Jadwiga Jagiellonka (ur.
15 marca
1513
w
Poznaniu
, zm.
7 lutego
1573
w Alt Ruppin) – polska królewna, księżniczka litewska, elektorowa brandenburska. Córka
Zygmunta I Starego
. Z jej osobą wiązały się liczne plany matrymonialne, ostatecznie w
1535
roku poślubiła
Joachima II Hektora
, elektora brandenburskiego. Pomimo, że jej mąż popierał
luteranizm
, pozostała
katoliczką
.
Pochodzenie i dzieciństwo
Była starszą córką
Zygmunta I Starego
, króla Polski i wielkiego księcia litewskiego, i jego pierwszej żony
Barbary Zapolyi
. Jej rodzoną siostrą była
Anna
(ur.
1 lipca
1515
, zm.
8 maja
1520
), a z kolei przyrodnim rodzeństwem:
Izabela
,
Zygmunt II August
,
Zofia
,
Anna
,
Katarzyna
i
Olbracht
.
Jadwiga urodziła się w
Poznaniu
w domu miejscowego biskupa Jana z Lubrańca. Istnieją pewne rozbieżności odnośnie daty urodzenia polskiej królewny.
Ludwik Decjusz
i Dziennik Łukasza Noskowskiego podają, że urodziła się
25 marca
1513 roku, z kolei Acta Tomicana przekazały datę 15 marca. Badacze uważają ten ostatni przekaz za wiarygodny[1], ponieważ w liście z
16 marca
1513 Zygmunt I Stary pisał do swojej młodszej siostry
Elżbiety
o narodzinach córki. Jadwiga została ochrzczona
19 marca
1513, a jej rodzicami chrzestnymi byli wojewoda poznański
Mikołaj Lubrański
i jego żona.
Po śmierci matki wychowaniem Jadwigi i jej młodszej siostry Anny zajęli się ochmistrz Mikołaj Piotrowski, Zofia Szydłowiecka (żona
Krzysztofa
), Elżbieta Zborowska z Szydłowieckich oraz Anna Szydłowiecka z Tęczyńskich. Obie córki Barbary Zapolyi mieszkały w "Domu Królewien" na
Wzgórzu Wawelskim
.
Nie zachowały się informacje na temat wykształcenia Jadwigi.
Plany matrymonialne związane z Jadwigą
W
1519
roku
Zygmunt I Stary
, występujący jako elektor Rzeszy w zastępstwie swojego małoletniego bratanka – czeskiego króla
Ludwika Jagiellończyka
– w zamian za oddanie głosu na
Karola V Habsburga
chciał, aby brat tego ostatniego –
Ferdynand
poślubił Jadwigę. Do zaręczyn, wobec sprzeciwu Habsburgów, jednak nie doszło.
W
1522
roku Karol V Habsburg wysunął propozycję zaręczyn Jadwigi z Janem Fryderykiem, następcą saskiego tronu. Gdy ten projekt upadł, cesarz wysunął kandydaturę
Fryderyka II Gonzagi
, markiza
Mantui
.
W
1523
roku
Joachim I Nestor
, elektor brandenburski, chciał doprowadzić do zaręczyn jednego ze swoich synów z Jadwigą. Projekt ten popierali m.in. wielki mistrz krzyżacki
Albrecht Hohenzollern
i kanclerz
Krzysztof Szydłowiecki
.
W marcu tego samego roku podjęto rozmowy na temat wydania Jadwigi za
Stanisława
, księcia mazowieckiego. Władca ten przebywał od 23 stycznia do 12 marca w Krakowie, dokąd odprowadził swoją siostrę Zofię, narzeczoną węgierskiego możnowładcy Stefana Batorego[2]. Stanisław jednak zmarł
8 sierpnia
1524
roku.
W lipcu
1524
roku
papież Klemens VII
proponował wydanie Jadwigi za Fryderyka Gonzagę; Zygmunt I Stary jednak odmówił. W tym samym roku
Franciszek I
, król Francji, wystąpił z planem poślubienia najstarszej córki polskiego króla przez
Jakuba V
, króla Szkocji.
