Położenie miasta (gminy miejskiej) Zduńska Wola na mapie powiatu zduńskowolskiego
Zduńska Wola — miasto i gmina miejska w centralnej
Polsce
, w
województwie łódzkim
, w
powiecie zduńskowolskim
. Położone jest na
Wysoczyźnie Łaskiej
, na obszarze prawie równinnym, nad rzeką Pichną, prawym dopływem
Warty
. Jest siedzibą gminy i powiatu, a także członkiem
Związku Miast Polskich
.
Prawa miejskie zostały nadane w 1825 r., jednak historia osadnictwa na terenach Zduńskiej Woli sięga XIV wieku. Od XIX wieku miasto prężnie rozwijało się jako ośrodek przemysłu włókienniczego, zaś w dwudziestoleciu międzywojennym - jako węzeł kolejowy będący częścią
magistrali węglowej
.
Według danych statystycznych z 31 grudnia 2009, miasto liczyło 43 969 mieszkańców[1]. Powierzchnia miasta wynosi 24,58 km².
Geografia
Położenie
Zduńska Wola leży w centralnej części województwa łódzkiego, w odległości ok. 45 km na zachód od
Łodzi
.
Miasto leży na Wysoczyźnie Łaskiej, na obszarze prawie równinnym, łagodnie opadającym ku dolinie Warty. Centrum miasta znajduje się na niewielkim wzniesieniu nad Pichną, prawym dopływem Warty. Graniczy od południa z
gminą Zapolice
, od zachodu, północy i północnego wschodu z
gminą wiejską Zduńska Wola
, od wschodu z
gminą Sędziejowice
w
powiecie łaskim
.
W XI i XII w. tereny, na których powstała Zduńska Wola, wchodziły w skład kasztelanii sieradzkiej, w późniejszym okresie - województwa sieradzkiego. W
1795
obszar ten znalazł się w departamencie kaliskim Królestwa Prus, od
1807
w departamencie kaliskim Księstwa Warszawskiego, a od
1816
— w województwie kaliskim Królestwa Polskiego. W połowie lat czterdziestych XIX w. miasto znalazło się w nowo utworzonej guberni warszawskiej, a od 1867 r. w guberni kaliskiej. Już wówczas Zduńska Wola była znaczącym ośrodkiem gminnym w powiecie sieradzkim. W okresie międzywojennym miasto wchodziło w skład powiatu sieradzkiego w województwie łódzkim. W
1939
Niemcy włączyli je do Rzeszy Niemieckiej jako część prowincji Kraj Warty, zmieniając jednocześnie nazwę na Freihaus. W latach pięćdziesiątych XX w. powiększono znacznie obszar Zduńskiej Woli, przyłączając do niej następujące miejscowości: Stęszyce, Rozomyśl, Osmolin Wieś, Osmolin Kolonie i Zduny (od 1 stycznia
1955
). 1 lipca
1956
utworzono powiat miejski Zduńska Wola. Kolejne znaczne zmiany granic miasta nastąpiły w styczniu
1973
- wówczas do Zduńskiej Woli włączono Karsznice, sołectwo Krobanówek oraz część wsi Henryków, Krobanów (z powiatu sieradzkiego), Marzenin i Bilew (z powiatu łaskiego). Po wprowadzeniu reformy administracji państwowej w
1975
Zduńska Wola weszła w skład województwa sieradzkiego, jednocześnie powiększano jej obszar, przyłączając Nowe Miasto i Swędzieniejewice. Wskutek reformy administracyjnej w
1999
Zduńska Wola stała się miastem powiatowym w województwie łódzkim.
Odległości od największych miast Polski [2]:
Osiedla
Zduńska Wola nie jest podzielona na
osiedla
w sensie administracyjnym (
jednostki pomocnicze
gminy). Poniższy spis zawiera osiedla, których nazwy są powszechnie używane przez mieszkańców i władze miasta. Nie stanowią one jednak oficjalnego podziału administracyjnego.
