pniakiem czyli
karpinę
.
Drewno pochodzące z nadziemnej części drzewa bez pniaka dzieliła na:
-
grubiznę
o średnicy 7 cm i wyżej, mierzonej wraz z
korą
w cieńszym końcu,
-
drobnicę
o średnicy poniżej 7 cm, mierzonej wraz z korą w grubszym końcu.
Rozróżniało się sortymenty: drewno grube:
dłużyce
(9 m i wyżej),
kłody
(1-9 m),
wyrzynki
(do 1 m), oraz drewno cienkie:
żerdzie
, laski na obręcze,
choinki
,
szczapy
użytkowe, wałki użytkowe, chrust użytkowy, karpina użytkowa, szczapy
opałowe
, łupki opałowe, wałki opałowe,
gałęzie
opałowe, chrust opałowy, wióry i trzaski, odpady opałowe, karpina opałowa.
Do
1993
r. obowiązywały w Polsce zasady klasyfikacji przeznaczeniowej. Taka klasyfikacja od dawna budziła zastrzeżenia co do swojej złożoności. Pracę nad klasyfikacją jakościowo-wymiarową podjął w
1989
r. zespół wybitnych specjalistów (na terenie ówczesnych OZLP (obecnie RDLP): Łódź, Radom, Olsztyn, Szczecinek, Poznań, Kraków). Nową klasyfikację – Klasyfikację Jakościowo Wymiarową – wdrożono 1 lipca 1993 r.
Konstruując zarys nowego systemu klasyfikacji surowca drzewnego starano się zaprojektować taki jego podział, który pozwoliłby na opracowanie jak najmniejszej liczby norm. Jednocześnie normy te w maksymalny sposób zbliżono do przepisów i zasad klasyfikacji obowiązujących w krajach
EWG
. Biorą one jednak pod uwagę rzeczywiste cechy zarówno wymiarowe i jakościowe krajowych
drzewostanów
.
Pomimo funkcjonowania w wielu krajach klasyfikacji jakościowo-wymiarowej, mającej niezaprzeczalne zalety, stosowany jest dodatkowo, głównie do celów handlowych, pewien typ klasyfikacji przeznaczeniowej obejmującej drewno o szczególnych walorach użytkowych. Dodatkowy podział dotyczy klas A, B, C i grupy S1. W ewidencji podział ten oznaczony jest wyróżnikiem:
- 0 – drewno bez określania,
- 1 – drewno specjalne.
W celu identyfikacji surowca przyjmuje się następującą zasadę:
- W klasie A jako drewno specjalne wpisuje się drewno okleinowe.
- W klasie B jako specjalne wpisuje się drewno sklejkowe.
- W klasie C oraz grupie S1 jako drewno specjalne wpisuje się drewno na słupy teleenergetyczne.
Literatura
- Józef Broda, Zarys historii gospodarstwa leśnego w Polsce, PWRiL, Warszawa 1998
- Edward Więcko, Lasy i przemysł leśny w Polsce, PWRiL, Warszawa 1960
- Marian Kubiak, Zbigniew Laurow, Surowiec drzewny, Fundacja "ROZWÓJ SGGW", Warszawa 1994
- Andrzej Gembarzewski, Klasyfikacja jakościowo-wymiarowa surowca drzewnego – Założenia i podstawy, Głos Lasu, 1991
- Mały Przewodnik Leśny, praca zbiorowa pod redakcją K. Korzeniowskiego i J. Kostyrki, Spółdzielnia "Las" w Warszawie, 1946
- Zygmunt Patalas, Wnioski z konferencji naukowo-technicznej na temat sortymentacji drewna (12-13.10.1970), "Las Polski" nr 23, 1970
- Szczegółowe zasady wdrażania norm opartych na KJW w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych, DGLP, Warszawa 1993
- Andrzej Ballaun, Wdrożenie norm KJW w Lasach Państwowych, "Głos Lasu" nr 4, 1993
Zobacz też