Henryk Worcell
Henryk WorcellHenryk Worcell właśc. Tadeusz Kurtyka (ur.
1 sierpnia
1909
we wsi
Krzyż
(obecnie dzielnica
Tarnowa
), zm.
1 czerwca
1982
we
Wrocławiu
) – polski prozaik i publicysta, znany m.in. z
zekranizowanych
dzieł pt.
Zaklęte rewiry
i
Grzech Antoniego Grudy
. W okresie powojennym utrwalał w licznych opowiadaniach i publikacjach prasowych życie polskich
osadników
w poniemieckich wsiach na
ziemi kłodzkiej
. Synem Tadeusza
Kurtyki
jest znany polski alpinista
Wojciech Kurtyka
. Biografia Lata przedwojenneUrodził się
1909
r. w chłopskiej rodzinie wsi Krzyż (obecnie dzielnica
Tarnowa
). W
1913
r. wraz z rodziną przeniósł się do Brzeźnicy – przysiółka
Woli Radłowskiej
, w której jego rodzina mogła gospodarzyć na dziesięciu
morgach
ziemi. Ukończył cztery klasy szkoły powszechnej, a następnie podjął naukę w I Państwowym Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym w
Tarnowie
. O swojej edukacji napisał: - Nie miałem cierpliwości ślęczeć nad książką szkolną, natomiast z zapałem zabierałem się do rzeczy przekraczających możność zrozumienia ich w tym czasie.
Słabe wyniki w szkole oraz ostry konflikt z ojcem, spowodowały, że pod koniec sierpnia
1925
r. uciekł z domu do
Krakowa
wspólnie z kolegą z tej samej miejscowości. - Nie mogłem znieść zależności od ojca, który mnie zmuszał do pracy w lesie i na roli, natomiast gdy uciekłem i zostałem "samodzielny", wytrzymałem trzy lata praktyki w restauracji Niemca, gdzie co miesiąc praktykanci uciekali lub byli wydalani.
Mając zaledwie 16 lat Kurtyka pracował w luksusowym "
Grand Hotelu
" przy
ul. Sławkowskiej
w Krakowie: jako pomywacz, bufetowy, a później już jako
kelner
. Za namową
Michała Choromańskiego
zaczął pisać. Choromański zwrócił na niego uwagę będąc w restauracji hotelowej, gdy Kurtyka czytał w przerwach w pracy Sonatę Kreutzerowską
Lwa Tołstoja
. Nawiązał z nim kontakt, a dowiadując się, że pisze dziennik, zachęcił go do kształcenia się i pracy nad warsztatem pisarskim. To właśnie Choromański wymyślił Kurtyce
pseudonim literacki
. Worcell okazał się dobrym pisarzem. Wydana w
1936
r. debiutancka powieść
Zaklęte rewiry
(której kanwą jest praca kelnerów), od razu wzbudziła sensację i uznanie wśród krytyków. Po sukcesie pierwszej powieści przeniósł się do
Zakopanego
, gdzie wszedł w obracające się tam środowisko literackie. Poznał wielu uznanych już wówczas pisarzy m.in.
Kornela Makuszyńskiego
,
Zofię Nałkowską
,
Władysława Broniewskiego
,
Leona Kruczkowskiego
,
Karola Irzykowskiego
oraz
Witkacego
. Wojna i praca na ziemiach odzyskanychPodczas okupacji niemieckiej w latach
1943
-
1945
był przymusowym robotnikiem wywiezionym do pracy do
Niemiec
. Po wojnie od lipca
1945
r. osiadł na
ziemiach odzyskanych
w okolicy
Lądka-Zdroju
: - Zaraz po zakończeniu działań wojennych wróciłem do Zakopanego z moją obecną żoną[1] i stanąłem przed problemem: co ze sobą począć. Do kelnerstwa nie chciałem wracać i wobec tego wziąłem skierowanie jako osadnik na ziemię kłodzką. Wyjechałem wraz z grupą górali i tak zaczęło się jedno z najdziwniejszych i chyba najciekawszych doświadczeń mojego życia.
