Naddniestrze (Pridniestrowie, oficjalnie Naddniestrzańska Republika Mołdawska lub Mołdawska Republika Naddniestrza;
mołd.
Република Молдовеняскэ Нистрянэ, Republica Moldovenească Nistreană, Stânga Nistrului,
ros.
Приднестровская Молдавская Республика,
ukr.
Придністровська Молдавська Республіка) – region autonomiczny
Republiki Mołdawii
.
De facto
od
2 września
1990
niepodległy, na arenie międzynarodowej uznawany jedynie przez
Abchazję
i
Osetię Południową
. Obejmuje znajdujące się na lewym brzegu
Dniestru
tereny republiki oraz prawobrzeżne miasto
Bendery
(Tighina). Jest to pas ziemi o długości około 200
km
i średniej szerokości około 12-15 km.
Flaga Naddniestrza do
2000
roku pozbawiona była symboliki radzieckiej, obecnie zaleca się jednak używanie bandery z sierpem i młotem, jak za czasów
MSRR
.
Status na arenie międzynarodowej
2 września 1990 roku Naddniestrze ogłosiło deklarację niepodległości jako Naddniestrzańska Republika Mołdawska (Pridnestrovskaia Moldavskaia Respublica, w skrócie PMR) ze stolicą w
Tyraspolu
.
Suwerenność
regionu nie jest uznawana na arenie międzynarodowej i jest on traktowany jako część Republiki Mołdawii.
Do utworzenia separatystycznego rządu Naddniestrza zarówno politycznie jak i militarnie przyczyniły się rosyjskie władze. PMR od początku lat 90. pozostawała pod decydującym wpływem
Rosji
, a jej istnienie w pełni zależało od militarnego, gospodarczego i finansowego wsparcia ze strony tego państwa. Stacjonująca tu 14 armia rosyjska stała się de facto stroną konfliktu mołdawsko-naddniestrzańskiego. Mimo podpisania stosownego traktatu w Stambule w
1999
roku Rosja dotąd nie wycofała swoich sił zbrojnych z terenów Naddniestrza, traktując je jako bazę dla swojego sprzętu wojskowego. Garnizony miały zostać zlikwidowane do 2003 roku, jednak w czerwcu 2006 rosyjski minister obrony
Siergiej Iwanow
zapowiedział, że rosyjska armia nie opuści republiki, dopóki w tym regionie "nie zapanuje spokój"[1]. Została ona jedynie zredukowana do około 1800 osób, ale nawet taka liczba żołnierzy zapewnia istnienie de facto niezależnej państwowości Naddniestrza.
Również w czerwcu 2006 prezydent Naddniestrza
Igor Smirnow
zapowiedział zorganizowanie
referendum
w sprawie niepodległości. Odbyło się ono
17 września
2006
. W referendum wzięło udział 78,6% uprawnionych do głosowania, z czego 97,2% opowiedziało się za dążeniem do niepodległości Naddniestrza. Przeciw było 1,9% głosujących. Zarówno Stany Zjednoczone, jak i OBWE oraz UE nie uznały ważności wyborów.
Ustrój polityczny
Formalnie w Republice Naddniestrzańskiej funkcjonuje
system wielopartyjny
i jednoizbowy
parlament
reprezentujący społeczeństwo (Rada Najwyższa Naddniestrza). Prezydent jest wybierany w głosowaniu powszechnym. Ostatnie
wybory parlamentarne
odbyły się w grudniu
2005
roku. Nie były monitorowane przez żadną organizację międzynarodową ani uznane za ważne przez inne państwo. Podczas kampanii wywierano naciski na kandydatów by ci unikali wszelkich kłótni i nieporozumień. Zachowanie takie miało pokazać jedność sceny politycznej Naddniestrza, a zarazem wytrącić Republice Mołdawii z ręki argumenty ewentualnej krytyki.
