Wojna koreańska "
zimna wojna
" |
|
Data |
25 czerwca
1950
-
27 lipca
1953
|
Miejsce |
Półwysep Koreański
|
Przyczyna | próba opanowania Korei Południowej przez KRLD i ekspansja
komunizmu
|
Wynik |
zawieszenie broni
, utworzenie strefy demarkacyjnej pomiędzy
Koreą Północną
a
Południową
|
Terytorium |
Korea
|
Strony konfliktu |
Korea Południowa
Stany Zjednoczone
ONZ
(patrz: Siły ONZ w Korei) |
Korea Północna
Chiny
ZSRR
| Dowódcy |
Li Syng Man
Chung Il-kwon
Paik Sun-yup
Douglas MacArthur
Matthew Ridgway
Mark Wayne Clark
Harry Truman
Dwight Eisenhower
|
Kim Ir Sen
Choi Yong-kun
Kim Chaek
Peng Dehuai
Józef Stalin
| Siły |
150.000 w chwili wybuchu wojny[1] do 594.000 łącznie w całym okresie trwania wojny.
440,000[2]
63,000[3]
26,791[4]
17,000
7,430[5]
5,455[6]
3,972
3,421[7]
2,163[8]
1,389
1,294
1,271
1,068
900
826
44 Łącznie: 941 356–1 139 518 żołnierzy - w całym okresie wojny |
minimum 415,000 w chwili rozpoczęcia wojny[1]
780,000
26,000 Łącznie: minimum 1,066,000 - w chwili największego zmasowania | Straty | 454.515 zabitych i zmarłych z ran[9] | 1.000.000+ zabitych[10] |
|
Wojna koreańska (
kor.
한국전쟁) –
wojna
tocząca się w latach
1950
–
1953
na
terytorium
Półwyspu Koreańskiego
między
komunistycznymi
siłami
KRLD (północnokoreańskimi)
i wspierającymi je wojskami
ChRL
, a siłami
ONZ
(głównie
amerykańskimi
) wspierającymi
wojska
Republiki Korei (południowokoreańskie)
.
Sytuacja polityczna
Korea
w czasach nowożytnych była królestwem podporządkowanym
Cesarstwu Chińskiemu
. W końcu XIX w. w związku z
restauracją Meiji
w
Japonii
, skrajnym osłabieniem Cesarstwa
Chińskiego
po
wojnach opiumowych
i
"powstaniu bokserów"
stała się terenem rywalizacji carskiej
Rosji
i zmodernizowanej
Japonii
. W roku
1897
Korea ogłosiła się cesarstwem, co było deklaracją suwerenności wobec Chin, na żądanie Japonii. Kwestia wpływów rosyjskich w Korei (koncesje dla rosyjskich przedsiębiorców na rzece
Yalu
) była głównym powodem wybuchu w r.
1904
wojny Rosji z Japonią
. Rosja poniosła klęskę w tej wojnie. Klęska Rosji w wojnie z Japonią wywołała w roku 1905
rewolucję
w Cesarstwie Rosyjskim.
W konsekwencji cała
Korea
po klęsce
Rosji
w wojnie z
Japonią
i
traktacie z Portsmouth (1905)
była okupowana przez Japończyków, a w roku
1910
została
anektowana
przez Japonię.
W roku
1943
na
konferencji kairskiej
Winston Churchill
,
Franklin Delano Roosevelt
i
Czang Kaj-szek
ustalili, że po zakończeniu
II wojny światowej
Korea będzie niepodległym państwem. Na
konferencji jałtańskiej
Stalin
zadeklarował przystąpienie
ZSRR
do wojny
USA
i
Wielkiej Brytanii
z Japonią w ciągu trzech miesięcy od zakończenia wojny z Niemcami. W konsekwencji
Armia Czerwona
łamiąc pakt o nieagresji między Japonią a ZSRR (z kwietnia
1941
r.) uderzyła na japońską
Armię Kwantuńską
w
Mandżukuo
8 sierpnia
1945
r. – dwa dni po wybuchu
bomby atomowej
nad
Hiroszimą
, zajmując w wyniku
operacji kwantuńskiej
całą Mandżurię i północną część Korei (
24 sierpnia
1945
r. dotarła do 38 równoleżnika).
