Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina, nazywany często Konkursem Chopinowskim – jeden z najstarszych i najbardziej prestiżowych konkursów wykonawczych na świecie, odbywający się co 5 lat w
Warszawie
. Jest jednym z niewielu konkursów monograficznych – we wszystkich jego etapach wykonywane są wyłącznie utwory jednego kompozytora. Zainicjowany został w 1927 r. przez polskiego pianistę, profesora
Jerzego Żurawlewa
(
1886
–
1980
).
Początki
Spuścizna Fryderyka Chopina na początku XX wieku stanowiła dla pianistów i muzykologów zagadkę interpretacyjną.
Jerzy Waldorff
przytacza szereg zjawisk, które przyczyniły się do powstania wątpliwości, w jakim stylu grać Chopina: oceny jego sztuki jako "cierplarnianej i chorobliwej"; działalność uczniów i uczennic Chopina, którzy w swej grze wprowadzać elementy "rozhisteryzowanego rubata" i sprowadzać ją do "spowitego krępą sztandaru narodowej niewoli" (zdaniem Waldorffa szczególną rolę odegrały tutaj arystokratki:
Marcelina z Radziwiłłów Czartoryska
oraz
Maria Kalergis
); wreszcie działalność polskich teoretyków i kompozytorów (m.in.
Jana Kleczyńskiego
czy
Władysława Żeleńskiego
), którzy w swoich pracach określali niektóre utwory jako "dziwaczne" czy "poronione". Wreszcie po I wojnie światowej w muzyce pojawiły się prądy neoklasyczne – z
Igorem Strawińskim
i
Sergiuszem Prokofiewem
na czele – i zainteresowanie wykonawców muzyką romantyczną zaczęło słabnąć.
Pierwotnym celem ufundowania konkursu miała więc być – w zamierzeniu inicjatora, prof. Jerzego Żurawlewa, ucznia pianisty
Aleksandra Michałowskiego
, który miał także dać impuls do organizacji wielkiego forum[1] – dyskusja o tym, jak grać Chopina. Przeszkodami był brak w Polsce instytucji Ministerstwa Kultury oraz zainteresowania władzy sztuką. O zorganizowaniu konkursu przesądziła dopiero obietnica prezydenta
Ignacego Mościckiego
, które w przeciwieństwie do swojego poprzednika zapewnił, że obejmie konkurs swoim patronatem, oraz zabiegi księcia Włodzimierza Czetwertyńskiego, prezesa Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego.
Główny organizator
Do lat 60. konkurs powstawał przy współudziale Ministerstwa Kultury i Sztuki, w latach
1960
-
2005
organizowany był przez
Towarzystwo im. Fryderyka Chopina
w Warszawie. Edycja w roku 2010 przygotowywana jest przez
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
.
Przesłuchania konkursowe odbywają się w
Filharmonii Narodowej
. Jednocześnie w wielu innych miejscach w Warszawie (m.in. w
Teatrze Wielkim
i
Zamku Ostrogskich
) organizowane są imprezy towarzyszące.
Podczas konkursu 17 października – w dzień śmierci Fryderyka Chopina – w
Kościele św. Krzyża w Warszawie
odprawiona zostaje uroczysta msza, podczas której wykonywane jest
Requiem
Wolfganga Amadeusza Mozarta
. Utwór ten, zgodnie z życzeniem kompozytora, wykonany był podczas mszy pogrzebowej 30 października 1849 w
Kościele de la Madeleine w Paryżu
.
Międzynarodowy status
Konkurs im. Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych i najbardziej rozpoznawalnych konkursów muzycznych na świecie. W 1957 roku został – u boku turniejów m.in. (
Busoniego w Bolzano
),
Królowej Elżbiety w Brukseli
, praskiego i
genewskiego
– jednym z kilkunastu członków-założycieli prestiżowej
Światowej Federacji Międzynarodowych Konkursów Muzycznych
, która obecnie zrzesza ok. 120 najbardziej znanych konkursów muzycznych na świecie (m.in.