Środowisko naturalne
Zduńska Wola leży w obszarze Wysoczyzny Łaskiej w makroregionie
Niziny Południowowielkopolskiej
. Rzeźba terenu jest mało urozmaicona - średnia wysokość terenu waha się między 170 a 180 m n.p.m., osiągając maksymalnie 192 m n.p.m[3]. Przez miasto przepływają dwie niewielkie rzeczki - Pichna i Tymianka, w większości nieuregulowane. Wśród zbiorników wodnych znajdują się dwa stawy położone w parku miejskim, zbiornik retencyjny Kępina o powierzchni 7,4 ha oraz niewielki zbiornik przeciwpożarowy położony w przemysłowej części miasta. Nie występują żadne
surowce mineralne
. Dawniej wydobywany był piasek i żwir na potrzeby lokalne. Obecnie trwają prace nad wykorzystaniem energii geotermalnej.
Miasto leży w
strefie klimatycznej
umiarkowano-przejściowej
. Roczne opady wahają się pomiędzy 500 a 600 mm. Średnia temperatura stycznia wynosi -2,5°C, a lipca 18°C.
Okres wegetacyjny
trwa od początku kwietnia do początku października i trwa 215 dni.
Demografia
Zduńska Wola liczy ok. 44 tys. mieszkańców, plasując się przy tym na 102. miejscu w Polsce i 10. miejscu w województwie łódzkim. Powierzchnia miasta wynosi 24,58 km², co daje gęstość zaludnienia równą 1788 os./km²
Struktura ludności
Dane o ludności z dnia 31 grudnia 2009:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni |
---|
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
populacja | 43969 | 100 | 23152 | 52,66 | 20817 | 47,34 |
wiek przedprodukcyjny (0–17 lat) | 8058 | 18,33 | 3921 | 8,92 | 4137 | 9,41 |
wiek produkcyjny (18–65 lat) | 28514 | 64,85 | 14001 | 31,84 | 14513 | 33,01 |
wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat) | 7397 | 16,82 | 5230 | 11,89 | 2167 | 4,93 |
Struktura płci i wieku
mieszkańców Zduńskiej Woli wg danych z 31 grudnia 2009[4]
Ludność miasta
Historia
Najstarszy wizerunek miasta
Dworek Złotnickich, obecnie Urząd Miasta
Najstarsza zachowana informacja o miejscowości pochodzi z
1394
, kiedy to posłużono się zamiennie nazwami „Zduny” i „Wola”. Sądząc po dacie pierwszych zapisków i nazwie osady, można przypuszczać, że powstała ona w wyniku kolonizacji na prawie polskim.
W końcu XIV lub na początku XV w. Zduńska Wola była już centrum dóbr noszących taką samą nazwę, do których zaliczano ponadto pobliskie wsie: Paprotnie, Pstrokonie, Wozniki i Zduny. W ciągu kolejnych stuleci obszar dóbr zmieniał się wielokrotnie. W drugiej połowie XVIII w. Zduńska Wola spełniała funkcje lokalnego centrum gospodarczego. Ówczesny jej właściciel Feliks Złotnicki, łowczy szadkowski, w
1773
lub
1774
uzyskał od króla Stanistawa Augusta Poniatowskiego przywilej na odbywanie w ciągu roku 12 targów w miejscu zwanym Czekaj (Czekay). Prawdopodobnie znajdowało się ono na osi rynek-kościół parafialny, lub na skrzyżowaniu dróg łączących Sieradz z Łaskiem oraz Szadek z Widawą. Można zatem przypuszczać, iż najstarsza część miasta znajdowała się w rejonie pl. Wolności i ul. Kościelnej. Przez wiele lat na oznaczenie tej miejscowości używano zamiennie nazw: Zduńska Wola i Czekaj.
Nie zachowały się do naszych czasów żadne dowody na to, że XVIII-wieczny Czekaj otrzymał prawa miejskie. Mimo braku formalnych
praw miejskich
, ośrodek już wtedy spełniał funkcje miejskie dzięki swojemu położeniu na szlaku handlowym kalisko-piotrkowskim. Mieszkały w nim 33 rodziny polskie i żydowskie oraz 6 komornic. Znajdował się tu ratusz, kościół katolicki, bożnica i szkoła, w pobliżu były 2 młyny, wiatrak, browar i dwór. Aczkolwiek wśród mieszkańców przeważali rolnicy, nie brakowało jednak garbarza, szewca, kucharza, stolarza, strycharza, kowala, 2 krawców, piekarza, cyrulika, kupca, rymarza i 2 kuśnierzy.