Po śmierci Stanisława, księcia mazowieckiego, polski dwór starał się o wydanie Jadwigi za jego młodszego brata
Janusza III
. Z tego powodu w
1525
roku odmówiono ręki polskiej królewny Fryderykowi Gonzadze (ponownie) i
Franciszkowi II Sforzy
, księciu mediolańskiemu. Jednak już
10 marca
1526
roku Janusz III zmarł, przez co upadł kolejny projekt małżeński dotyczący Jadwigi.
W 1526 roku o rękę Jadwigi w imieniu szwedzkiego króla
Gustawa I Wazy
bezskutecznie starał się arcybiskup
Johannes Magnus
. W tym samym roku
Jan Zapolya
, król Węgier i wuj Jadwigi, starał się wydać siostrzenicę za Franciszka I, króla Francji. Mając nadzieję na ślub córki z francuskim władcą, Zygmunt I Stary w
1527
i
1528
roku odmówił ręki Jadwigi księciu bawarskiemu Ludwikowi X.
W
1529
roku Krzysztof Szydłowiecki i
Jan Tarnowski
zaproponowali
Damiãowi de Góis
, posłowi
Jana III
, króla portugalskiego, by ożenić brata tego ostatniego – Luisa – z Jadwigą. Tymczasem Habsburgowie, zaniepokojeni możliwością poślubienia polskiej królewny przez Ludwika, księcia bawarskiego,
18 kwietnia
1531
roku zaproponowali jako kandydata do jej ręki Fryderyka Wittelsbacha, młodszego brata
Ludwika V
, palatyna reńskiego. Palatyn reński zwlekał jednak z rozmowami, dlatego małżeństwo nie doszło do skutku.
Ślub z Joachimem II Hektorem
W
1534
roku starania o ręki Jadwigi podjął
Joachim II Hektor
, syn elektora brandenburskiego
Joachima I
. Jego kandydaturę poparł
Albrecht Hohenzollern
, książę pruski, oraz biskup przemyski
Jan Chojeński
. Rozmowy na temat tego małżeństwa toczono w tajemnicy przez macochą Jadwigi,
Boną Sforzą
, nieprzychylną Hohenzollernom.
21 marca
1535
roku w
Wilnie
podpisano umowę małżeńską między przedstawicielami
Zygmunta I Starego
a posłami brandenburskimi.
10 czerwca
tego samego roku
papież Paweł III
udzielił wymaganej dyspensy, gdyż Magdalena, pierwsza żona Joachima II, była siostrą cioteczną Jadwigi[3].
Mimo śmierci Joachima I (zmarł
11 lipca
1535 roku), daty ślubu jego syna nie przełożono.
29 sierpnia
lub
1 września
w
Krakowie
Jadwiga poślubiła Joachima II Hektora. Pierwszą datę podają źródła polskie, drugą brandenburskie. Badacze za wiarygodniejszą uznają pierwszą datę, znajdującą potwierdzenie w Rachunkach wielkorządowych krakowskich Seweryna Bonera[4].
Ślubu udzielił im biskup krakowski
Piotr Tomicki
. Jeszcze w czasie dwutygodniowych uroczystości weselnych,
9 września
Joachim II zapisał żonie oprawę (m.in. hrabstwo Ruppin, miasta Alt Ruppin i
Neuruppin
).
Hohenzollernowie wiązali z tym małżeństwem spore nadzieję, bo w tym czasie Jadwiga była jedyną krewną i dziedziczką swojego wuja
Jana Zápolyi
, króla Węgier.
Jadwiga jako elektorowa brandenburska
Od początku małżeństwa między Jadwigą a
Joachimem II
istniały pewne niesnaski. Już
19 lipca
1536
roku
Zygmunt I Stary
zwracał się do zięcia, by pozwolił swojej żonie trzymać na dworze Polaków, dopóki nie nauczy się języka niemieckiego.
Gdy w
1539
roku Joachim II, balansujący między
katolicyzmem
a
luteranizmem
, wprowadził ten ostatni do
Brandenburgii
, zaniepokojony Zygmunt Stary wysłał wysłał do
Berlina
biskupa kujawskiego
Łukasz Górkę
, któremu władca obiecał iż uszanuje wolność sumienia swojej polskiej żony.
Towarzyszyła mężowi na
sejmach
Rzeszy
– w
1541
roku w
Ratyzbonie
, a w
1547
roku w
Augsburgu
.
