Mojżesz – rzeźba Michała Anioła z grobowca
Juliusza II
.
Gotyckie popiersie Mojżesza z
Dekalogiem
z kościoła św. Janów w Toruniu.
Obraz Mojżesz, 1638, Jusepe de Ribera.
Mały Mojżesz i obserwująca go
jego siostra
(obraz z 1900 r.)
Mojżesz podnoszący
węża miedzianego
, który ocalał Izraelitów przed ukąszeniami węży.
Mojżesz (
łac
. Moyses,
hebr
. מֹשֶׁה Mosze,
arab
. موسى, Musa) – postać
biblijna
, przywódca Izraelitów w okresie ich wyjścia z
Egiptu
i wędrówki do
Ziemi Obiecanej
. Żył prawdopodobnie w
XIII
-
XII wieku p.n.e.
(według Biblii 120 lat). Syn
Amrama
i
Jokebed
, brat
Aarona
i
Miriam
.
Imię
Według tradycyjnej etymologii imię Mojżesz pochodzi od rdzenia משה wyciągać, wyjmować, wyjąć, jako że został wyciągnięty z rzeki (
Nilu
) przez córkę
faraona
.
Józef Flawiusz
w DDIk1_228 uważa, że
etymologia
tego imienia, wiąże się z ostatnią sylabą wyrazu (Mou)ses nadając mu w ten sposób znaczenie "ocalony", gdyż wodą Egipcjanie nazywają "moy", a ludzi uratowanych "eses". Pięćdziesiąty dziewiąty przypis z DDIk2 Józefa Flawiusza z wydania 2001 informuje nas że współcześni krytycy dopatrują się w tym imieniu egipskiego wyrazu "mosu" - syn. Występuje on również w innych imionach np. Tutmosis, Ahmosis.
Historia Mojżesza wg Biblii
Mojżesz ocalał mimo wydanego przez faraona nakazu mordowania wszystkich nowo narodzonych chłopców hebrajskich.
Jego matka
ukrywała go przez 3 miesiące, a potem włożyła do skrzynki z
papirusu
powleczonej
żywicą
i
smołą
i umieściła wśród
sitowia
Nilu
. Siostra dziecka
Miriam
śledziła kosz i gdy wyłowiła to piękne dziecko córka
faraona
, Miriam poradziła by płaczące dziecko nakarmiła kobieta z jego plemienia i w taki sposób jego matce powierzono karmienie i wychowanie dziecka. Córka faraona następnie sama go
adoptowała
. Jako członek rodziny faraona, Mojżesz został wykształcony "we wszystkich naukach egipskich" i stał się "potężny w słowie i czynnie"(
Dz
7:20-22). "Gdy skończył lat czterdzieści, przyszło mu na myśl odwiedzić swych braci, synów Izraela. I zobaczył jednego, któremu wyrządzono krzywdę. Stanął w jego obronie i zabiwszy Egipcjanina pomścił skrzywdzonego"(
Wj
2:1-10) i zakopał go w piasku. (Dz.7:23,24). Wtedy podjął najważniejszą decyzję w życiu: "Przez wiarę Mojżesz, gdy dorósł, odmówił nazywania się synem córki faraona,wolał raczej cierpieć z ludem Bożym, niż używać przemijających rozkoszy grzechu"(
Heb
11:24, 25). Mojżesz zrozumiał, że nadeszła pora, by wybawił Izraelitów. Ale oni nie docenili jego wysiłków. Gdy wieść o tym, że zabił Egipcjanina, dotarła do faraona, musiał uciekać z Egiptu (Wj 2:11-15; Dz 7:23-29).
Mojżesz odbył długą wędrówkę przez pustkowie, by schronić się w krainie Midian. Tam też, gdy pasterze odpędzili od studni 7 córek
Jetry
i ich trzodę, pomógł kobietom i napoił ich zwierzęta. Jetro zaprosił go do siebie i zatrudnił jako pasterza, a z czasem dał mu za żonę swą córkę
Seforę
, która urodziła mu dwóch synów:
Gerszoma
i
Eliezera
(Wj 2:16-22; 18:2-4). Pasł stada w okolicy, aż pewnego dnia udał się do nieuczęszczanego przez innych miejsca na górze
Horeb
. Tam w postaci
krzaka, który płonął
, lecz się nie spalał, ukazał mu się Bóg. Nakazał on Mojżeszowi wracać do Egiptu i przeprowadzić lud Izraela przez pustynię do
Ziemi Obiecanej
. Wtedy też Bóg objawił Mojżeszowi
swoje imię
.