Dalszy rozwój osady jest związany z działalnością dziedzica rodu - Stefana Prawdzic Złotnickiego. Już u progu XIX w. najliczniejszą grupę wśród pozarolniczych zawodów w osadzie stanowili tkacze, którzy od 1816 r. posiadali własny cech. Jednak dopiero dwa lata później, dzięki staraniom Złotnickiego, rozpoczął się masowy napływ tkaczy ze
Śląska
,
Saksonii
i
Czech
. Działalności osadniczej Złotnickiego sprzyjała ówczesna polityka rządu Królestwa Polskiego, który wspierał uprzemysłowienie wielu ośrodków w kraju. Zawierając umowę z rządem, Złotnicki zobowiązał się do wybudowania i uruchomienia w terminie do 1825 r. fabryki płótna zatrudniającej 60 majstrów tkaczy. Zadanie to nie było łatwe, bowiem w tym czasie już w kilku miastach rodził się na podobnych zasadach nowoczesny przemysł włókienniczy i dziedzic Zduńskiej Woli korzystał z usług agentów werbujących tkaczy. Przybywający do miasta osadnicy zawierali z dziedzicem umowy indywidualne, na mocy których otrzymywali 2 morgi gruntu, ogród, 9 klocków sosnowych, 2000 sztuk cegieł oraz 27 talarów na budowę domu. W zamian zobowiązani byli do świadczenia różnego rodzaju usług na rzecz dworu, płacenia czynszu i uruchomienia warsztatów tkackich. W późniejszym czasie dla osiedlających się "fabrykantów" wystawiał Złotnicki domy mieszkalne. Do 1823 r. wzniesiono ich 130.
Dynamiczny rozwój osady spowodował, że w połowie lat dwudziestych XIX w. jej mieszkańcy wystąpili z wnioskiem o nadanie Zduńskiej Woli praw miejskich. 29 grudnia
1824
na pełnomocników specjalnych do starań o uzyskanie praw miejskich wybrano Wojciecha Krugiera, Mikołaja Olszewskiego, Michała Kanta, Samuela Georga, Augusta Francke i Jakuba Hiller-Warszawskiego. W marcu
1825
wystąpił Złotnicki do Komisji Województwa Kaliskiego z prośbą o nadanie Zduńskiej Woli praw miejskich. Prośba ta została rozpatrzona pozytywnie na mocy uchwały Rady Administracyjnej z 25 października. Wydany z tej okazji akt erekcyjny określił wzajemne stosunki między Złotnickim i mieszkańcami oraz ustalił przemysłowy charakter miasta.
Osadnicy - w dużym stopniu niemieckojęzyczni i ewangeliccy - zmienili krajobraz kulturowy miejscowości. Urbanizacja Zduńskiej Woli spowodowała również rozwój w mieście społeczności żydowskiej. Po
1918
w mieście były dwie szkoły hebrajskie, trzy spółdzielcze banki żydowskie, okazały dom kahalny. W
1939
na 25 tys. mieszkańców 10 tys. było Żydami.
W
1930
roku na obszarze ówczesnej wsi
Karsznice
powstała osada kolejarska dla obsługi nowej linii towarowej ze Śląska do
Gdyni
. Osada szybko stała się jednym z największych węzłów towarowych w kraju.
W Zduńskiej Woli urodził się i został ochrzczony św.
Maksymilian Maria Kolbe
, który dziś jest patronem miasta.
Związki wyznaniowe
Bazylika Wniebowzięcia NMP nocą
Infrastruktura
Transport
Transport drogowy
Miasto przecina wspólny odcinek dwóch
dróg krajowych
nr:
W okolicy miasta planowana jest także budowa
S8
drogi szybkiego ruchu S8
.