Japonia ogłosiła kapitulację
15 sierpnia
1945
, formalny akt kapitulacji został podpisany ostatecznie
2 września
na pokładzie pancernika
USS "Missouri"
w
Zatoce Tokijskiej
. Amerykanie po naleganiach ostatniego japońskiego gubernatora Korei,
Nobuyukiego Abego
, skierowali swoje wojska do Korei
8 września
1945 r. i przejęli od Nobuyuki władzę w południowej części Korei. Kwestia Korei była w roku
1945
(podobnie jak kwestia
Wietnamu
) traktowana przez administrację amerykańską marginalnie wobec zasadniczych celów wojny.
Wojna w Korei – na czerwono zaznaczone są tereny opanowane przez siły Korei Północnej, Chin i komunistów, na zielono – Korei Południowej, USA i ONZ
W grudniu 1945 roku po
konferencji moskiewskiej
USA i ZSRR utworzyły komisję mającą na celu stworzenie w drodze powszechnych wyborów jednego rządu ogólnokoreańskiego. Rosjanie w swojej strefie okupacyjnej prześladowali partie prawicowe i narodowe, a Amerykanie w swojej strefie partie lewicowe i komitety ludowe, co spowodowało, że wybory odbyły się w każdej ze stref osobno. W sierpniu 1948 r. proklamowano w
Seulu
utworzenie
Republiki Korei
z prezydentem
Li Syng Manem
na czele, na co odpowiedzią było utworzenie we wrześniu 1948 r.
Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej
na północy, gdzie premierem rządu został
Kim Ir Sen
.
Rozbieżne interesy mocarstw doprowadziły do trwałego, tragicznego podziału Korei. Od północy Korea Płn. graniczyła z
ZSRR
(20 km granicy) i
Chinami
rozdartymi wojną domową. Dopiero po ostatecznej klęsce
Czang Kaj-szeka
i jego ucieczce na
Tajwan
, głównodowodzący
Chińską Armią Ludowo-Wyzwoleńczą
Mao Zedong
proklamował
1 października
1949
r. w
Pekinie
Chińską Republikę Ludową
[11]. W oczywisty sposób wzmocniło to pozycję i aspiracje komunistów koreańskich. Później zaś
bezpośrednie zaangażowanie militarne
komunistycznych Chin w wojnę w Korei rozstrzygnęło o
remisowym
rezultacie konfliktu.
Kim Ir Sen
, przywódca KRL-D, od chwili utworzenia państwa północnokoreańskiego snuł plany "wyzwolenia" południowej części półwyspu, apelując o pomoc do
Stalina
, ten jednak odmawiał, obawiając się otwartego konfliktu z USA. ZSRR nie miał jeszcze w swym arsenale
broni jądrowej
, nie mógł też liczyć na żadne poparcie ze strony Chin, w których nadal trwała wojna domowa. Dlatego przezornie i zgodnie z rezolucją ONZ nakazującą wycofanie obcych wojsk z Korei (rez.112/II-14.02.1947) do końca grudnia 1948 r. wycofał swe wojska z KRL-D (wojska USA Republikę Korei opuściły dopiero w czerwcu 1949). Podobne plany miał
Li Syng Man
, tym bardziej że ONZ zdominowana przez państwa nie podporządkowane ZSRR, uznawała jego rząd za jedyne legalne przedstawicielstwo narodu koreańskiego. Zarówno
Kim Ir Sen
jak i
Li Syng Man
, oraz oba państwa koreańskie, czyniły przygotowania polityczne i militarne do wypełnienia swej "misji dziejowej". Powodowało to stałe incydenty na granicy, które w sierpniu
1949
r. przybrały formę "małej wojny na 38 równoleżniku". Armia południowokoreańska , po wycofaniu wojsk USA w czerwcu 1949 r miała charakter sił policyjnych. Uzyskanie w 1949 r. przez ZSRR broni jądrowej i proklamowanie
1 października
1949
r. ChRL przez Mao, kończące
wojnę domową
w
Chinach
, stworzyło warunki do "zjednoczenia Korei" drogą agresji zbrojnej przez
Kim Ir Sena
. Uzyskanie zapewnień o pomocy materialnej z ZSRR i ewentualnego wsparcia Mao otwierało drogę do wojny. Nieroztropna wypowiedź
Deana Achesona
z
12 stycznia
1950
r. pomijająca Koreę Południową w systemie obrony globalnej
USA
stała się zapalnikiem do wybuchu. KRL-D zgromadziła na granicy z Republiką Korei siły wystarczające do opanowania całego Półwyspu Koreańskiego, przekonana, że
aneksja
Korei Południowej nie spotka się z reakcją militarną
USA
, przeżywających szok po upadku rządu
Czang Kaj-szeka
w
Chinach
.