Częstą praktyką w Naddniestrzu są aresztowania ze względów politycznych. Wiążą się one najczęściej z publicznym przedstawianiem prorumuńskich lub promołdawskich poglądów. Słynnym przykładem jest werdykt wydany na Ilie Ilaşcu, który w czasie wojny mołdawsko-naddniestrzańskiej był dowódcą mołdawskiej 4-osobowej grupy sabotażowej działającej na terenie Naddniestrza (tak zwanej Grupy Ilaşcu), którą aresztowano na lewym brzegu Dniestru w
1993
roku. Szef grupy Ilie Iliaşcu na podstawie sfabrykowanych dowodów dostał cztery wyroki śmierci: za terroryzm, za dywersję, za dwa zabójstwa (których mu nie udowodniono) i za szpiegostwo przeciwko władzy radzieckiej[2], które w
1995
roku zamieniono na dożywocie. Dopiero w efekcie nacisków ze strony państw europejskich ostatecznie pozwolono mu w
2001
roku wyjechać do Mołdawii. Obecnie Ilaşcu jest politykiem partii România Mare – senatorem w parlamencie Rumunii.
Prawa obywatelskie łamane są także w innych dziedzinach, m.in. ograniczana jest możliwość nauczania i stosowania
alfabetu łacińskiego
.
Prezydenci Naddniestrza
Naddniestrzańska Socjalistyczna Republika Radziecka
Republika Naddniestrza
Mapa administracyjna Naddniestrza
Podział administracyjny
Naddniestrze jest podzielone na 7 rejonów (w tym dwa miejskie):
-
Rejon Camenca
-
Rejon Dubosary
-
Rejon Grigoriopol
-
Rejon Rybnica
-
Rejon Slobozia
-
Bendery
(miasto na prawach rejonu)
-
Tyraspol
(miasto na prawach rejonu)
Historia
Mołdawska ASSR (Naddniestrze) w latach 1924-1940.
Naddniestrze pod okupacją rumuńską (1941-1944).
Do XIX wieku
Obszary dzisiejszego Naddniestrza stanowiły w okresie od
IX
do
XII
wieku część
Rusi
. W wyniku rozbicia dzielnicowego państwa ruskiego Naddniestrze znalazło się częściowo w strefie wpływów
Rusi Halickiej
i
Halicko-Wołyńskiej
. Wkrótce po tym terytoria naddniestrzańskie znalazły się pod panowaniem
Pieczyngów
i jeszcze później
Złotej Ordy
.
Od
XIII
wieku do Naddniestrza zaczęły napływać na większą skalę fale ludności
wołoskiej
, posługującej się językiem z grupy wschodnioromańskiej. Wołosi po zasymilowaniu się z napotkaną w Mołdawii i Naddniestrzu ludnością (głównie
ruską
) dali początek narodowi
mołdawskiemu
. Powstałe w drugiej połowie XIV wieku
państwo mołdawskie
obejmowało swym zasięgiem także część terytoriów dzisiejszego Naddniestrza, m.in. miasto
Tighinę
oraz niektóre obszary na lewym brzegu
Dniestru
np. miejscowość
Mohyłów
.
W
XV
wieku część Naddniestrza znalazła się w granicach
Wielkiego Księstwa Litewskiego
, część pozostawała w rękach
hospodarów mołdawskich
. Nieco później większa część litewskiego Naddniestrza została wcielona do
osmańskiej
prowincji o nazwie
Jedysan
. Część litewska, m.in. z miejscowością
Bałta
,
Rybnica
,
Raszków
,
Jahorlik
znalazła się w
1569
roku w granicach
Rzeczypospolitej Obojga Narodów
. W wyniku
II rozbioru Rzeczypospolitej
(
1793
) i zwycięskich wojen Rosjan z Turkami całe Naddniestrze znalazło się na obszarze
Cesarstwa Rosyjskiego
.
Od XIX w. do 1940 r.