Zamieszkał w miejscowości Heinzendorf (dzisiejsza
Skrzynka
) w lipcu
1945
r. rozpoczynając życie rolnika na 10-hektarowym gospodarstwie rolnym. Początkowo
osadnicy
mieszkali tu wśród Niemców, dopiero po pół roku, w lutym 1946 r. rozpoczęło się ich
wysiedlanie
. Podczas wojny Worcell nie pisał, ale zaraz po powrocie zabrał się za pisanie powieści opartej o swoje doświadczenia podczas pracy przymusowej. Utworu tego jednak nigdy nie skończył. W październiku 1945 r. ukazał się jedynie jej fragment w "
Tygodniku Powszechnym
" zatytułowany Wojna się kończy o północy. W grudniu tego samego roku, w 11. numerze katowickiej "
Odrze
" wydrukowano jego pierwszy reportaż z Ziem Odzyskanych pt. Gorący dzień w Heinzendorfie. Cały czas przy tym pracował w gospodarstwie i brał udział w życiu budującej się społeczności. - (...) do samego karmienia trzy razy dziennie (...) 4 krowy, wół, koń, źrebię, 2 cielęta, 3 kozy, 2 owce, 20 kur, 5 gęsi, 16 królików, do tego przybędą prawdopodobnie 2 prosięta. (...) Wieczorami jesteśmy skonani, ledwo że nogami ruszamy, ale mimo to praca cieszy.[2]
Wiosną 1947 r. w tym samym czasopiśmie pojawiły się pierwsze rozdziały powieści Odwet: - Cieszy mnie praca nad "Odwetem", tymczasowy tytuł książki, a jednocześnie czuję lęk przed dalszym ciągiem i przed wiosennymi pracami w polu i domu. Temat powieści jeszcze zbyt świeży, nie zawsze umiem zdobyć się na należyty dystans.(...) bądź co bądź byłaby to pierwsza powieść z Życia na Ziemiach Odzyskanych.[2]
Ostatni, piętnasty rozdział powieści został ukończony w marcu
1948
r. Kolejne rozdziały zostały opublikowane w "Odrze", a także w innych periodykach, w tym samym roku. Po przesłaniu jej do
wydawnictwa Czytelnik
zaakceptowano ją do druku, jednak zasugerowano wprowadzenie zmian i uzupełnień. Książkowa wersja licząca 18 rozdziałów została ukończona jesienią 1948 r. i opublikowana pod zmienionym tytułem Wotan odjechał pociągiem. W 1948 r. w prasie ukazały się jeszcze dwa opowiadania: Brzydula i Grzech Antoniego Grudy oraz dwa artykuły Koło Kłodzka kwitnie len i Ludzie ze Skrzynki. Po opublikowaniu tego ostatniego i fragmentów Odwetu, Worcell stał się obiektem ostrych ataków ze strony miejscowych. W kolejnym roku w "Odrze" ukazały się: Rezerwat dzikich (w którym opisywał sprawę miejscowego
sołtysa
) oraz powiastka U nas inaczej, powstała po podróży do rodziców. Wówczas to ostatecznie pogodził się z ojcem. Tablica pamiątkowa na budynku przy ulicy M. Skłodowskiej-Curie 40 we Wrocławiu Jesienią
1949
r. postanowił opuścić gospodarstwo w Skrzynce i całkowicie zająć się pracą literacką. Wyprowadzając się ze Skrzynki zmuszony był zapłacić ok. sto tysięcy złotych kary nałożonej przez powiatową komisję rolną. Zamieszkał w sąsiednich
Trzebieszowicach
, gdzie podjął pracę jako bibliotekarz. Po każdym reportażu i artykule Worcella, które opisywały miejscowe stosunki społeczne, do władz powiatowych lub nawet centralnych trafiało po kilka, kilkanaście
donosów
na pisarza, w których oskarżano go "o niemal wszystkie grzechy główne". W kilka lat później podczas jednej z awantur z miejscowym, Worcell stracił oko[3]. Po tym wydarzeniu w
1957
r. wraz z rodziną przeniósł się na stałe do
Wrocławia
, w którym mieszkał do końca życia. Życie i twórczość we Wrocławiu- Ta sekcja jest . Jeśli możesz, .