Przebieg wojny
25 czerwca
1950
roku wojska
Korei Północnej
(liczące 415 000 żołnierzy wspartych 150 czołgami i 150 samolotami różnego typu[1]) wkroczyły na terytorium
Korei Południowej
[12], przekraczając 38
równoleżnik
i zdobywając wkrótce
Seul
. Armia południowokoreańska licząca 150 000 ludzi, 40 czołgów i 14 samolotów[1] – nie miała szans samodzielnie oprzeć się inwazji. W odpowiedzi na
agresję
Rada Bezpieczeństwa ONZ
uchwaliła
27 czerwca
wysłanie do Korei sił międzynarodowych.
ZSRR
oficjalnie zbojkotował obrady[13], co umożliwiło przegłosowanie wniosku wobec niewykorzystania przysługującego ZSRR w Radzie Bezpieczeństwa ONZ prawa
weta
. Przerzucona z prefektury Yamaguchi (
Japonia
) 24 Dywizja amerykańska została zniszczona w 12-dniowej bitwie pod
Taejŏnem
, a jej dowódca gen. William Dean trafił do niewoli. Pierwotnie planował wycofanie dywizji na południe, ale otrzymał rozkaz obrony miasta o kilka dni dłużej. Wskutek przewagi nieprzyjaciela dywizja została rozbita, a gen. Dean samodzielnie przedzierał się na południe[14].
Początkowe niepowodzenia wojsk USA związane były z tym, że oddziały amerykańskie w Japonii pełniły służbę okupacyjną i nie były ani odpowiednio uzbrojone ani wyszkolone do prowadzenia normalnych działań wojennych. Wojska amerykańskie stacjonujące w Japonii miały poważne braki etatowe w ludziach; dywizje piechoty miały tylko po kompanii lekkich czołgów zamiast batalionu pancernego i kompanii czołgów w każdym pułku (mosty w Japonii nie pozwalały na przejazd innych czołgów poza lekkimi); nie posiadały także nowoczesnej broni przeciwpancernej (
dział bezodrzutowych
i granatników przeciwpancernych 89 mm), a tylko granatniki 60 mm z II wojny światowej („
bazooki
”), na dodatek z amunicją sprzed co najmniej 5 lat, która często zawodziła; ponadto w Japonii nie prowadzono szkolenia bojowego, a tylko normalną służbę okupacyjną. W późniejszym okresie stan liczebny, jakość uzbrojenia i wyszkolenia wojsk USA w Korei znacząco się poprawiły.
Do
5 września
wojska KRL-D opanowały prawie cały półwysep (95% terytorium Korei Południowej), zamykając wojska amerykańskie i południowokoreańskie w tzw.
"worku pusańskim"
— w tym momencie ofensywa północnokoreańska została powstrzymana. KRL-D i ZSRR za pośrednictwem
Indii
(
Jawaharlal Nehru
) zaproponowały rokowania pokojowe, odrzucone przez
USA
(ONZ). W międzyczasie KRL-D przeprowadziła na południu reformę rolną i nacjonalizację przemysłu oraz nabór do swojej armii. W ramach sił ONZ 14 państw skierowało do Korei swoje kontyngenty wojskowe, które czasowo rozlokowano w Japonii. 95% tych sił stanowiły wojska amerykańskie. Naczelnym głównodowodzącym wojsk ONZ ustanowiono gen. Douglasa MacArthura, który ze swoim sztabem opracował plan inwazji na Koreę Północną.
Wojna koreańska - odzyskanie
Seulu
przez wojska ONZ
Udany desant amerykański (ONZ)
15 września
1950
r. gen.
Douglasa MacArthura
pod miastem
Inch'ŏn
oraz jednoczesne kontruderzenie z miasta
Pusan
doprowadziły do odzyskania zajętych przez wojska Północy terenów. Jednostki Koreańskiej Armii Ludowej odcięte na południu Korei próbowały przejść do działań partyzanckich, tworząc tzw. "drugi front", ale próby te zostały szybko udaremnione, ponieważ ludność południowokoreańska już zniechęciła się do KRLD (z powodu postępowania jej wojsk i organów bezpieczeństwa). W październiku działania przeniosły się na północ od 38 równoleżnika, a 90% Korei Północnej do
25 października
znalazło się pod okupacją amerykańską (ONZ).