Przez cały
XIX wiek
Naddniestrze wraz z głównymi miastami: Bałtą, Benderami (Tighiną) i
Tyraspolem
stanowiło część
Cesarstwa Rosyjskiego
(
guberni
podolskiej
i
odeskiej
). Raz po raz do tych terenów pretensje zgłaszała
Rumunia
, nigdy nie zostały one jednak – nawet po I wojnie światowej – bezpośrednio włączone w skład państwa
Hohenzollernów
. Wyjątek stanowiło miasto Tighina (Bendery), które po
1918
roku weszło w skład
państwa rumuńskiego
. Prawie całe zaś Naddniestrze stało się po
1917
roku częścią
Ukrainy Radzieckiej
, po
1922
roku zaś przyłączono je wraz z całą Ukrainą do Związku Radzieckiego. W
1924
r. Rady Najwyższe
USRR
i
ZSRR
zdecydowały o utworzeniu na terenie
Ukraińskiej SRR
–
Mołdawskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej
– autonomicznej republiki mołdawskiej mającej – w zamyśle
Józefa Stalina
– być "odskocznią" do
zaanektowania
terenów położonych po prawej stronie Dniestru, których włączenia do
Rumunii
Kreml
nigdy oficjalnie nie uznał. Dodatkowym powodem była prowadzona przez rumuńskie władze planowa rumunizacja Besarabii. Urzędowymi językami na terenie Mołdawskiej ASRR stały się
rosyjski
,
ukraiński
oraz
mołdawski
(sztucznie reaktywowana nazwa języka, który od XVIII w. był utożsamiany z
rumuńskim
; mołdawski był zapisywany w ZSRR
grażdanką
). Stolicę MASRR ulokowano w Bałcie (nb. do czasu rozbiorów należącej do
Polski
), po
1929
r. przeniesiono ją jednak do największego gospodarczego ośrodka republiki i jednocześnie "słuszniejszego ideologicznie"
Tyraspola
, gdzie pozostała do
1940
r.
II wojna światowa
W wyniku
paktu Ribbentrop-Mołotow
, wschodnia część Rumunii znalazła się w strefie wpływów sowieckich.
Stalin
nie czekał długo na "skonsumowanie" umowy, żądając w maju
1940
r. od Rumunów odstąpienia terenów między
Dniestrem
a
Prutem
. Pozbawiona oparcia w sojusznikach z
Berlina
, od zachodu zagrożona roszczeniami
węgierskimi
,
Rumunia
przystała na układ, w którym zrzekała się wschodniej Mołdawii na rzecz
ZSRR
.
Z terenów odstąpionych, tzw. Besarabii (z wyjątkiem żup: białogrodzkiej, izmailskiej i chocimskiej oraz wschodniej części MASRR) utworzono Mołdawską Socjalistyczną Republikę Radziecką ze stolicą w
Kiszyniowie
. Miasteczko Bałtę i okoliczne tereny włączono z powrotem do Ukrainy, tym razem jako jej bezpośrednią część.
Nowa sytuacja geopolityczna nie trwała długo, gdyż już w
1941
r.
Niemcy
wraz z sojusznikami napadły na
Związek Radziecki
i Rumuni uzyskali możliwość powetowania sobie wcześniejszych strat terytorialnych na rzecz Węgier i
ZSRR
. Do Wielkiej Rumunii (rum. România Mare) przyłączono wówczas nie tylko tereny stracone w
1940
r., ale również obszar między Dniestrem a
Bohem
(z
Bałtą
,
Odessą
i
Winnicą
), nazwany przed rumuńskich urzędników
Transnistria
, co oznacza "Zadniestrze". Okupacja rumuńska należała do wyjątkowo okrutnych (nawet bardziej niż niemiecka), choć paradoksalnie, dzięki technicznemu zacofaniu kraju, udało się ocalić stosunkowo wielu
Żydów
(
Niemcy
nie zgodzili się na dostarczanie Rumunom
gazu do uśmiercania ludności
).
W
1944
r., po wkroczeniu
Armii Czerwonej
na
Bałkany
, przywrócono stan terytorialny sprzed wybuchu wojny, rezygnując jednocześnie z planowanego przyłączenia Rumunii do
ZSRR
.
Okres powojenny
Siedziba władz naddniestrzańskich w stolicy Tyraspolu.
Igor Smirnow
, nieuznawany, ale faktyczny prezydent Naddniestrza.
Rejestracja samochodowa Naddniestrza. Zamiast kodu kraju jest nalepka holograficzna
Aż do
1989
r. Naddniestrze było zwykłą częścią
MSRR
. Zaniepokojenie Naddniestrzan pojawiło się w latach 1989-1990, a wywoływał je forsowany przez niektóre siły polityczne
Mołdawii
plan ponownego zjednoczenia z
Rumunią
oraz próba wprowadzenia języka rumuńskiego do urzędów. Do tej pory język rosyjski pełnił w Mołdawii rolę języka ponadnarodowego, który umożliwiał sprawne funkcjonowanie wieloetnicznej republiki (posługiwali się nim
Mołdawianie
,
Rosjanie
,
Ukraińcy
i
Gagauzi
).
Secesja
Po rozpadzie ZSRR i wprowadzeniu mołdawskiego (wcześniej zrezygnowano z rumuńskiego) jako jedynego języka urzędowego, zaczęły się odzywać głosy wołające o autonomię nie tylko dla zamieszkanego w znacznej mierze przez Rosjan i Ukraińców Naddniestrza, ale i dla obszarów zamieszkanych przez mniej licznych
Gagauzów
na południu kraju. Referendum z
1993
roku, w którym ponad 90% obywateli Mołdawii wypowiedziało się za utrzymaniem niepodległości, nie przekonało władz Naddniestrza do powrotu pod zwierzchność
Kiszyniowa
. Sytuacji nie zmieniły również co i raz składane obietnice wprowadzenia autonomii w regionie. Od
1991
r. Mołdawska Republika Naddniestrza jest zatem de facto niezależną republiką, nieuznawaną jednak na arenie międzynarodowej.
Perspektywy
Pojawiające się w 90 latach w
Rosji
i na
Białorusi
głosy zachęcające do międzynarodowego uznania Naddniestrza nie spotkały się z odzewem tamtejszych elit, co tłumaczono możliwością utraty politycznego oddziaływania na Mołdawię w takim przypadku oraz możliwością połączenia się tej ostatniej z Rumunią, co dla odbudowującej swe wpływy w regionie Rosji byłoby ewentualnością wysoce niekorzystną (patrz: rumuńska aplikacja o członkostwo w
NATO
i
UE
).
Na początku XXI w.
Władimir Putin
osobiście wystąpił z propozycją połączenia Republiki Mołdawii z Rumunią, a Mołdawskiej Republiki Naddniestrza z Federacją Rosyjską. Projekt ten nie doczekał się realizacji z powodu niechęci Mołdawian oraz części polityków rumuńskich. Od samego pojawienia się plan ten był uważany za narzędzie nacisków na Kiszyniów.
Niepodległość Naddniestrza istnieje dzięki dyskretnemu poparciu Rosji (finansowemu oraz wojskowemu – stacjonuje tam część jej 14 armii), Ukrainy i Białorusi. W
2006
r. odbyło się referendum w sprawie niepodległości Naddniestrza. Ponad 90% mieszkańców opowiedziało się w nim za niezależnością od władz w Kiszyniowie. Społeczność międzynarodowa nie uznała tych wyników.
Demografia
Ludność i grupy etniczne
Dane demograficzne dotyczące Naddniestrza pochodzą z dwóch
spisów ludności
przeprowadzonych w
1989
i
2004
roku. Łączna liczba mieszkańców w obydwu badaniach jest zbliżona, jednak w 1989 nie uwzględniono miasta Bendery, przez co wynik należy uznać za zaniżony.
Do
lat 60. XX wieku
Mołdawianie
stanowili większość społeczeństwa Naddniestrza. Represje językowe i narodowościowe, połączone przesiedleniami w głąb ZSRR oraz proces industrializacji i imigracja z
ZSRR
zmniejszyły ich liczbę w stosunku do
Rosjan
i
Ukraińców
. Trend ten nie uległ zmianie po upadku bloku sowieckiego na początku
lat 90.
W 1989 roku Mołdawianie stanowili 40% społeczeństwa, a w 2004 już tylko 32%. Mimo to nadal są oni najliczniejszą grupą etniczną.
Wyznania
Większość mieszkańców Naddniestrza jest bezwyznaniowa. Spośród pozostałych najliczniejszą grupę skupia
Kościół prawosławny
. Kolejne wyznania pod względem liczby wiernych to
katolicyzm
i
judaizm
. Ze względu na brak dokładnych danych statystycznych są to jedynie ustalenia szacunkowe.
Gospodarka
W czasach
ZSRR
w rejonie Naddniestrza prowadzony był zintensyfikowany proces
industrializacji
. W efekcie w 1990 roku Naddniestrze zamieszkane przez zaledwie 17% populacji Mołdawii produkowało 40%
PKB
i 90% elektryczności kraju.
Aktualna wartość PKB (2005) wynosi około 420 mln
dolarów
, natomiast
PKB per capita
obliczane w oparciu o kurs wymiany waluty wynosi w przybliżeniu 662 dolary. Zgodnie z tymi danymi Naddniestrze jest nieznacznie biedniejsze od Mołdawii. Tym samym to prawdopodobnie najbiedniejszy region Europy.