Mojżesz udał się do Egiptu i cudami przekonał swój naród, że przysłał go Bóg
Jahwe
. Mojżesz z bratem Aaronem udali się do faraona, ale on odmówił zgody na wyjście ludu. Wtedy Bóg za pośrednictwem Mojżesza zesłał na Egipcjan
10 plag
, z których ostatnią i najbardziej dotkliwą była śmierć wszystkich pierworodnych synów Egipcjan podczas
nocy paschalnej
. Dopiero wtedy faraon pozwolił na czasowe opuszczenie Egiptu przez Izraelitów, ale na wieść o tym, że lud Izraela ucieka z Egiptu, próbował na czele swoich wojsk doścignąć go i ponownie obrócić w niewolników. Mojżesz ze względu na
Filistynów
[], którzy pałali nienawiścią do Hebrajczyków, obrał trudną i niebezpieczną drogę, która prowadziła też przez górę Synaj na której Bóg kazał im przybyć by złożyć ofiarę. Egipcjanie wkrótce pożałowali, że ugięli się pod naciskiem Mojżesza i Faraon wysłał armię by sprowadzić ich z powrotem. Hebrajczycy znaleźli się w tragicznej sytuacji i gdyby nie pomoc Boska zginęliby pokonani przez miecze, pełnych nienawiści Egipcjan.
Jahwe
za pośrednictwem Mojżesza sprawił, że
Morze Czerwone
się rozstąpiło, Mojżesz i Izraelici uciekli przez jego środek a pogoń zginęła w nieskończonych odmętach powracających na swe miejsce wód. Mojżesz z mężczyznami, a potem i Miriam z kobietami zaśpiwali
pieśń dziękczynną
(inaczej Pieśń morza) ku czci Jahwe, chwaląc Go za wielką potęgę (BT Wj 15,20). Dalej lud prowadził Bóg pod postacią słupa obłoku za dnia, a słupa ognia w nocy; w cudowny sposób dostarczał im słodką wodę (w
Mara
,
Refidim
,
Miriba
), żywił ich
manną
i
przepiórkami
. Na
pustkowiu Sin
lud zaczęł szemrać przeciwko Mojżeszowi i narzekać z powodu braku mięsa. Tam Jahwe zesłał im przepiórki - po raz drugi w
Kibrot-Hattaawa
- i tam też po raz pierwszy jedli mannę oraz weszło w życie prawo dotyczące
szabatu
. W
Refidim
pod jego wodzą Izraelici zwyciężyli
Amelekitów
. Tam też jego teść, Jetro przyprowadził do niego odprawioną wcześniej Cyporę z dwoma synami Gerszonem i Eliezerem. Widząc zmęczenie Mojżesza całodziennym rozstrzyganiem spraw ludu, doradził mu wyznaczenie pomocników do sądzenia Izraelczyków. Mojżesz usłuchał tej rady i wybrał przełożonych.
Po przybyciu pod
górę Synaj
lud otrzymał od Boga
10 przykazań
, Mojżesz po nie dwukrotnie wszedł na szczyt góry, spisał im prawa, by wiedzieli, jak mają postępować. Mojżesz z ludem wybudował też
przybytek
, by nie musieli za każdym razem udawać się na górę Synaj, gdy do Boga chcieliby się modlić. Aarona brata swego ustanowił arcykapłanem. Całe plemię Lewiego ustanowił opiekunami przybytku. Pod Synajem przebywał z ludem około roku. W
Tabera
tłum zaczął narzekać. Jahwe zesłał ogień, który pochłonął pewnych ludzi na skraju obozowiska. Jednak Mojżesz za namową ludu zaczął błagać Boga, wtedy to ogień zgasł. W
Kibrot-Hattaawa
Jahwe pomaga Mojżeszowi, powołując 70 starszych ludu. Tam też uwidoczniła się zachłanność ludu w zbieraniu przepiórek, za co niektórzy z ludu ginię z wyroku Bożego. Mojżesz nie zdołał wstawić się z nich przed Bogiem. W Chacerot jego siostra i brat ośmielają się narzekać przeciwko swemu bratu, za co Miriam dotknięta została trądem. Mojżesz błaga Boga o przywróceniu jej zdrowia i prośba ta została wysłuchana.
