Jan Szkot Eriugena (ok.
810
-
877
) –
teolog
i
filozof
chrześcijański
,
Irlandczyk
.
Eriugena był znakomitym erudytą w swoich czasach. Działał na dworze
Karola II Łysego
jako uczony i poeta. Oprócz łaciny, doskonale znał język grecki, co było w jego czasach umiejętnością rzadką.
Jako filozof zapoczątkował
scholastykę
, głosząc że między wiarą i rozumem nie ma sprzeczności i rozumowi przypada zadanie wyjaśnienia sensu objawienia. Twierdził też, że rozum jest wyższą instancją niż autorytet
Ojców Kościoła
.
Na zalecenie cesarza Karola II Łysego przetłumaczył z greckiego na łacinę zbiór pism teologicznych i mistycznych znany pod nazwą "Corpus Dionysiacum",do niedawna uznawany za pisma autorstwa Świętego Dionizego Areopagity, nawróconego przez Świętego Pawła wysokiej rangi urzędnika korynckiego, a we Francji również kojarzony ze Świętym Dionizym Męczennikiem, pierwszym biskupem Paryża. Taki autorytet przypisany pismom ucznia Świętego Pawła już odegrał ogromną rolę w
Bizancjum
, a teraz cesarz bizantyjski Michał II - podarowawszy cesarzowi Ludwikowi II Świętemu tak cenne traktaty autorytetem prawie równe listom Świętego Pawła - nalegał na ich przetłumaczenie. Także na Zachodzie pisma te spotkały się, właśnie przez to dość wczesne wylansowanie ich w chwale starożytności, ze szczerym i żarliwym przyjęciem wyznaczając nowe kierunki myśli zachodniej.
Eriugena uznał doktrynę
wolności woli
za konieczną dla filozofii chrześcijańskiej: gdyby ludzie jej nie posiadali, na
piekło
skazywałby ich
Bóg
, a więc nie można by Go określić jako dobrego.
Duże znaczenie miała jego koncepcja rozwoju świata jako objawienia (teofania) ukrytego Boga. Dała ona początek
panteizmowi
i z tego względu jego poglądy zostały potępione jako
heretyckie
. Według Eriugeny natura objawia się w czterech postaciach:
- natura tworząca i nie stworzona - Bóg jako stwórca
- natura tworząca i stworzona - boskie idee, logos, Chrystus, neoplatońska druga hipostaza
- natura nie tworząca i stworzona - poszczególne rzeczy, Arystotelesowska "natura podksiężycowa"
- natura nie tworząca i nie stworzona - Bóg jako ostateczny cel.
Eriugena zdefiniował naturę jako "to co jest i to, co nie jest" - byt i niebyt. Jako niebyt należy rozumieć m.in. Boga, który jest obiektem istniejącym ponad bytem (zob.
teologia negatywna
). Niebyt można interpretować także w kontekście etycznym - człowiek, który popada w grzech niejako staje się niebytem.
Ciekawostki
Imię Eriugeny to
pleonazm
, który brzmi dosłownie "Jan Irlandczyk urodzony w Irlandii". W jego czasach
Irlandia
była nazywana Scotia maior, a mieszkańców nazywano Szkotami. "Eriugena" znacza "urodzony w Irlandii".
Literatura
- Komentarz do Ewangelii Jana, Eriugena Szkot Jan, Wydawnictwo Antyk, 2000, ISBN: 83-911750-4-9. (również 2003, Wydawnictwo De Agostini).
- Eriugena, Agnieszka Kijewska, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Seria Myśli i ludzie; 2005, 200 stron;ISBN: 83-214133-66 (978832141336501); (zawiera niewątpliwie również pewien wybór pism).
- Eriugena Jan, Agnieszka Kijewska, artykuł w Powszechnej Encyklopedii Filozofii; tamże bibliografia wydań pism Eriugeny i opracowań obcojęzycznych.
- (teksty pism Eriugeny w języku łacińskim, oraz tłumaczenia na łacinę dzieł Maksyma Wyznawcy oraz Dionizego Areopagity w zbiorze:
http://www.documentacatholicaomnia.eu/30_10_0815-0877-_Joannes_Scotus_Erigena.html
- Oto ich tytuły łacińskie:
- Commentarium In Joannem [Variae Lectiones]
- Commentarium In Sanctum Evangelium Secundum Joannem
- Commentatio [Auctore Anonymo]
- De Egressu Et Regressu Animae Ad Deum [Fragmentum] (O wyjsciu i powrocie duszy do Boga)
- De Praedestinatione Liber (Księga o przeznaczeniu)
- Expositiones Seu Glossae In Mysticam Theologiam Sancti Dionysii
- Homilia In Prologum Sancti Evangelii Secundum Joannem
- Peri Physeon Merismou Id Est De Divisione Naturae Libri Quinque (O podziale natury ksiąg pięć)
- Super Ierarchiam Caelestem Sancti Dionysii (O hierarchii niebiańskiej Świętego Dionizego)
- Testimonia Aliquot Veterorum
- Versio Ambiguorum Sancti Maximi (Wytłumaczenie niejednoznacznosci u Świętego Maksyma)
- Versio Operum Sancti Dionysii Aeropagitae (Tłumaczenie dzieł Świętego Dionizego Areopagity)
- Versus (Poezje)
- Vita Operaque [Testimonia Aliquot Veterorum]
- Testimonia de Versione Latina (Świadectwa o tłumaczeniach łacińskich)
Linki zewnętrzne