Obszar zamieszkiwania Indian Kiowa przed kolonizacją amerykańską
Kiowa (Kiowowie) - plemię
Indian Ameryki Północnej
, zamieszkujące
Wielkie Równiny
, należące do rodziny językowej kiowa-tano.
Historia
Kopiący Ptak, wódz Kiowów, 1870
Według przekazów, Kiowa żyli na samym początku u źródeł rzeki
Yellowstone
, zanim nie przenieśli się na obszary
Wielkich Równin
pomiędzy rzeką
Missouri
w północnej
Montanie
i Arrow River w południowej
Kanadzie
. Tam żyli w bliskich stosunkach z plemieniem Sarsi, jednym z pierwszych plemion Indian
Prerii
, które zamieszkiwały w
tipi
i żyły z polowania na
bizony
. Kiowowie szybko przejęli ich sposób życia i przestawili się z gospodarki łowiecko-zbierackiej w Indian-nomadów prerii.
Około roku
1700
Kiowa, liczący wtedy nie więcej niż 4000 ludzi, wyemigrowali w
Góry Czarne
. Nie są dokładnie znane tego powody, ale opowiadania Kiowów utrzymują, że plemię podzieliło się wskutek kłótni między wodzami i większa część musiała udać się na południowy wschód. W Górach Czarnych Kiowa połączyli się z plemieniem
Crow
(Absaroka), od których już całkowicie przejęli styl życia Indian Równin. Dzięki nim Kiowowie weszli po raz pierwszy w posiadanie koni, których wkrótce zaczęli używać do polowań. Od tego plemienia przejęli także obrzęd
Tańca Słońca
, który wkrótce rozprzestrzenił się na Wielkich Równinach.
Jako
nomadowie
prerii, Kiowa żyli wyłącznie z polowań na bizony. Z czasem stali się znani z powodu wielkich stad koni oraz wypraw łowieckich i rabunkowych, podczas których pokonywali ogromne dystanse, sięgając aż po Kanadę na północy i na tereny
Meksyku
na południe. Znamienne, że w
XIX w.
Kiowa byli nazywani "notorycznymi rabusiami", przed którymi nie czuli się bezpiecznie zarówno Amerykanie, Meksykanie, jak i inne plemiona Indian. Często napady te były wynikiem odwetu za napady innych plemion, czynione w celu uprowadzenia
mustangów
tak ważnych w życiu Indian prerii.
Wędrówka do kraju Komanczów
Po tym, jak plemiona
Lakota
,
Arapaho
i
Szejenów
weszły ze wschodu na teren Gór Czarnych, Kiowa musieli ustąpić i przenieść się na południe. Przekroczyli rzeki
Platte Północna
i
Południowa
i w
1790
znaleźli się na północnych terenach dzisiejszego stanu
Teksas
, próbując się tam osiedlić. Jednak
Komancze
, na których tereny wkroczyli, zaczęli zbrojnie ich zwalczać, po czym zawarli między sobą stałą umowę pokojową przed
1800
. W wyniku tego porozumienia obydwa plemiona kontrolowały wielki obszar, rozciągający się na terenach dzisiejszych stanów:
Kansas
,
Oklahoma
,
Nowy Meksyk
i
Teksas
. Teren ten był nazywany łącznie Krajem Komanczów.
Kiowa często żyli w najbliższym sąsiedztwie Komanczów, obydwa plemiona jednak sporo się od siebie różniły pod względem kulturowym. Pośród Kiowów żył również odłam preriowych Apaczów –
Kiowa-Apacze
, których kulturowo zalicza się do Kiowa, językowo jednak należą do obejmującej także języki Apaczów rodziny językowej
na-dene
. Te szczególne zależności sprawiały, że Kiowa żyli z Komanczami i Kiowa-Apaczami w neutralnych stosunkach i nie wkraczali ze sobą nawzajem na wojenną ścieżkę. W latach
1800
-
1850
, Kiowa walczyli przede wszystkim z innymi plemionami, które próbowały wchodzić na teren Kraju Komanczów. Zdarzały się zatargi z Szejenami, Arapaho,
Osedżami
,
Ute
, Diné i
Paunisami
, a więc dawnymi wrogami Kiowów lub Komanczów. Znane są również przypadki wypraw rabunkowych na północ, na tereny zamieszkiwane przez Dakotów, oraz dalej wzdłuż rzek
Missisipi
i
Missouri
, przeciwko
Saukom
i Lisom, plemionom Kansa i
Oto
. W
1840
sojusz Kiowa i Komanczów poszerzył się o plemiona Arapahów i Szejenów Południowych, którzy byli spychani na południe przez białych osadników.