Następnie w
Kadesz-Barnea
wyprawił on zwiadowców do ziemi Kananejskiej, ci jednak wrócili przestraszeni potęgą jej mieszkańców. Swym strachem zarazili pozostałych Izraelitów, którzy po raz kolejny złorzeczyli Mojżeszowi. Bóg ukarał Hebrajczyków za ich szemrania, skazując ich na 40-letnią tułaczkę i oznajmiając im, że dopiero ich synowie wejdą do
Ziemi Obiecanej
. Tam też przeciwko nie mu zbuntowało się 250 wybitnych naczelników wśród nich
Korach
, za co Bóg ich ukarał - pochłonęła ich rozstępująca ziemia. Następnie w
Moabie
lud po raz kolejny szemrał przeciwko Mojżeszowi. Jahwe za tą postawę zesłał na nich jadowite wężę. Mojżesz znów wstawił się za nimi przed Bogiem. W Peor na jego rozkaz, sędziowie zabili 24 000 bałwochwalców i rozpustników, którzy uprawiali nierząd z Moabitkami. Mojżesz przewodził Izraelowi przez czterdzieści lat wędrówki po pustyni, jednak nie dane mu było wejść do
Ziemi Obiecanej
Kanaan
, za grzech którego się dopuścił u źródeł
Meriba
. Mógł jednak popatrzeć na Ziemię Obiecaną z łańcucha górskiego
Abarim
w
Pisga
. Następnie z wolą Bożą przekazał dowodzenie Jozuemu. Po wojnie z Midianitami, przydzielił zdobyte ziemię na wschód od
Jordanu
ziemię Zmarł w wieku 120 lat. Pochowany został w nieznanym miejscu w krainie
Moab
. Lud opłakiwał jego śmierć przez 30 dni.
Tradycja, zarówno
żydowska
jak i
chrześcijańska
, przypisuje Mojżeszowi autorstwo całego
Pięcioksięgu
(z wyjątkiem opisu jego śmierci). Poza tym uważa się go za pisarza
Księgi Hioba
oraz
Psalmu
90 i prawdopodobnie też 91. Według niektórych biblistów można mówić o tym, że Mojżesz zajmował się działalnością literacką i niektóre urywki Pięcioksięgu mogą być jego autorstwa.
Gdy Egipcjanie zapomnieli już o zasługach
Józefa
, który uratował ich od siedmioletniego nieurodzaju (minęło już ponad 400 lat) poczęli ciemiężyć i prześladować Izraelitów mieszkających na ich ziemiach. Jeden z kapłanów króla Egiptu (według historyka żydowskiego II w. przed Chr., FHG 3 Artapanosa nazywał się Chenefres) wywróżył, że narodzi się
Izraelita
, który ukróci potęgę Egiptu a Izraelitów wzmocni. Uląkł się król i nakazał zabić wszystkich nowonarodzonych chłopców z rodzin Izraela. Dziecko się urodziło z Amarama i Jochabeli, matka jego poczęła go w ciszy, gdyż bóle porodowe były słabe. Dzięki temu udało im się ukryć dziecko przed prześladowcami. Po trzech miesiącach rodzice upletli kosz i puścili dziecko na rzekę, gdyż dłuższe ukrywanie go zrobiło się zbyt niebezpieczne dla całej rodziny. Siostra dziecka
Mariame
śledziła kosz i gdy wyłowiła go Termutis córka króla, Mariame poradziła by płaczące dziecko nakarmiła kobieta z jego plemienia i w taki sposób jego matce powierzono karmienie i wychowanie dziecka. Według Józefa Flawiusza, Mojżesz jako dziecko był niezwykle urodziwy, dlatego więc nowa matka ukochała go ponad wszystko i uczyniła przyszłym następcą tronu, gdyż faraon nie miał innego męskiego potomka.
Podczas gdy ludy Etiopii napadły na Egipt, Mojżesz poprowadził przeciw najeźdźcy armię egipską i zdobył wrogą stolicę, miasto Saba oraz poślubił Tarbis, córkę jednego z tamtejszych królów. Gdy chciał wrócić, nastroje Egipcjan pomimo zwycięstwa nie były mu przychylne, więc uciekł na pustynię do miasta Madiane. Tam uratował napadnięte przez pasterzy córki Raguela za co otrzymał stada i Saforę jedną z córek za żonę z którą miał potem dwóch synów, Gersa i Elezara. Pasł więc stada w okolicy, aż pewnego dnia udał się do nieuczęszczanego przez innych miejsca na górze
Synaj
. Tam w postaci krzaka, który płonął, lecz się nie spalał, ukazał mu się Bóg. Nakazał On Mojżeszowi wracać do Egiptu i przeprowadzić lud Izraela przez pustynię do Ziemi Obiecanej. Wtedy też Bóg objawił Mojżeszowi swoje
imię
. Mojżesz udał się do Egiptu i cudami przekonał swój naród, że przysłał go Bóg. Faraon, nie chciał jednak słyszeć o wypuszczeniu Izraelitów z Egiptu i sprowadził na siebie gniew Boga w postaci
Plag
, które spadły na Egipt. W końcu król Egiptu ugiął się pod bezmiarem nieszczęść i zezwolił na odejście Izraelczyków. Mojżesz ze względu na
Filistynów
, którzy pałali nienawiścią do Hebrajczyków, obrał trudną i niebezpieczną drogę, która prowadziła też przez górę Synaj na której Bóg kazał im przybyć by złożyć ofiarę. Egipcjanie wkrótce pożałowali, że ugięli się pod naciskiem Mojżesza i Faraon wysłał armię by sprowadzić ich z powrotem. Hebrajczycy znaleźli się w tragicznej sytuacji i gdyby nie pomoc Boska zginęliby pokonani przez miecze, pełnych nienawiści Egipcjan. Bóg sprawił, że morze się rozstąpiło, Mojżesz i Izraelici uciekli przez jego środek a pogoń zginęła w nieskończonych odmętach powracających na swe miejsce wód.