Choć według spisu powszechnego z 2004 roku kraj zamieszkuje 555 tys. osób, szacuje się że w rzeczywistości w Naddniestrzu przebywa jedynie około 375 tys. spośród nich. Reszta pracuje, a często także na stałe mieszka za granicą. Proces masowej emigracji nasilił się w efekcie kryzysu gospodarczego lat 90. Podstawowym utrudnienie na jakie napotykają pragnące opuścić kraj osoby jest brak paszportów uznawanych w państwach europejskich[3]. Stare dokumenty wydawane jeszcze w czasach
ZSRR
pozwalają jedynie na podróż do
Rosji
, na
Białoruś
i
Ukrainę
. By wyjechać do innego kraju, obywatele muszą się zaopatrzyć w dokumenty mołdawskie, rosyjskie lub ukraińskie.
W Naddniestrzu istnieją liczne fabryki, jednak znaczna część z nich funkcjonuje w oparciu o przestarzałą radziecką technologię. Najważniejsze zakłady przemysłowe to fabryka uzbrojenia w Benderach i stalownia w
Rybnicy
. Drugi z wymienionych przynosi około 50% dochodów republiki i jest głównym pracodawcą w mieście. Warta wspomnienia jest również
gorzelnia
"Kwint" w Tyraspolu, znana z produkcji mocnych alkoholi oraz konsorcjum Sheriff zarządzane przez syna prezydenta i kontrolujące m.in. sieć supermarketów i stacji benzynowych.
Waluta Naddniestrza, rubel naddniestrzański nie jest wymienialna w żadnym kraju poza
Rosją
i
Ukrainą
.
Przestępczość
Według
Unii Europejskiej
, władz Mołdawii i licznych
organizacji pozarządowych
Naddniestrze jest rajem dla przemytników pośredniczących w nielegalnym handlu przez granicę Ukrainy i Mołdawii. Władze Republiki Naddniestrzańskiej zaprzeczyły licznym oskarżeniem, po czym same zaatakowały mołdawskich policjantów twierdząc, że uczestniczą oni w procederze przemytu narkotyków. Pod tym zarzutem w maju 2006 roku aresztowano na terenie PMR oficera mołdawskiej policji[4]. Rząd Ukrainy, wielokrotnie oskarżany o przymykanie oka na sytuacje panującą na granicy z Naddniestrzem podjął ostatnio kroki mające na celu ograniczenie przemytu. Utworzono nowe punkty celne, a także wprowadzono zasadę zgodnie z którą towary wwożone na Ukrainę muszą wpierw zostać zatwierdzone przez władze Mołdawii.
Analitycy zwracają także uwagę na rolę Naddniestrza w nielegalnym handlu bronią. Gigantyczne składy poradzieckiej broni kontrolowane przez wycofujące się wojska rosyjskie mogą z dużą łatwością zasilić za pośrednictwem separatystycznego rządu czarny rynek. Sygnał do niepokoju stanowi np. niedawne niewyjaśnione zaginięcie wyrzutni
pocisków ziemia-powietrze
z jednego z wojskowych magazynów[5].
Ciekawostki
- 8 milionów
rubli naddniestrzańskich
wybito w r.
2004
w polskiej Mennicy Państwowej (po zmianie nazwy w
2005
–
Mennica Polska
). Doszło na tym tle do dyplomatycznych kłopotów pomiędzy Polską, Ukrainą i Mołdawią, bowiem Republika Naddniestrzańska nie jest państwem uznawanym w świecie; przedstawiciele mennicy twierdzili, że zamówiono u nich wyprodukowanie żetonów, a nie środków płatniczych, i że jest to przedsięwzięcie czysto komercyjne[6].
10 kopiejek wybite w Polsce. Aluminium, średnica 20mm
Przypisy
Zobacz też
Linki zewnętrzne
-
pridnestrovie.net
- Jacek Wróbel,
Naddniestrze
, w: Konflikty zbrojne na obszarze postradzieckim. Stan obecny, perspektywy uregulowania, konsekwencje, Prace OSW, nr 9, Ośrodek Studiów Wschodnich 2003, s. 15-19
-
New York City Bar: Russia's Activities in Moldova Violate International Law
- Kamil Janicki,
Naddniestrze. Kolejna Osetia?
, Histmag.org, 30 sierpnia 2008 r.