Konkurs Bachowski
w
Lipsku
,
Konkurs Czajkowskiego
w
Moskwie
czy
Konkurs Marii Canals
w
Barcelonie
). Jednym z założycieli był także poznański
Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego
; z biegiem lat do Federacji przyjęte zostały także trzy inne polskie konkursy:
Międzynarodowy Konkurs Dyrygencki im. Grzegorza Fitelberga
(1982),
Międzynarodowy Konkurs Wiolonczelowy im. Witolda Lutosławskiego
(2000) oraz
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Ignacego Jana Paderewskiego
(2010).
Nagrody
Laureaci konkursu mają zapewniony szereg nagród regulaminowych i pozaregulaminowych – w formie nagród pieniężnych i rzeczowych oraz angaży i zaproszeń do koncertów. Nagrody pozaregulaminowe przyznawane są także uczestnikom, którzy nie znaleźli się w gronie laureatów – podczas XV konkursu były to m.in. nagrody "dla najwyżej ocenionego polskiego uczestnika" (25 tys. euro), "za najlepsze wykonanie sonaty" (ufundowana przez
Krystiana Zimermana
), "dla najlepszej polskiej pianistki w konkursie" (ufundowana przez
Barbarę Hesse-Bukowską
).
Tradycją konkursu jest także przyznawanie przez jury nagród specjalnych:
Repertuar i jury
Regulamin konkursu przewiduje kilkuetapową selekcję. Na każdym z etapów wykonywane są dzieła
Fryderyka Chopina
spośród podanych zbiorów, pojawiają się także utwory obowiązujące wszystkich kandydatów. Tradycyjnie w finale konkursu pianiści wykonują z towarzyszeniem orkiestry symfonicznej Filharmonii Narodowej jeden z dwóch koncertów fortepianowych:
e-moll
lub
f-moll
.
Oceny dokonuje jury składające się z wybitnych artystów i pedagogów powoływanych przez dyrektora konkursu. Obecnie wszyscy jurorzy są pianistami; wcześniej jednak zdarzało się, by zasiadali w komisji także dyrygenci, muzykolodzy, krytycy i kompozytorzy. System oceny zmieniał się w kolejnych edycjach konkursu, był także przedmiotem licznych dyskusji i sporów – zwłaszcza podczas konkursu w 1980 r., gdy komisję demonstracyjnie opuściło dwoje jurorów, wcześniejszych laureatów konkursu:
Louis Kentner
oraz
Martha Argerich
. Louis Kentner nie pojawił się na konkursie już nigdy więcej, Martha Argerich natomiast jest jego stałą jurorką.
Przewodniczący jury
Podczas każdej z dotychczasowych edycji międzynarodowej (z wyjątkiem pierwszego konkursu) komisji przewodniczył Polak:
Honorowym przewodniczącym był także
Artur Rubinstein
oraz, od 2000 roku, Jan Ekier.
Zwycięzcy
Konserwatorium im. Piotra Czajkowskiego w Moskwie
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy:
Halina Czerny-Stefańska
(1949, ex aequo),
Adam Harasiewicz
(1955),
Krystian Zimerman
(1975) oraz
Rafał Blechacz
(2005). Uczelnią, która wykształciła najwięcej zwycięzców, jest
moskiewskie Konserwatorium
; w Polsce jest to
Akademia Muzyczna w Krakowie
, której absolwentami byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz. Krystian Zimerman rozpoczął studia na
Akademii Muzycznej w Katowicach
dopiero po sukcesie na konkursie. Rafał Blechacz zdobył nagrodę w trakcie studiów na
Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
.
Edycje
I Konkurs (1927)
I konkurs odbył się w dniach 23–30 stycznia 1927 roku. Reprezentacja Polski liczyła 16 uczestników, reprezentacja z zagranicy obejmowała zaś jedynie 10 osób z siedmiu krajów.
Laureaci:
Dopiero siódmym dyplomem uznania został odznaczony
Dymitr Szostakowicz
, później jeden z najwybitniejszych kompozytorów XX wieku.
