Łaba |
| Łaba |
Łaba w
Szwajcarii Saksońskiej
(widok z twierdzy Königstein) |
Lokalizacja |
Europa
Czechy
Niemcy
|
Źródło
|
Łabska Łąka
,
Karkonosze
1387 m
n.p.m.
|
Ujście
|
Morze Północne
, Zatoka Helgolandzka okolice
Cuxhaven
0 m
n.p.m.
|
Długość
| 1165
km
|
Powierzchnia
zlewni
| 144 055
km²
|
Największe
dopływy
| lewe:
Este
,
Ilmenau
, Jeetze,
Mulda
, Schwinge,
Soława
,
Ohrza
,
Oste
, Tanger,
Wełtawa
prawe:
Alster
,
Czarna Elstera
,
Elde
,
Hawela
,
Izera
, Krückau, Pinnau,
Stör
,
Sude
|
Średni
przepływ
| 711 m³/s |
mapa |
| Łaba |
|
Rzeki Europy
|
Łaba z lotu ptaka w okolicy
Lovosic
Łaba (
czes.
Labe,
niem.
Elbe),
rzeka
w
Czechach
i
Niemczech
o długości 1165 km (370 km w Czechach) i powierzchni
dorzecza
144 055 km² (w Czechach 51 394 km²).
Ma
źródła
w
Karkonoszach
, na południe od
Łabskiego Szczytu
, na wysokości 1387 m
n.p.m.
, w pobliżu polskiej granicy; uchodzi do Zatoki Helgolandzkiej
Morza Północnego
w okolicach
Cuxhaven
. Jest największą rzeką Czech oraz jedną z największych
europejskich
rzek i rzecznych szlaków komunikacyjno-transportowych.
Do dorzecza Łaby należą niewielkie fragmenty terytorium
Polski
, położone w
Sudetach
Zachodnich
i
Środkowych
; na terytoriach tych znajdują się m.in. górne biegi
Izery
(czes. Jizera) i
Dzikiej Orlicy
(czes. Divoká Orlice).
Po raz pierwszy wzmiankowana przez
Pomponiusza Melę
w I wieku n.e. (jako Albis).
Bieg rzeki
w Czechach
Źródła
Łaby znajdują się w Karkonoszach, na
Labskéj louce
, poniżej
Łabskiego Szczytu
, na wysokości 1387 m
n.p.m.
. Od źródeł płynie na wschód. Poniżej
schroniska
Labská bouda
spada Labským vodopádem do
Labského dolu
. W środkowej części
Sedmidoli
, w miejscu zwanym U Dívči lávky łączy się z
Bílé Labe
i zmienia kierunek na południowy. Między miejscowościami
Szpindlerowy Młyn
a
Vrchlabí
płynie wąską doliną Labskou soutěskou. Od Vrchlabí po
Jaroměř
płynie na południowy wschód przez pagórkowate
Podgórze Karkonoskie
. Ważniejszymi dopływami w górskim biegu rzeki są
Bílé Labe
,
Malé Labe
, Čistá i Pilníkovský potok (wszystkie lewostronne). Niedaleko miasteczka
Dvůr Králové nad Labem
znajduje się
zapora wodna
Les Království
.
W Jaroměřu, na wysokości 250 m do Łaby wpada z lewej strony
Upa
a niedaleko, pod Josefovem,
Metuje
. Dolina rzeki się rozszerza i aż po ujście Ohřy pod
Litoměřicami
nosi nazwę Polabí. Dalszymi lewostronnymi dopływami są
Orlica
(czes. Orlice) w
Hradcu Králové
, Loučná w
Sezemicach
niedaleko
Kunětickéj hory
i Chrudimka w
Pardubicach
. Od Jaroměřa do Pardubic Łaba płynie na południe. W Pardubicach skręca na zachód i płynie w tym kierunku aż do
Kolína
, gdzie skręca ku północnemu zachodowi.
