generalne gubernatorstwo
generalne gubernatorstwo - (1939-1945) (w skrócie GG; niem. Generalgouvernement für die besetzten polnischen Gebiete) – jednostka administracyjno-terytorialna, utworzona na podstawie dekretu Adolfa Hitlera z 12 października 1939, z mocą obowiązującą od 26 października 1939, obejmującą część okupowanego wojskowo przez Niemcy terytorium II Rzeczypospolitej, która nie została wcielona bezpośrednio do Rzeszy.
Proklamacja Generalnego Gubernatorstwa przez Rzeszę była sprzeczna z prawem międzynarodowym (konwencja haska IV z 1907 r.) i w konsekwencji nielegalna. W konsekwencji Generalne Gubernatorstwo nie było podmiotem prawa międzynarodowego, ani publicznego. Wszystkie akty władz Generalnego Gubernatorstwa, stanowiących jedynie władzę okupacyjną de facto pozbawione były od chwili wydania znaczenia prawnego w międzynarodowych stosunkach prawnych.
Przyczyny powstania
Utworzenie Generalnego Gubernatorstwa było związane z realizacją wojennych celów polityki niemieckiej w Europie wschodniej, określonych m.in. w Generalnym Planie Wschodnim oraz założeniach polityki okupacyjnej III Rzeszy na terytorium Polski. Realizowano je poprzez fizyczną eliminację większości polskiej inteligencji i tzw. warstw przywódczych, germanizację , przesiedlenia i eksterminację ludności (w celu przygotowania tego obszaru do kolonizacji germańskiej), oraz maksymalną eksploatację gospodarczą na potrzeby wojenne III Rzeszy. W okresie do 1944 okupacyjne władze niemieckie traktowały Generalne Gubernatorstwo praktycznie jak kolonię, która dostarczała niewolniczej i nisko kwalifikowanej siły roboczej, surowców naturalnych dla przemysłu oraz żywności. W latach 1939-1940 planowano także utworzenie polskiego państwa szczątkowego (niem. Reststaat) zależnego od Rzeszy, koncepcja ta jednak została porzucona wobec kilku istotnych czynników. Niemcy, mimo iż niektóre postacie ówczesnego życia politycznego w Polsce wyrażały gotowość do pewnych negocjacji, ostatecznie nie mogli znaleźć polskiego odpowiednika Hachy lub Quislinga i elit chętnych do kolaboracji. Decydującym czynnikiem uniemożliwiającym utworzenie "polskiego państwa szczątkowego" była negacja tych planów przez ZSRR (pozostający wówczas w sojuszu z III Rzeszą), negujący pomysł zachowania Polski w jakimkolwiek kształcie.
Siedzibą władz okupacyjnych Generalnej Guberni, na mocy rozporządzenia Hansa Franka z dnia 26 października, został Kraków, a językiem urzędowym stał się język niemiecki. Stolicę Polski, Warszawę, zamierzano zniszczyć i sprowadzić do roli prowincjonalnego ośrodka tranzytowego (założenia te określono w tzw. Planie Pabsta), zlikwidowano polskie szkolnictwo wyższe i średnie, pozamykano muzea, teatry, większość bibliotek, planowo wywożono i niszczono dobra kulturalne, zagarnięto większość majątku należącego do Polaków i Żydów, skonfiskowano m. in większość kluczowych zakładów przemysłowych i majątki ziemskie, zamierzano wywłaszczyć chłopów z gospodarstw o powierzchni od 2-10 hektarów, intensywnie eksploatowano rolnictwo systemem przymusowych kontyngentów. Pozostawiono niektóre elementy struktury państwa polskiego: Polską Policję podległą niemieckiej Policji Porządkowej, walutę (polski złoty), silnie zredukowane szkolnictwo, samorząd gmin wiejskich i miejskich (wójtowie, burmistrzowie), ograniczone sądownictwo, aparat skarbowy, zezwolono na działanie Polskiego Czerwonego Krzyża oraz Spółdzielni Spożywców "Społem".
Generalne Gubernatorstwo podporządkowaną całkowicie Rzeszy Niemieckiej strukturą, nieuznawaną na arenie międzynarodowej, o pewnych cechach parapaństwa, kontrolowaną i zdominowaną przez czynniki policyjne (posiadające uprawnienia władzy sądowniczej, wykonawczej oraz w ograniczonym zakresie prawodawczej). Jednak status GG nie był wyraźnie sprecyzowany, a charakter prawny i administracyjny był specyficzny. Nie był to obszar cechujący się suwerennością, ani nie wchodził w skład terytorialny III Rzeszy. Zamieszkała w nim ludność nie posiadała obywatelstwa Gubernatorstwa ani obywatelstwa Rzeszy. Obowiązywał polski porządek prawny określony przed wrześniem 1939, z wyjątkiem określonych spraw odmiennie uregulowanych przez władze niemieckie.
Proklamacja Generalnego Gubernatorstwa z 26 października 1939
Generalny Gubernator, będący najwyższym organem władzy, nie posiadał jednak jej pełni na podległym sobie terenie - władzą prawodawczą, sprawowaną za pomocą wydawanych rozporządzeń (będących głównym źródłem prawa w GG), dzielił z Radą Ministrów do Spraw Obrony Rzeszy oraz pełnomocnikiem do Spraw Planu Czteroletniego. Organy te miały równorzędne uprawnienia do wydawania rozporządzeń co Generalny Gubernator. Władzę wykonawczą dzielił głównie z wyższym dowódcą SS i Policji (niem. der Höhere SS- und Polizeiführer), który choć formalnie podlegał Generalnemu Gubernatorowi, to praktycznie mianowany był przez Heinricha Himmlera i wypełniał bezpośrednio jego polecenia. Wyższy dowódca SS i Policji otrzymał z tego powodu, decyzją Generalnego Gubernatora, prawo wydawania aktów prawnych na terenie całego GG.
Generalne Gubernatorstwo choć uzależnione całkowicie od Rzeszy Niemieckiej, posiadało pewne cechy odrębności w sferze administracji, gospodarki i finansów - oddzielone było granicą celną i dewizową, posiadało własną walutę, działał nowo utworzony Bank Emisyjny w Polsce, który w Krakowie drukował nominalnie polskie pieniądze, tzw. młynarki. Generalne Gubernatorstwo posiadało również własny rząd, który był organem doradczym i wykonawczym Generalnego Gubernatora. Na czele rządu przez cały okres okupacji stał Josef Bühler. Utrzymywanie takiego specyficznego ustroju prawnego na terenie Gubernatorstwa nie jest do końca wyjaśnione.
Najwyższy Trybunał Narodowy, badając w latach 1946-1948 zbrodnie nazistowskie podczas okupacji niemieckiej Polski, uznał rząd Generalnego Gubernatorstwa za organizację przestępczą.
Inne hasła zawierające informacje o "generalne gubernatorstwo":
1621
...
1870
...
Delegatura Rządu na Kraj
...
1702
...
II Rzeczpospolita
...
Przywódcy polityczni i religijni na świecie
...
14 Dywizja Grenadierów SS (1 ukraińska)
...
Armia Austro-Węgier
...
Eugeniusz Zieliński
...
Sławatycze
...
Inne lekcje zawierające informacje o "generalne gubernatorstwo":
144 I wojna światowa. Rewolucja w Rosji (plansza 13)
...
218b Sprawa polska podczas II wojny światowej (plansza 13)
...
217 Zbrodnie przeciwko ludzkości w II wojnie światowej. Holokaust (plansza 5)
...
|