Zmarł 1 czerwca 1982 r. i pochowany został na
cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu
przy ulicy Bujwida. Bibliografia podmiotowa- Ta sekcja jest . Jeśli możesz, .
- Zaklęte rewiry, powieść wydana po raz pierwszy w 1936 r.
- Zdarzenia w mroku, opowiadania, nakład Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1939
- Wojna się kończy o północy, opowiadanie, "Tygodnik Powszechny", 1945
- Gorący dzień w Heinzendorfie, reportaż, "Odra" nr 11/1945
- Odwet, powieść w odcinkach, "Odra"
- Brzydula, opowiadanie
- Grzech Antoniego Grudy, opowiadanie
- Koło Kłodzka kwitnie len, reportaż
- Ludzie ze Skrzynki, reportaż, "Nowiny Literackie", nr 30/1948, s. 3
- Wotan odjechał pociągiem, Wydawnictwo Czytelnik
- Rezerwat dzikich, "Odra", 1949
- U nas inaczej, opowiadanie, "Odra" 1949
- Parafianie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1960
- Najtrudniejszy język świata, opowiadania z życia osadników na Dolnym Śląsku, 1965
- Zimowy zasiew
- Widzę stąd Sudety
- Wieczory pod lipą, 1968
- Grzech Antoniego Grudy i inne opowiadania, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1972
- Pan z prowincji, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1973
- Wpisani w Giewont, wspomnienia o przedwojennych pisarzach związanych z Zakopanem, 1974
- Nocą, kiedy przychodzi świnia, zbiór reportaży, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1976
- Pogranicza. Opowieści autobiograficzne, z listów do Marii Kasprowiczowej, reportaże, artykuły, felietony, z Dziennika (1964-1977), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1979
- Inne rewiry, szkice literackie, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1979,
- Czyja jest moja żona, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1979,
- Dzieła wybrane, wybór i oprac. Jerzy Pluta, tom 1-3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1979,
Wydane pośmiertne: - O czym rzeka szepce z deszczem, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1989,
Bibliografia przedmiotowa-
Jerzy Pluta
Okruchy epopei. Proza Henryka Worcella, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1974, s. 76 i nast.
- Irena Klimaszewska Henryk Worcell i jego związki z ziemią kłodzką (szkic) w: "IV Almanach Ziemi Kłodzkiej", Oficyna Wydawnicza "Brama", Kłodzko 2009, , ss. 54-60
Przypisy- ↑ Żoną tą była Antonina z Kowalów
- ↑ 2,0 2,1 Z listów do Marii Kasprowiczowej. Worcell prowadził z nią ożywioną korespondencję, w której dzielił się osobistymi przeżyciami oraz przemyśleniami literackimi.
- ↑ Czas ocalony, Centrum Kultury i Rekreacji w Lądku-Zdroju, Lądek-Zdrój 2003,
Inne hasła zawierające informacje o "Henryk Worcell":
Mieszko II Lambert
...
Guwernantka
...
1499
...
XVI wiek
...
1972
...
1408
...
1398
...
1411
...
1361
...
Tomasz Zan (poeta)
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Henryk Worcell":
222 Historiografia po II wojnie światowej (plansza 17)
...
222 Historiografia po II wojnie światowej (plansza 14)
...
232 Kultura i nauka w latach 1945 ? 2003 (plansza 9)
...
|