Mojżesz uprosił Boga o pokarm z nieba i wodę ze skały, tak by nie pomarli podczas wędrówki przez pustynię. Poprzez wzniesione ręce Mojżesza, Izraelczycy odnieśli zwycięstwo nad atakującym ich plemieniem
Amalekitów
. Po przybyciu na górę Synaj lud otrzymał od Boga
10 przykazań
, a Mojżesz napisał im prawa, by wiedzieli, jak mają postępować. Mojżesz wybudował
przybytek
, by nie musieli za każdym razem udawać się na górę Synaj, gdy do Boga chcieliby się modlić. Aarona brata swego ustanowił arcykapłanem. Całe plemię Lewiego ustanowił opiekunami przybytku. Następnie wyprawił on zwiadowców do ziemi Chananejskiej, ci jednak wrócili strwożeni potęgą ludów zamieszkujących tamte Ziemie i swym strachem zarazili pozostałych Izraelitów, którzy po raz kolejny złorzeczyli Mojżeszowi. Bóg ukarał Hebrajczyków za ich szemrania, skazując ich na czterdziestoletnią tułaczkę i oznajmiając im, że dopiero ich synowie wejdą do Ziemi Obiecanej. Z Bożą pomocą Mojżesz przeżył jeszcze bunt najstarszych z plemion Hebrajczyków, domagających się arcykapłaństwa. Walczył także z okolicznymi plemionami, zgodnie z nakazami Boga, by przedrzeć się przez ziemie, których nie chcieli udostępnić.
Przez prawie 40 lat sprawował rządy nad swym ludem. Gdy miał 120 lat przemówił do ludu, oznajmując mu, że nadszedł kres jego życia i wraz z wyznaczonym przez siebie wodzem
Jozuem
, synem Nuna i arcykapłanem
Eleazarem
wstąpili na
górę Abarim
. Tam, gdy rozmawiali ze sobą, zstąpiła na niego chmura i zniknął w wąwozie.
Mojżesz u Tacyta
- Przeważna część pisarzy zgodnie utrzymuje, że w Egipcie wybuchła zaraza, która ciała szpeciła; wtedy król Bokchoris zwrócił się do wyroczni
Hammona
i prosił go o środek zaradczy; otrzymał od niego rozkaz, aby swoje królestwo oczyścił i tę rasę ludzi, jako przez bogów znienawidzoną, do innych krajów wysiedlił. Poczęto ich zatem wyszukiwać i zebraną rzeszę na pustyni porzucono. Podczas gdy inni w swych łzach zakrzepli, jeden z wygnańców, Mojżesz, upomniał ich, aby ze strony bogów ani ludzi żadnej pomocy nie oczekiwali, gdyż jedni i drudzy ich opuścili, lecz sobie samym zaufali pod wodzem niebiańskim, który pierwszy obecną złą dolę przezwyciężyć im dopomoże. Przyklasnęli mu i nie znając zupełnie kraju marsz na oślep rozpoczęli. Lecz nic ich tak nie dręczyło jak brak wody: już bliscy zagłady na całej legli równinie, kiedy stado dzikich osłów, z pastwiska wracając, w stronę skały ocienionej gajem pobiegło. Mojżesz poszedł za nimi i tak jak po zarosłym trawą gruncie wnioskował, obfite żyły wodne odkrył. To było dla nich ulgą; po sześciu dniach nieprzerwanego marszu w siódmym wzięli w posiadanie ziemię, której mieszkańców wypędzili, i tamże miasto założyli oraz Dom Boży poświęcili.
Dzieje, ks. 5, rozdz. 2
Zobacz też