Transport kolejowy
W Zduńskiej Woli krzyżują się dwa ważne szlaki kolejowe:
W mieście znajdują się 3 stacje kolejowe:
29 czerwca 2010 w Urzędzie Marszałkowskim w Łodzi podpisane zostało porozumienie z marszałkiem województwa łódzkiego Włodzimierzem Fisiakiem, wicemarszałkiem Witoldem Stępieniem oraz prezydentami i burmistrzami 10 innych miast dotyczące podjęcia współpracy dla uruchomienia
Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej
, która swoim zasięgiem obejmować będzie również Zduńską Wolę.
Przemysł
Zduńska Wola była największym miastem dawnego
województwa sieradzkiego
. Tu rozwija się prężnie przemysł odzieżowy i włókienniczy.
Istnieje tutaj kilka znanych nie tylko w kraju, ważnych dla regionu firm:
- Fabryka Wyrobów Frotowych i Kocowych "Zwoltex" S.A.
- Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego "Wola"
-
Icopal SA
- producent materiałów budowlanych (dawna Izolacja SA)
- Ferax - producent rajstop
Gatta
-
Mabudo
– producent domów energooszczędnych, wytwórnia betonu,zakład prefabrykacji (na terenie byłego FaDom)
- Browar Staropolski
- Agros Nova (dawniej Sonda, Garden)
- Izodom 2000 Polska
- Aves
- Automark
- Taro sp.j
- Budvar Centrum S.A.
- Borg Automotive Sp. z o.o.
-
Elektrociepłownia Zduńska Wola
Sp. z.o.o
W dzielnicy
Karsznice
znajduje się węzeł kolejowy, dawniej jeden z najważniejszych w kraju z ekspozycją zabytkowego taboru kolejowego.
Zabytki i muzea
- Dom urodzin św.
Maksymiliana Marii Kolbe
, Muzeum
Maksymiliana Marii Kolbe
- Dworek Złotnickich, obecnie Urząd Miasta
- Muzeum Zgromadzenia Małego Dzieła Boskiej Opatrzności Księży Orionistów na Ziemiach Polskich
- Muzeum Historii Miasta
- Skansen lokomotyw i Izba Historii Taboru PKP
- Domy tkackie
Według rejestru zabytków
KOBiDZ
[5] na listę zabytków wpisane są obiekty:
- kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia MB, ul. Kościelna, 1891, nr rej.: 382/A z 23.08.1991
- kościół ewangelicko-augsburski, 1926, nr rej.: 295 z 17.05.1976
- dawna plebania ewangelicko-augsburska, 1895, nr rej.: 384/89 z 17.10.1989
- dom św. Maksymiliana Kolbego (dom tkacki), ul. św. M. Kolbego 9, drewniany, XIX w., nr rej.: 388/A z 2.05.1991
- dom, ul. Kościelna 13, 1825, nr rej.: 301 z 30.12.1967 oraz 960-XIII-77
- dom, ul. Kościuszki 9, 1 poł. XIX w., nr rej.: 992 z 30.12.1967
- dom, ul. Kościuszki 11, 1 poł. XIX w., nr rej.: 993 z 30.12.1967
- budynek liceum sztuk plastycznych, ul. Sieradzka 29, pocz. XX w., nr rej.: 318 z 22.02.1985
- dom, ul. Złotnickiego 6, 1 poł. XIX w., nr rej.: 995 z 30.12.1967
Kultura
- Miejski Dom Kultury
- Powiatowy Młodzieżowy Dom Kultury "Na pięterku"
- Dom Kultury "Lokator"
- Miejska Biblioteka Publiczna im. Jerzego Szaniawskiego
- Zduńskowolska Scena Alternatywna - informator kulturalny w regionie
Sport i rekreacja
Na terenie miasta funkcjonuje kilka klubów i stowarzyszeń, które kształcą kulturę fizyczną dzieci, młodzieży i dorosłych.
- Pogoń-Ekolog Zduńska Wola - piłka nożna (zob. też
Pogoń Zduńska Wola
)
- ZKS GATTA Zduńska Wola (dawniej Mabudo Ferax Suchoczasy) - piłka nożna
- MKPS Lokator Zduńska Wola - piłka siatkowa dziewcząt
- MKS PMOS Zduńska Wola - piłka nożna, piłka siatkowa chłopców, lekkoatletyka. Wychowankami klubu są
Michał Stasiak
,
Adrian Budka
,
Łukasz Masłowski
.