ONZ (USA) zaproponowały zawieszenie broni i uznanie siłowego zjednoczenia Korei, ale
25 października
Mao Zedong
wprowadził na front kilkusettysięczną armię "
Chińskich Ochotników Ludowych
" ChOL, którzy okrążyli X Korpus amerykański, który jednak zdołał się przebić i został ewakuowany z
Hŭngnam
("koreańska
Dunkierka
"). Pod naciskiem Chińczyków (i odtwarzającej się armii KRLD) oddziały ONZ cofały się, tracąc w styczniu
1951
r. Seul. Jednakże nowy dowódca wojsk lądowych gen. Matthew Ridgway powstrzymał tę ofensywę i w lutym odzyskał Seul, a następnie ruszył na północ, częściowo przekroczył 38 równoleżnik i ustabilizował front na zdatnej do obrony linii "Kansas-Wyoming", która do dzisiaj stanowi granicę pomiędzy obydwoma państwami koreańskimi. W czasie tych walk MacArthur ogłosił, że Amerykanie użyją broni atomowej, co spotkało się z protestem ich sojuszników z
NATO
, obawiających się atomowego odwetu ZSRR na Wielkiej Brytanii, i ostatecznie doprowadziło do konfliktu z
prezydentem
Trumanem. MacArthur proponował ponadto przenieść wojnę na teren
Chin
poprzez bombardowanie lotnisk
armii chińskiej
i jednoczesne wprowadzenie do walki na pierwszej linii oddziałów
Tajwanu
(
Kuomintangu
). Ta propozycja MacArthura była bezpośrednim powodem jego
zdymisjonowania
przez
prezydenta Trumana
. Zastąpił go gen. Matthew Ridgway (opuszczone przezeń stanowisko zajął gen. James van Fleet , a następnie gen. James Taylor).
Chiński plakat propagandowy przedstawiający żołnierzy chińskich i koreańskich miażdżących imperialistów z zachodu.
W okresie od kwietnia do maja 1951 r. wojska chińskie i północnokoreańskie przeprowadziły wielką ofensywę, która załamała się i czerwcowa kontrofensywa ONZ z powrotem przywróciła front na linii Kansas-Wyoming. Od tej pory działania wojenne przyjęły postać wojny pozycyjnej przeplatanej walkami niewielkich oddziałów. W lipcu 1951 r. rozpoczęła się pierwsza tura rokowań pokojowych, podczas której nie osiągnięto porozumienia z powodu dwóch konfliktów — po pierwsze w sprawie granicy (Chiny i KRLD chciały linii 38 równoleżnika, a ONZ linii Kansas-Wyoming), a po drugie w sprawie jeńców (spora część jeńców z Chin i Korei Północnej nie chciała wracać do tych państw, które tutaj żądały przymusowego odesłania ich wszystkich). W 1952 generał Ridgway został zastąpiony przez generała
Marka Clarka
— przyczyną było to, że Głównodowodzący Wojsk NATO gen.
Dwight Eisenhower
wystartował w wyborach prezydenckich i zrezygnował ze stanowiska, a gen. Ridgway go zastąpił. Pomimo liczebnej przewagi lotnictwa chińsko-północnokoreańskiego, wzmocnionego radzieckimi "ochotnikami", lotnictwo USA (i innych państw ONZ — za najlepszych uchodzili piloci z
RAF
) odnosiło sukcesy.
Żołnierz amerykański - jeniec wojenny - zamordowany strzałem w tył głowy.
Międzynarodowy Czerwony Krzyż
zorganizował kilkadziesiąt szpitali polowych w
KRL-D
ze względu na ogrom ofiar wśród ludności cywilnej (jednym z takich szpitali kierował prof. J. Oszacki z Krakowa).