Walki z Amerykanami
Od roku
1850
coraz częściej zdarzały się walki z wojskami
Stanów Zjednoczonych
, które łamały tym samym zawarte w
1837
traktaty pokojowe
. Na krótki czas Kiowom i Komanczom udało się zdobyć tereny amerykańskie w Teksasie, ale już w
1855
armia amerykańska ponownie odzyskała te ziemie. Dopiero w
1865
roku, po zakończeniu
amerykańskiej wojny domowej
na nowo Kiowowie zaczęli być uciskani przez wojska USA. Z tego powodu Kiowa, wraz z Komanczami i Szejenami Południowymi byli zmuszeni do podpisania traktatu pokojowego w
Medicine Lodge
. Umowa ustalała, że Indianie zostaną przesiedleni na teren rezerwatu w pobliżu Fort Sill. Większa część Kiowów zamieszkała w rezerwacie, ale wkrótce, po masakrze Szejenów nad
Washita
, zimą
1868
roku, część wodzów skłoniła plemię do opuszczenia rezerwatu. Znowu doszło do potyczek w Teksasie w latach
1869
-
1871
, zanim wodzowie Satanta, Satank i Big Tree nie zawarli traktatów pokojowych, na podstawie których Kiowowie powrócili na teren rezerwatu.
Po raz ostatni Kiowa razem z Komanczami próbowali przeciwstawić się amerykańskiej agresji w latach
1874
-
1875
. Jednak Satanta skapitulował po porażce w Palo Duro Canyon w listopadzie 1874, a krótko po tym również Lone Wolf (Samotny Wilk) z ostatnimi 252 wolnymi Kiowami poddał się w maju 1875. Do lata 1875 roku udało się więc rządowi USA umieścić Kiowów znowu w rezerwacie niedaleko Fort Still na
Terytorium Indiańskim
(obecnie stan
Oklahoma
), gdzie zostali zmuszeni do zaprzestania dotychczasowego stylu życia, porzucenia tradycyjnej kultury i religii.
Populacja
W
1700
populacja Kiowa liczyła nie więcej niż 4000 ludzi.
W
1878
żyło ok. 1200 Kiowów. 6 sierpnia
1901
ziemie Kiowa zostały oddane białym do swobodnego osiedlania i de facto zlikwidowano tym samym rezerwat. Każda głowa rodziny otrzymała wtedy 80 akrów ziemi. W
XX w.
liczba Kiowów, żyjących na terenie dawnego rezerwatu i poza nim stopniowo wzrastała, by pod koniec stulecia przekroczyć 12 000.
Według danych U.S. Census Bureau, podczas spisu powszechnego w
2000
roku 8559 obywateli USA zadeklarowało, że jest pochodzenia Kiowa, zaś 12 242 oświadczyło, że ma pochodzenie wyłącznie lub między innymi Kiowa z czego około 4000 mieszka w okolicach miast Carnegie, Fort Cobb i Anadarko w Oklahomie. Około 1000 Indian Kiowa nadal zna w większym lub mniejszym stopniu swój plemienny język, wielu uczestniczy w tradycyjnych lokalnych spotkaniach i uroczystościach.
Współczesność
Wielu Indian Kiowa służyło w ostatnich dziesięcioleciach w amerykańskich siłach zbrojnych, w tym na frontach
II wojny światowej
i w
Korei
. W latach 1957-58 weterani tych dwóch wojen odtworzyli dwa dawne plemienne stowarzyszenia wojenne: Klan Grzechotki Kiowa (Kiowa Gourd Clan) i Wojenne Stowarzyszenie Czarnych Legginów (Black Leggins Warrior Society). Członkowie plemienia są też aktywnymi uczestnikami tradycyjnych festiwali
powwow
na południowych równinach – zwłaszcza tam, gdzie wykonywany jest Taniec Grzechotki (Gourd Dance), który Kiowa uważają za jeden z istotnych przejawów swej plemiennej tożsamości.
Współcześni Kiowa, od ponad 80. lat obywatele Stanów Zjednoczonych, z powodzeniem zajmują się rolnictwem i hodowlą, pracują w przemyśle i oświacie, pełnią odpowiedzialne funkcje wojskowe i rządowe, są utalentowanymi rzemieślnikami i artystami (zajmują się m.in. malarstwem, rzeźbą, projektowaniem mody i biżuterii).
Sławne postaci
Najbardziej znanym współczesnym Indianinem Kiowa jest
N. Scott Momaday
– amerykański pisarz, profesor literatury amerykańskiej, nagrodzony m.in.
Nagrodą Pulitzera
w
1969
roku za powieść Dom utkany ze świtu (w Polsce wydano także jego autobiograficzną książkę Imiona).
Indianinem Kiowa jest też były zastępca naczelnego lekarza USA, dr Everett Rhoades.