Od
Chvaletic
, gdzie znajduje się
port rzeczny
, pierwotnie służący zaopatrzeniu w paliwo miejskiej elektrowni, rzeka jest uregulowana. Między Pardubicami a
Mělníkem
do Łaby wpada kilka lewostronnych dopływów: Doubrava pod Záboří nad Labem, Klejnárka u Starého Kolína, Výrovka niedaleko
Nymburka
i Výmola przed
Čelákovicami
. Pierwszym znaczniejszym prawym dopływem Łaby jest rzeka Cidlina. Przy jej ujściu znajduje się
rezerwat
národní přírodní rezervace Libický luh, chroniący największy w Czechach kompleks
lasów łęgowych
.
W Nymburku wpada do Łaby z prawej strony rzeczka Mrlina, która tworzy zakole, przypominające fosę wokół centrum miasta, a która chroniła starą słowiańską osadę Ústí. Przy ujściu prawostronnej
Izery
(czes. Jizera) w pobliżu miasta Stará Boleslav, rozciągają się rozległe lasy, w których znajdują się ujęcia wody pitnej dla
Pragi
- ujęcie Káraný z
1911
r. Poza ujściem
Wełtawy
(czesk. Vltava), w okolicy
Mělníka
wpadają do Łaby dwa prawostronne dopływy: rzeczki Pšovka i Liběchovka. Obie tworzą głębokie, malownicze doliny i obie mają znaczenie turystyczne. Pšovka płynie przez Kokořínský důl oraz obszar chroniony Chráněná krajinná oblast Kokořínsko.
Rozległe i piękne Polabí zamyka ujście Ohřy naprzeciw
Litoměřic
. Poniżej
Lovosic
Łaba wpada do głębokiego kanionu, zwanego Czeską Bramą (czes. Česká brána,
łac.
Porta Bohemica), przecinającego
České středohoří
. W
Ústí nad Labem
wpada do niej lewostronny dopływ -
Bílina
, w
Děčínie
prawostronny
Ploučnice
, a w
Hřensku
również prawostronny Kamenice. Wąską doliną Łaba płynie na północ do granicy z Niemcami w
Hřensku
, gdzie znajduje się najniżej położony punkt w Czechach (115 m
n.p.m.
). Ziemie czeskie Łaba opuszcza w głębokim wąwozie znajdującym się w
obszarze chronionym Labské pískovce
.
w Niemczech
Po stronie niemieckiej Łaba płynie głęboką doliną przez
Saską Szwajcarię
przez
Pirnę
ku północnemu zachodowi. Od
Pirny
dolina zaczyna się rozszerzać. Rzeka przepływa przez
Drezno
, gdzie osiąga 100-150 m szerokości. Płynie przez
Miśnię
i dalej przez
Nizinę Północnoniemiecką
, przez miasta
Torgau
i
Dessau-Roßlau
. Stąd aż do
Hamburga
meandruje
. W tej części Łaba przyjmuje swe największe lewostronne dopływy
Muldę
i
Soławę
(niem. Saale). Na północ od
Magdeburga
łączy się
Kanałem Łaba-Hawela
z
Hawelą
. Po kilkudziesięciu km łączy się z lewostronnym dopływem Hawelą i zmienia kierunek na północno-wschodni.
Za
Wittenbergą
w dwóch miejscach Łaba tworzyła granicę między byłymi
NRD
i
RFN
. Przed Hamburgiem Łaba rodziela się na dwie odnogi Północną Łabę i Południową Łabę. Z Hamburga Łaba płynie dalej na północny zachód, a jej koryto jest szerokie na 300-500 m. Później się jeszcze rozszerza i przechodzi w
estuarium
. Z prawej strony łączy się z
Morzem Bałtyckim
przez
Kanał Kiloński
. Koło portu w
Cuxhaven
Łaba wpada do
Morza Północnego
(Zatoki Helgolandzkiej). Estuarium ma długość 100 km i szerokość 2,5-15 km.
Dopływy
- lewostronne:
- w Czechach:
Bílé Labe
,
Malé Labe
,
Úpa
,
Metuje
,
Orlica
(czes. Orlice), Loučná, Chrudimka, Doubrava, Výrovka,
Wełtawa
(czes. Vltava),
Ohrza
(czes. Ohře), Modla,
Bílina
- w Niemczech: Biela, Rybný potok, Prießnitz, Weißeritz, Triebisch,
Mulda
,
Soława
(niem. Saale),
Ohre
- prawostronne:
- w Czechach: Cidlina, Mrlina, Vlkava,
Izera
, Pšovka, Liběchovka,
Ploučnice
,
Kamenice
- w Niemczech: Křinice, Lachsbach, Wesenitz, Müglitz,
Czarna Elstera
(niem. Schwarze Elster),
Hawela
(niem. Havel),
Elde
.