Wśród dwunastu jurorów znaleźli się wyłącznie Polacy, w większości pianiści związani z Warszawą: Witold Maliszewski, Zofia Rabcewiczowa, Zygmunt Butkiewicz,
Zbigniew Drzewiecki
,
Henryk Melcer
, Piotr Maszyński,
Adam Sołtys
,
Felicjan Szopski
, Józef Smidowicz,
Józef Turczyński
, Adam Wyleżyński,
Jerzy Żurawlew
II Konkurs (1932)
II konkurs odbył się w dniach 6–23 marca 1932 roku i cieszył się znacznie większym zainteresowaniem: wystąpiło 89 pianistów z 18 krajów (dwie osoby nie zadeklarowały przynależności państwowej). Został także poszerzony skład jury, w skład którego weszli także pianiści europejscy; wśród Polaków znaleźli się krytycy i powieściopisarz – co zdaniem Waldorffa miało zapobiec "ocenom gry opartym jednostronnie na profesjonalnej rutynie". W Komitecie Organizacyjnym zgodził się zasiadać kompozytor
Karol Szymanowski
.
Laureaci Wobec identycznej punktacji o podziale I i II nagrody zadecydowało głosowanie.
Wśród jurorów znaleźli się m.in. Josef Marx (Austria), Paul Weingarten (Austria), Artur de Greef (Belgia),
Marguerite Long
(Francja),
Magda Tagliaferro
(Brazylia), Carlo Zecchi (Włochy), Alfred Hohn (Niemcy), Richard Rosler (Niemcy). Wśród Polaków znaleźli się także
Juliusz Kaden-Bandrowski
(powieściopisarz),
Stanisław Niewiadomski
(krytyk),
Franciszek Brzeziński
(krytyk) i Adam Wieniawski (przewodniczący jury)
III Konkurs (1937)
III konkurs odbył się w dniach 21 lutego – 12 marca 1937 roku. Do udziału zgłosiło się 250 kandydatów z Europy, Ameryki i Azji, ostatecznie w konkursie wzięło udział 79 pianistów z 21 krajów. Do pracy w 30-osobowym jury zaproszeni zostali najwybitniejsi ówcześni pedagodzy europejscy, wśród których znaleźli się m.in. kompozytor i pianista Emil Sauer, ostatni żyjący uczeń
Franciszka Liszta
, Wilhelm Backhaus z Austrii, Isidore Philipp i
Lazare Lévy
z Paryża, nestor pianistów
Harry Neuhaus
z Moskwy.
Laureaci
IV Konkurs (1949)
IV konkurs odbył się w dniach 15 września – 15 października 1949 roku i zbiegał się z setną rocznicą śmierci kompozytora. Przesłuchania odbywały się w sali budynku "Roma" przy ul. Nowogrodzkiej, przed wojną wykorzystywanej przez Dom Katolicki, jedynej sali koncertowej ocalałej w Warszawie po wojnie. Zorganizowanie konkursu było problemem logistycznym: w mieście nie funkcjonowały hotele, brak też było odpowiednich instrumentów do ćwiczeń. Wzięło w nim udział 54 pianistów z 14 krajów. Jurorzy także pochodzili z 14 krajów. Znaleźli się wśród nich
Marguerite Long
i
Lazare Lévy
z Paryża, Carlo Zecchi z Włoch, Josef Marx z Austrii,
Magda Tagliaferro
z Brazylii,
Lew Oborin
z ZSRR,
Arthur Hedley
z Wielkiej Brytanii, Paweł Sieriebrakow, Lelia Gousseau,
Henryk Sztompka
,
Jan Ekier
,
Stanisław Szpinalski
oraz
Zbigniew Drzewiecki
jako przewodniczący. Jedyny raz w historii konkursu jury w trakcie pierwszych dwóch etapów nie znało nazwisk występujących, oceniając produkcje zza żaluzji.
Laureaci
V Konkurs (1955)
V konkurs odbył się w dniach 22 lutego – 21 marca 1955 roku, na ten bowiem rok architekci zapowiedzieli ukończenie gmachu Filharmonii Warszawskiej. Na czele Komitetu Wykonawczego stanął pisarz
Jarosław Iwaszkiewicz
. Wyjątkowo liczne jury liczyło 30 osób z 16 krajów, m.in.
Marguerite Long
,
Lazare Lévy
,
Joseph Marx
, Bruno Seidelhofer,
Stefan Askenase
,
Arturo Benedetti Michelangeli
(który dał także w trakcie konkursu koncert),
Zbigniew Drzewiecki
,
Jan Hoffman
,
Stanisław Szpinalski
,
Henryk Sztompka
, Margerita Trombini-Kazurow,
Jerzy Żurawlew
i kompozytor
Witold Lutosławski
. Na konkurs przyjechała królowa Belgii
Elżbieta Gabriela Bawarska
.
Do konkursu przystąpiło 77 kandydatów z 25 krajów, m.in.
Ekwadoru
,
Cejlonu
czy
Chile
.
Laureaci
VI Konkurs (1960)
VI konkurs odbył się w dniach 22 lutego – 13 marca 1960 roku, wpisując się w obchody 150 rocznicy urodzin kompozytora, pod patronatem
UNESCO
. Wzięło w nim udział 77 pianistów z 30 krajów. W tym konkursie nagradzać miało "jury tak liczne i tak wspaniałe, jak nigdy przedtem ani potem w dziejach warszawskiej imprezy". Honorowym przewodniczącym był
Artur Rubinstein
. W 37-osobowym jury zasiadali także
Zbigniew Drzewiecki
(przewodniczący),
Witold Małcużyński
,
Mieczysław Horszowski
,
Beveridge Webster
oraz wielka
Nadia Boulanger
. Honorowymi gośćmi-obserwatorami byli książę Eugene Jose de Bourbon-Baviere, markiza Olga de Cadaval ora markiza de Gontaut Biron.
VII Konkurs (1965)
VII konkurs odbył się w dniach 22 lutego – 13 marca 1965 roku. Udział wzięło w nim 76 pianistów z 30 krajów. Wśród 21 jurorów znaleźli się
Zbigniew Drzewiecki
,
Jan Hoffman
,
Jan Ekier
, Jakov Flier (ZSRR),
Arthur Hedley
(Wielka Brytania),
Pál Kadosa
(Węgry), Eugene List (USA),
Nikita Magaloff
(Szwajcaria),
Vlado Perlemuter
(Francja),
František Rauch
(Czechosłowacja),
Magda Tagliaferro
(Brazylia), Margerita Trombini-Kazuro (Polska),
Bolesław Woytowicz
(Polska).
Laureaci
VIII Konkurs (1970)
VIII konkurs odbył się w dniach 7 – 21 października 1970 roku. Wzięło w nim udział 80 pianistów z 28 krajów. Szczególnym wydarzeniem był koncert jurorki
Tatiany Nikołajewej
, grającej zbiór
Kunst der Fuge
Jana Sebastiana Bacha
.
Laureaci
IX Konkurs (1975)
IX konkurs odbył się w dniach 7–28 października 1975. Wzięło w nim udział 84 pianistów z 22 krajów. Jury składało się z 24 osób. Byli to m.in. laureaci poprzednich konkursów:
Louis Kentner
,
Witold Małcużyński
, Jewgienij Malinin i
Bernard Ringeissen
. W czasie koncertu po raz ostatni wystąpił w Polsce
Artur Rubinstein
.
Po raz pierwszy zdarzyło się, by jedna osoba otrzymała wszystkie czołowe nagrody: Grand Prix, Złoty Medal oraz nagrody za najlepsze wykonanie mazurków, poloneza i sonaty.
Laureaci:
X Konkurs (1980)
Wzięło w nim udział 149 pianistów z 37 krajów. W jury konkursu znaleźli się m.in.
Paul Badura-Skoda
,
Kazimierz Kord
,
Lidia Grychtołówna
,
Martha Argerich
,
Louis Kentner
, Eugene List,
Nikita Magaloff
. Honorowym przewodniczącym był
Artur Rubinstein
, który jednak do Warszawy nie dotarł. W trakcie trwania konkursu, 3 października, zmarł jego inicjator, profesor
Jerzy Żurawlew
.
Uczestnikiem konkursu, który najmocniej utkwił w pamięci słuchaczy i pozostawał w trakcie Konkursu ulubieńcem publiczności, był
Ivo Pogorelić
(
Jugosławia
). Nie zdobył on żadnej z głównych nagród, odpadając w trzecim etapie i otrzymując tym samym wyróżnienie. W związku z niedopuszczeniem go do finału, na znak protestu, demonstracyjnie opuściła jury
Martha Argerich
. Pogorelicia wspierali także inni jurorzy – Magaloff, Badura-Skoda i Grychtołówna.
Już wcześniej, po ogłoszeniu wyników I etapu, doszło do innego skandalu – jury opuścił
Louis Kentner
.
Laureaci:
Wśród ośmiorga wyróżnionych znaleźli się także
Kevin Kenner
(
USA
) i
Angela Hewitt
(
Kanada
).
XI Konkurs (1985)
XI konkurs odbył się w dniach 1–20 października 1985. Wzięło w nim udział 124 pianistów z 32 krajów.
Laureaci:
XII Konkurs (1990)
Konkurs odbył się w dniach 1-21 października 1990 r. Udział wzięło 110 pianistów z 28 krajów.
Laureaci:
- Nagroda I: nie przyznano
- Nagroda II:
Kevin Kenner
(USA)
- Nagroda III: Yukio Yokoyama (Japonia)
- Nagroda IV (ex aequo): Corrado Rollero (Włochy)
- Nagroda IV (ex aequo): Margarita Shevchenko (Rosja)
- Nagroda V (ex aequo): Anna Malikova (Rosja)
- Nagroda V (ex aequo): Takako Takahashi (Japonia)
- Nagroda VI: Caroline Sageman (Francja)
- Nagroda Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurków: nie przyznano
- Nagroda Towarzystwa im. Fryderyka Chopina za najlepsze wykonanie poloneza: Kevin Kenner i
Wojciech Świtała
- Nagroda Filharmonii Narodowej za najlepsze wykonanie koncertu: nie przyznano
Był to pierwszy w historii konkurs, na którym komisja zadecydowała o nieprzyznaniu pierwszej nagrody. Laureat II miejsca, Kevin Kenner, w 2010 r. został zaproszony do jury.
XIII Konkurs (1995)
Konkurs odbył się w dniach 1-22 października 1995 r. Udział wzięło 130 uczestników z 32 krajów.
- Nagroda I: nie przyznano
- Nagroda II (ex aequo):
Philippe Giusiano
(Francja)
- Nagroda II (ex aequo):
Aleksiej Sułtanow
(Rosja)
- Nagroda III:
Gabriela Montero
(USA)
- Nagroda IV: Rem Urasin (Rosja)
- Nagroda V: Rika Miyatani (Japonia)
- Nagroda VI: Magdalena Lisak (Polska)
- Nie przyznano żadnej ze zwyczajowych nagród dodatkowych.
XIV Konkurs (2000)
Konkurs odbył się w dniach 4-22 października 2000 r. Udział wzięło 94 pianistów z 25 krajów. Zasadniczo zmieniony został system punktacji przez komisję: wprowadzone zostały systemy "tak-nie" oraz pomocniczy system punktowy.
Laureaci:
- Nagroda I:
Li Yundi
(Chiny)
- Nagroda II:
Ingrid Fliter
(Argentyna)
- Nagroda III: Alexander Kobrin (Rosja)
- Nagroda IV: Sa Chen (Chiny)
- Nagroda V: Alberto Nose (Włochy)
- Nagroda VI: Mika Sato (Japonia)
- Nagroda ex aequo Towarzystwa im. Fryderyka Chopina i Miasta Stołecznego Warszawy za najlepsze wykonanie poloneza: Sa Chen (Chiny) i Li Yundi (Chiny)
- Pozostałych nagród nie przyznano.
XV Konkurs (2005)
Organizatorem byl TiFC. Dyrektorem koordynatorem Tomasz Stanicki. Gościem honorowym królowa holenderska Beatrix. Konkurs odbył się w dniach 2-24 października 2005 r. i poprzedzony był wrześniowymi eliminacjami, w których udział wzięło 257 pianistów z 35 krajów. Jury zakwalifikowało 80 kandydatów z 19 krajów.
Laureaci:
- Nagroda I:
Rafał Blechacz
(Polska)
- Nagroda II: nie przyznano
- Nagroda III: Dong Hyek Lim (Korea Płd.)
- Nagroda III: Dong Min Lim (Korea Płd.)
- Nagroda IV:
Takashi Yamamoto
(Japonia)
- Nagroda IV:
Shohei Sekimoto
(Japonia)
- Nagroda V: nie przyznano
- Nagroda VI: Ka Ling Colleen Lee (Chiny) (Hongkong)
- Wszystkie nagrody dodatkowe otrzymał Rafał Blechacz.
Jury konkursu obradowało w składzie: Wiera Gornostajewa (
Rosja
), Choong-Mo Kang (
Korea Południowa
), Władimir Krajniew (
Rosja
), Hiroko Nakamura (
Japonia
), John O'Conor (
Irlandia
), John Perry (
USA
), Sergio Perticaroli (
Włochy
),
Bernard Ringeissen
(
Francja
),
Dang Thai Son
(
Wietnam
), Arie Vardi (
Izrael
),
Fanny Waterman
(
Wielka Brytania
), Zhou Guangren (
Chiny
) oraz dziewięcioro Polaków:
Andrzej Jasiński
- przewodniczący Jury,
Piotr Paleczny
,
Lidia Grychtołówna
,
Adam Harasiewicz
,
Krzysztof Jabłoński
,
Janusz Olejniczak
,
Ewa Pobłocka
,
Regina Smendzianka
,
Józef Stompel
.
XVI Konkurs (2010)
Konkurs odbył się w 200 rocznicę urodzin kompozytora w dniach 2-23 października 2010 r.
Po kwietniowych eliminacjach zakwalifikowano do udziału 81 pianistów.
Laureaci:
- Nagroda I:
Julianna Awdiejewa
- Nagroda II: Lukas Geniušas oraz Ingolf Wunder ex aequo
- Nagroda III: Daniił Trifonow
- Nagroda IV: Ewgeni Bożanow
- Nagroda V: François Dumont
- Nagroda Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurków: Daniił Trifonow
- Nagroda Rektora Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina za najlepsze wykonanie
Poloneza-Fantazji As-dur
: Ingolf Wunder
- Nagroda Filharmonii Narodowej za najlepsze wykonanie koncertu: Ingolf Wunder
- Nagroda Towarzystwa im. Fryderyka Chopina za najlepsze wykonanie poloneza: Lukas Geniušas
- Nagroda ufundowana przez Krystiana Zimermana za najlepsze wykonanie sonaty: Julianna Awdiejewa
Skład jury:
Andrzej Jasiński
- przewodniczący,
Martha Argerich
,
Dang Thai Son
,
Bella Davidovich
,
Philippe Entremont
,
Fu Cong
,
Nelson Freire
,
Adam Harasiewicz
,
Kevin Kenner
,
Michie Koyama
,
Piotr Paleczny
,
Katarzyna Popowa-Zydroń
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Stanisław Dybowski
, Jak to się wszystko zaczęło [w:] "Chopin Express", nr 2, ISSN 2082-2774, październik 2010
[1]
Źródła
- Janusz Ekiert, Chopin wiecznie poszukiwany : Historia Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Muza SA, 2010. .
-
Jerzy Waldorff
, Wielka gra. Warszawa 1993.
- Rafał Nowacki, Ocena wykonań konkursowych na przykładzie konkursów chopinowskich – zarys problematyki, PWN, Warszawa 1974.
-
Oficjalna strona konkursu