Przez cały okres wojny koreańskiej za najlepsze uważane były oddziały
marines
. Wojska południowokoreańskie ustępowały jakościowo wojskom amerykańskim — zwykle posiadały wysokie morale, ale ich uzbrojenie (pomimo znaczącej poprawy w późniejszym okresie) było gorsze, podobnie było z wyszkoleniem. W przypadku wojsk z innych państw wyróżniały się wojska brytyjskie, które jakościowo dorównywały marines (podczas ofensywy chińskiej w kwietniu 1951 r. oddziały brytyjskie po rozbiciu przez atakujących wojsk południowokoreańskich swoim oporem uratowały od rozbicia 2 dywizje USA). Wojska chińskie walczące po stronie północnokoreańskiej charakteryzowały się bardzo wysokim morale (np. podczas odwrotu X Korpusu USA pod koniec 1950 r. atakujące oddziały chińskie po zdziesiątkowaniu
napalmem
przez lotnictwo amerykańskie nie przerywały ataku aż do wybicia ich przez marines), dobrym wyszkoleniem (z tym, że dotyczyło ono walk w warunkach partyzanckich i półpartyzanckich, więc w późniejszym okresie wojny występowały coraz większe braki w wyszkoleniu wynikające z innych warunków działań) i dość słabym uzbrojeniem oraz wyposażeniem (zdarzało się, że Chińczycy głodowali; w przypadku uzbrojenia dzięki dostawom z ZSRR uległo ono zdecydowanej poprawie, ale nadal ustępowało wojskom z Południa). Wojska północnokoreańskie uzbrojeniem dorównywały Chińczykom, ale ich wyszkolenie i morale stało na znacznie niższym poziomie[].
Wybór Eisenhowera i zmęczenie społeczeństwa amerykańskiego wojną (jednorazowo w Korei przebywało 500 tys. żołnierzy USA, zmieniani byli co 6 miesięcy, w sumie przewinęło się przez front 2,5 mln Amerykanów), a z drugiej strony śmierć
Stalina
i walka o schedę po nim oraz brak znaczących efektów działań militarnych po obu stronach zmusiły wreszcie obie strony konfliktu
27 lipca
1953
w
Panmundżomie
do podpisania
rozejmu
i ustanowienia
strefy demarkacyjnej
(po 2 km na
północ
i
południe
, zatem szerokość tej strefy wynosi 4 km) dzielącej półwysep na dotychczasowej linii frontu (linii Kansas-Wyoming; w sprawie jeńców swoje stanowisko także przeforsowała strona ONZ — w rezultacie część jeńców północnokoreańskich osiedliła się w Korei Południowej, a jeńców chińskich na
Tajwanie
).
Nad przestrzeganiem rozejmu czuwali inspektorzy sił rozjemczych (Komisja Nadzorcza Państw Neutralnych) rozmieszczeni po obu stronach tej linii, na północy Polacy oraz Czesi i Słowacy, a na południu Szwajcarzy i Szwedzi. Ci ostatni po szykanach amerykańskich w
1956
r. zwinęli swoje posterunki. W przypadku Czechosłowacji (potem Czech) i Polski po zmianach politycznych w
1989
władze KRLD zaczęły także szykanować ich przedstawicieli tak, że ci w końcu wyjechali.
Konsekwencje wojny
Wojna koreańska utrwaliła sztuczny podział półwyspu koreańskiego. Straty poniesione przez strony konfliktu i ludność cywilną są trudne do oceny ze względu na zróżnicowanie szacunków i brak swobodnego dostępu historyków do materiałów archiwalnych, szczególnie północnokoreańskich i chińskich.
Aktualne szacunki historyków zakładają straty armii Republiki Korei (
Korea Południowa
) – 415 tys. żołnierzy zabitych i zmarłych w niewoli i 429 tys. rannych, Koreańskiej Armii Ludowej – 500–600 tys. zabitych i drugie tyle rannych, a ludności cywilnej – około miliona ludzi zabitych i rannych. Straty sił ONZ obejmowały: 33 629 zabitych i zaginionych oraz 107 tysięcy rannych żołnierzy USA, 1263 zabitych i 4817 rannych żołnierzy
Wspólnoty Narodów
oraz 1800 zabitych i 7 tys. rannych żołnierzy z pozostałych kontyngentów państw walczących pod flagą
ONZ
. Straty ChRL ocenia się na 400 tys. zabitych i zmarłych oraz 500 tys. rannych żołnierzy.
Po zakończeniu działań wojennych następowała stopniowa odbudowa KRL-D i Republiki Korei z gigantycznych zniszczeń wojennych. Ekonomiczne skutki wojny odczuwały także
Stany Zjednoczone
, dla których koszt operacji wojskowych na półwyspie wyniósł 17,2 mld dolarów oraz
Chiny
, dla których koszty te oscylowały w granicach 10 mld dolarów. Stało się to powodem trudności gospodarczych w Chinach, szczególnie, że po śmierci
Stalina
nowi przywódcy ZSRR nie zgodzili się na umorzenie długów za dostarczony sprzęt wojskowy, co pogłębiło narastający już z przyczyn ideologicznych konflikt między władzami ChRL i ZSRR.