Reżim wodny
Jej sposób zasilania - śnieżno-lodowcowe. Najwyższe stany wód, spowodowane tajaniem śniegów, są na wiosnę. Latem wody opadają, przy czym zdarzają się letnie wezbrania spowodowane nawałnicowymi lub długotrwałymi opadami. W pozostałej części roku stany wód nie wykazują takich wahań. Średni roczny przepływ na granicy czesko-niemieckiej wynosi 300 m³/s, a w dolnym biegu rzeki - 750 m³/s.
Przypływy
morskie zaznaczają się do 160 km od ujścia. W górnym biegu Łaba zamarza na 1,5-2 miesiące, a w dolnym na 2-3 miesiące. W czasie lekkich zim nie zamarza wcale.
Żegluga
Żegluga
na Łabie jest możliwa na długości 950 km, od
Kolína
(Czechy) do ujścia. Do
Hamburga
dopływają statki morskie. System
kanałów
łączy Łabę z
Morzem Bałtyckim
,
Renem
,
Wezerą
(niem. Weser),
Ems
i
Odrą
.
Fauna
Dzięki wyraźnemu polepszeniu czystości wód w rzece po roku
1990
, do Łaby po długim czasie nieobecności wróciła część fauny, przede wszystkim
łosoś
,
wydra
,
bóbr
. Z
ptaków
w dolinie Łaby występują m.in.
perkozek
,
czapla siwa
,
czapla biała
,
kormoran czarny
,
zimorodek
,
jaskółka brzegówka
,
sieweczka rzeczna
i
tracz nurogęś
.
Ochrona przyrody
Wielkopowierzchniowe formy ochrony przyrody przez które przepływa Łaba, to:
Krkonošský národní park
, Chráněná krajinná oblast České středohoří,
Chráněná krajinná oblast Labské pískovce
,
Národní park České Švýcarsko
. Niemieckie tereny położone wzdłuż koryta Łaby zostały w
1979
roku uznane za
rezerwat biosfery
.
Ważniejsze miasta, przez które przepływa Łaba
Špindlerův Mlýn
,
Vrchlabí
,
Hostinné
,
Dvůr Králové nad Labem
,
Jaroměř
,
Hradec Králové
,
Pardubice
,
Kolín
,
Poděbrady
,
Nymburk
,
Lysá nad Labem
,
Čelákovice
,
Brandys nad Łabą-Stará Boleslav
,
Neratovice
,
Mělník
,
Štětí
,
Roudnice nad Labem
,
Litoměřice
,
Lovosice
,
Ústí nad Labem
,
Děčín
,
Bad Schandau
,
Pirna
,
Drezno
,
Miśnia
,
Torgau
,
Lutherstadt Wittenberg
,
Dessau-Roßlau
,
Magdeburg
,
Wittenberga
,
Hamburg
,
Cuxhaven
Etymologia
Nazwę nadali rzece
Celtowie
, którzy mieszkali w jej dorzeczu.
Celtyckie
słowo elb znaczyło rzeka. Wg niekrórych źródeł w
języku praindoeuropejskim
słowo to znaczyło biały, jasny, czysty. W źródłach
antycznych
nazwa rzeki brzmi Albis, Alis lub Alba, w
średniowiecznych
niemieckich jako Alba, które się później zmieniło na Olba lub Elba.
Ciekawostki
- W
języku czeskim
nazwa Łaby - "Labe" - jest jedyną nazwą czeskiej rzeki, która nie jest rodzaju żeńskiego a nijakiego. (za
czeską Wikipedią
)
- Tak naprawdę Łaba jest...
dopływem
Wełtawy
, ponieważ w miejscu połączenia tych dwóch rzek Wełtawa jest nieco większa (dłuższa i bardziej zasobna w wodę); przyjęło się jednak traktować ją jako dopływ Łaby. (za
czeską Wikipedią
)
Linki zewnętrzne