- MUKS "Park" Zduńska Wola - lekkoatletyka
- KS Resursa Zduńska Wola - lekkoatletyka
- MMLUKS "SPRINT" Zduńska Wola - lekkoatletyka
- Rugby Klub Zduńska Wola - rugby siedmioosobowe
- Stowarzyszenie Karate Tradycyjnego w Zduńskiej Woli
- Szkolny Klub Strzelectwa Sportowego LOK "Sokół" Zduńska wola
- Sekcja Strzelecka Domu Kultury "LOKATOR" Zduńska Wola
Infrastrukturą sportową zarządza wraz z klubami MOSiR "Relaks" - Miejski Ośrodek Sportu "Relaks".
Na terenie miasta odbywają się również amatorskie rozgrywki, które są istotnym elementem w popularyzacji sportu:
- ALS - Amatorska Liga Siatkówki w Zduńskiej Woli
- ZALK - Zduńskowolska Amatorska Liga Koszykówki
- MHL PN - Miejska Halowa Liga Piłki Nożnej
Edukacja
Zespół Szkół Elektronicznych im. Stanisława Staszica
Budynek I Liceum Ogólnokształcącego im. Kazimierza Wielkiego
Lista placówek oświatowych
Przedszkola:
- Publiczne Przedszkole nr 2, ul. Getta Żydowskiego 17a
- Publiczne Przedszkole nr 3, ul. Szadkowska 22a
- Publiczne Przedszkole nr 4, ul. Żeromskiego 6
- Publiczne Przedszkole nr 5, ul. Zielona 12
- Publiczne Przedszkole nr 6, ul. Żytnia 19/23
- Publiczne Przedszkole nr 7, ul. Kałużewskiego 1d
- Publiczne Przedszkole nr 9, ul. Baczyńskiego 11
- Publiczne Przedszkole nr 10, ul. Zielona 49
- Publiczne Przedszkole nr 11, ul. Sieradzka 7
Szkoły podstawowe:
- Szkoła Podstawowa nr 2, ul. Spacerowa 90
- Szkoła Podstawowa nr 6 im.
Mikołaja Kopernika
, ul. Złota 67
- Szkoła Podstawowa nr 7 im.
Władysława Broniewskiego
, ul. Wodna 32
- Szkoła Podstawowa nr 9 z Oddziałami Integracyjnymi im.
Jana Pawła II
, ul. Kilińskiego 27
- Szkoła Podstawowa nr 10 im.
Marii Skłodowskiej-Curie
, ul. Zielona 46a
- Szkoła Podstawowa nr 11 im.
Stefana Żeromskiego
, ul. Żeromskiego 2-4
- Szkoła Podstawowa nr 13 im. Kolejarzy Polskich, ul. 1 Maja 27
- Szkoła Podstawowa Specjalna nr 14, ul. Zielona 59
Gimnazja:
Szkoły ponadgimnazjalne:
- I Liceum Ogólnokształcące im.
Kazimierza Wielkiego
, ul. Dąbrowskiego 6
- II Liceum Ogólnokształcące im. Jana Pawła II, ul. Komisji Edukacji Narodowej 6
-
Zespół Szkół Elektronicznych
im.
Stanisława Staszica
, ul. Łaska 61
- Zespół Szkół Zawodowych nr 1 im. Obrońców Westerplatte, ul. Żeromskiego 10
- Zespół Szkół im. Kazimierza Kałużewskiego i Juliusza Sylli, ul. Okrzei 1
- Zespół Szkół Zakładu Doskonalenia Zawodowego, ul. Komisji Edukacji Narodowej 3/5
- Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 5, ul. Zielona 59 (w ramach Zespołu Szkół Specjalnych im. Marii Grzegorzewskiej)
Szkoły artystyczne:
Szkoły policealne i wyższe:
Miasta partnerskie
Osoby związane ze Zduńską Wolą
Lista osób związanych ze Zduńską Wolą, mających biogram na stronach Wikipedii:
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne