Współczesna kukła marzanny
Marzanna niesiona przez dzieci
Marzan(n)a, Mora, Morana, Morena, Marena, Śmiertka, Śmierć, Śmiercicha –
słowiańska
bogini symbolizująca
zimę
i
śmierć
, przez część badaczy uważana za
demona
.
Imię bogini wywodzone jest z
praindoeuropejskiego
rdzenia *mar-, *mor-, oznaczającego śmierć.
Słowacka
forma teonimu Ma(r)muriena sugeruje ewentualne związki z
Marsem
(Marmorem, Mamersem, Mamuriusem Veturiusem)[1].
Śmierć Marzanny wraz z końcem zimy przeciwstawia ją symbolizującemu wiosnę
Jaryle
, który rodził się wraz z nadejściem wiosny[2].
Marzanna, jako odpowiednik
Cerery
, została wraz z
Dziewanną
wspomniana przez
Jana Długosza
jako bogini polska.
Topienie Marzanny
Marzanna to również nazwa kukły przedstawiającej boginię, którą w rytualny sposób palono bądź topiono w czasie wiosennego święta
Jarego
, aby przywołać wiosnę. Zwyczaj ten, zakorzeniony w pogańskich obrzędach ofiarnych, miał zapewnić urodzaj w nadchodzącym roku. Zgodnie z opisanymi przez
Jamesa Frazera
zasadami
magii sympatycznej
wierzono, że zabicie postaci przedstawiającej boginię śmierci spowoduje jednocześnie usunięcie efektów przez nią wywołanych (zimy) i nadejście wiosny.
Kukłę wykonywano ze
słomy
, owijano białym płótnem, zdobiono wstążkami i koralami. Tradycja nakazywała, aby dziecięcy orszak, z marzanną i zielonymi gałązkami
jałowca
w dłoniach, obszedł wszystkie domy we wsi. Po drodze podtapiano marzannę w każdej wodzie, jaka się nadarzyła. Wieczorem kukłę przejmowała młodzież. W świetle zapalonych gałązek jałowca wyprowadzano marzannę ze wsi, podpalano i wrzucano do wody. Z topieniem Marzanny, również obecnie, związane są różne
przesądy
: nie wolno dotknąć pływającej w wodzie kukły, bo grozi to uschnięciem ręki, obejrzenie się za siebie w drodze powrotnej może spowodować chorobę, a potknięcie i upadek – śmierć w ciągu najbliższego roku.
Chrześcijaństwo
próbowało zakazać tego starosłowiańskiego zwyczaju. W
1420
roku Synod Poznański nakazywał duchowieństwu: Nie dozwalajcie, aby w niedzielę odbywał się zabobonny zwyczaj wynoszenia jakiejś postaci, którą śmiercią nazywają i w kałuży topią. Rodzima tradycja okazała się jednak silniejsza. W konsekwencji na przełomie
XVII
i
XVIII wieku
próbowano tradycję topienia marzanny zastąpić (w środę przed
Wielkanocą
) zrzucaniem z wieży kościelnej kukły symbolizującej
Judasza
, co również zakończyło się niepowodzeniem. Obecnie obrzęd łączony jest z nastaniem kalendarzowej
wiosny
21 marca
lub z przypadającym na ten właśnie okres
Jarym Świetem
.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Andrzej Kempiński: Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich. Warszawa: Iskry, 2001. .
- ↑ Andrzej Szyjewski: Religia Słowian. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2003. .
Bibliografia
- Aleksander Gieysztor: Mitologia Słowian. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2006. .
Linki zewnętrzne