7 stycznia
1551
roku w zameczku Grimnitz Jadwiga przeżyła ciężki wypadek – pod nią i jej mężem zawaliła się podłoga komnaty. Polska królewna w wyniku wypadku stała się kaleką – do końca życia poruszała się o kulach. Jej mąż zdołał w ostatniej chwili chwycić się wystającej belki.
Od czasu tego wypadku datuje się ostateczny rozpad małżeństwa Jadwigi. Joachim II odsunął się od żony, posiadał dodatkowo liczne metresy (z nich nabardziej znana była Anna Sydow).
Jadwiga owdowiała
3 stycznia
1571
roku. Początkowo po śmierci męża mieszkała w Cölln pod Berlinem. Dopiero
30 stycznia
1572
roku – ze względu na trwające prace remontowe – przeniosła się do swojego zameczku w Alt Ruppin.
Od śmierci Joachima do końca życia walczyła o uzyskanie całej oprawy ze swoim pasierbem
Janem Jerzym
. Mediatorami w tym sporze były m.in. stany brandenburskie oraz Juliusz, książę brunszwicki, zięć Jadwigi.
Jadwiga zmarła
7 lutego
1573
roku w Alt Ruppin. Została pochowana w Cölln.
Potomstwo
Z małżeństwa Jadwigi Jagiellonki i Joachima II pochodziło sześcioro dzieci:
-
Elżbieta Magdalena
, ur.
6 września
1537
, zm.
22 sierpnia
1595
, od
1559
żona Franciszka Ottona, księcia brunszwicko-lüneburskiego,
-
Zygmunt
, ur.
2 grudnia
1538
, zm.
14 września
1566
, biskup Magdeburga i Halberstadt,
-
Jadwiga
, ur.
2 marca
1540
, zm.
21 października
1602
, od
1560
żona Juliusza, księcia brunszwickiego na Wolfenbüttel,
-
Zofia
, ur.
14 grudnia
1541
, zm.
27 czerwca
1564
, od
1561
żona Wilhelma z Rosenberga,
- Joachim, ur. ok.
1543
, zm.
23 marca
1544
,
- nieznana z imienia córka, ur. i zm.
1545
– ze względu na fakt, że nie jest znane jej imię, sądzi się, że zmarła wnet po urodzeniu.
Genealogia
|
Joachim II Hektor
ur. 13 I 1505 zm. 3 I 1571 OO 29 VIII lub 1 IX 1535 | Jadwiga Jagiellonka ur. 15 III 1513 zm. 7 II 1573 | | |
| | | | | | | | | |
| | | | | | | | | |
| | | | | | | | | |
Elżbieta Magdalena
ur. 6 IX 1537 zm. 22 VIII 1595 |
Zygmunt
ur. 2 XII 1538 zm. 14 IX 1566 |
Jadwiga
ur. 2 III 1540 zm. 21 X 1602 |
Zofia
ur. 14 XII 1541 zm. 27 VI 1564 | Joachim ur. ok. 1543 zm. 23 III 1544 |
| | | | | | | | | |
nieznana z imienia córka ur. 1545 zm. 1545 | | | | |
gengen
Przypisy
- ↑ Z. Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, s. 137-138.
- ↑ K. Jasiński, Rodowód Piastów mazowieckich, Poznań – Kraków 1998, s. 203.
- ↑ Matka Magdaleny,
Barbara Jagiellonka
, była siostrą
Zygmunta I Starego
, ojca Jadwigi.
- ↑ Z. Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, s. 139-140.
Bibliografia
-
Duczmal M.
, Izabela Jagiellonka. Królowa Węgier, Warszawa 2000, , s. 33-34, 56-57, 159, 166, 172.
- Duczmal M., Jagiellonowie. Leksykon biograficzny, Poznań – Kraków 1996, , s. 293-303.
- Ekes J., Jadwiga Jagiellonka, ur. 1513, zm. 1573, (w:) Encyklopedia historii Polski. Dzieje polityczne, t. 1, Warszawa 1994, , s. 256.
-
Grzybowski S.
, Dzieje Polski i Litwy (1506-1648), Kraków 2000, , s. 32, 67, 154.
- Rudzki E., Polskie królowe, t. 1, Warszawa 1990, s. 184, 187, 201, 210-211.
- Wdowiszewski Z., Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, , s. 137-140.