Sytuacja
polityczno-gospodarcza KRL-D była niezwykle skomplikowana. Chinom zawdzięczano ocalenie, ale Mao nie był w stanie wspierać gospodarczo Korei Północnej ze względu na własne kłopoty ekonomiczne. Ochotnicy chińscy byli wycofywani z Korei powoli etapami aż do
1958
r. Rosjanie na początku nie kwapili się też z pomocą materialną, gdyż nie wiedzieli jaką orientację przyjmie Kim Ir Sen, pro chińską, czy proradziecką. W polityce wewnętrznej wojna stała się pretekstem dla
Kim Ir Sena
do likwidacji opozycji i militaryzacji kraju oraz budowy
kultu własnej osoby
– idea
Dżucze
. Jednocześnie dzięki pomocy gospodarczej państw Zachodu Południowa Korea zaczęła szybko się odbudowywać, stając się z czasem jednym z azjatyckich "
tygrysów gospodarczych
".
Wojna koreańska miała też daleko idące konsekwencje w polityce światowej. Wytworzyła przede wszystkim powszechny strach przed wojną światową, w której bardzo prawdopodobne było użycie broni nuklearnej. Kryzys koreański doprowadził również do wzrostu zaangażowania amerykańskiego w Europie. USA potroiły wydatki na obronność i uściśliły współpracę z sojusznikami w ramach NATO. Stany Zjednoczone przyjęły rolę naczelnego dowódcy w bloku państw zachodnich, kreując model dwubiegunowości w stosunkach międzynarodowych.
Siły ONZ w Korei
Wojska zaangażowane w konflikt w Korei[15]:
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Appleman, Roy E (1998). South to the Naktong, North to the Yalu
- ↑ Dupuy/Dupuy, s.1366
- ↑
On This Day 29 August 1950
.
BBC
. [dostęp 2007-08-15].
- ↑
Veterans Affairs Canada — The Korean War
. Veterans Affairs Canada. [dostęp 2007-08-15].
- ↑
Filipino Soldiers in the Korean War (video documentary)
. [dostęp 2008-03-24].
- ↑ Jack D Walker:
A brief account of the Korean War
. [dostęp 2007-08-15].
- ↑
French Participation in the Korean War
. Embassy of France. [dostęp 2007-08-15].
- ↑ Thomas, Abbott & Chappell (1986), pp. 22-23
- ↑ Dupuy/Dupuy, s.1365
- ↑ Dupuy/Dupuy, s.1365; w tym także ofiary cywilne
- ↑ W ONZ do
1971
miejsce Chin (stały członek Rady Bezpieczeństwa) zajmowała reprezentacja Tajwanu (jako
Republika Chińska
)
- ↑
Propaganda
komunistyczna przedstawiała to wydarzenie jako agresję USA [sic!]. Encyklopedia popularna PWN przedstawiała to w ten sposób jeszcze w roku
1988
.
- ↑ Z powodu nieprzyznania
ChRL
miejsca w
ONZ
o czym powyżej.
- ↑ 25 sierpnia został wykryty przez 15 żołnierzy północnokoreańskich i po walce wręcz z nimi wzięty do niewoli. Zwolniony z niewoli został w
1953
r.
- ↑ Krzysztof Kubiak, Korea 50', s.44, Warszawa 1994, wyd. Altair;
Bibliografia
- R.Ernest Dupuy, Trevor N. Dupuy: The Harper Encyclopedia of Military History, HarperCollins Publisher, New York 1993, .
- Waldemar Jan Dziak, Kim Ir Sen., Warszawa 2001.
- Waldemar Jan Dziak, Korea, pokój czy wojna., Warszawa 2003.
- Max Hastings, The Korean War, New York 1987 , wyd. Simon and Schuster, ;
-
Henry Kissinger
,
Dyplomacja
, Warszawa 1996, wyd. Philip Wilson,
- Robert Kłosowicz, Inczhon-Seul 1950., seria: "Historyczne bitwy",
Wydawnictwo "Bellona"
, Warszawa 2005.
- Lowe Peter, Wojna Koreańska.,Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1986.