Sosna czarna
Sosna czarnaSosna czarna, sosna austriacka (Pinus nigra Arn.) –
gatunek
drzewa
z rodziny
sosnowatych
(Pinaceae). Sosna czarna występuje na terenie południowej
Europy
i
Azji Mniejszej
. Do Polski sosnę czarną sprowadzono w
1759
r. Pierwotny areał tego gatunku rozciąga się od
Maroka
i
Hiszpanii
, przez
Pireneje
,
Alpy
, południowe
Karpaty
aż do
Krymu
. Morfologia- Pokrój
- Drzewo
iglaste
o stożkowatej i smukłej koronie, która u starszych drzew staje się bardziej płaska i nieregularna.
-
Pień
- Pień przebiega prosto, dorosłe drzewo osiąga wysokość do 50 m.
Kora
o barwie ciemnobrązowej w zagłębieniach po szarobrązową z wierzchu, bruzdowata, podzielona na płytki o prawie kwadratowym kształcie. Wzrost średnio-szybki, około 30–70 cm/rok.
-
Liście
- Igły w pęczkach po 2, spłaszczone, sztywne, ciemnozielone i spiczaste, długości 4–18(19) cm, grubości 1–2 mm. Pozostają na drzewie od 3 do 4 lat.
-
Szyszki
- Męskie szyszki są żółte, małe i podłużne, wyrastają kępkami u podnóża młodych pędów. Żeńskie początkowo kuliste, żółte do czerwonawych, rosną pojedynczo lub po dwie, trzy wokół gałęzi. Dojrzewające szyszki stają się symetryczne, jajowate, niedojrzałe są ciemnozielone, potem w kolorze ochry. Osiągają maksymalnie 8 cm długości. Łuski zaokrąglone, z krótkim, znikomym kolcem, wewnątrz szyszki prawie czarne.
-
Korzenie
- Korzeń palowy z głębokimi korzeniami bocznymi.
- Gatunki podobne
- Bywa mylona z
sosną czerwoną
. Można je jednak rozróżnić po igłach - sosny czerwonej są bardziej kruche, łatwo się łamią i nie są tak ostro zakończone.
BiologiaSosna czarna jest drzewem zimozielonym i długowiecznym. Szacuje się, że niektóre egzemplarze osiągają wiek ponad 500 lat. W lasach europejskich rotacja drzewostanu zachodzi nawet co 360 lat.
Drewno
podobne do drewna
sosny czerwonej
i
sosny zwyczajnej
, ale bardziej miękkie i nie tak mocne, ze względu na szybki wzrost. Gatunek
jednopienny
. Pylenie następuje od maja do czerwca, przy czym pojedyncza szyszeczka żeńska jest podatna na zapylenie tylko przez ok. trzy dni. Do zapłodnienia dochodzi po 13 miesiącach od zapylenia. Szyszki dojrzewają od września do listopada w 18 miesięcy po zapyleniu. Otwierają się od października do listopada i wiatr rozsiewa
nasiona
opatrzone skrzydełkiem. Drzewa owocują po 15–40 latach, co 2–5 lat obficie produkują nasiona. Największe owocowanie drzew przypada w wieku od 60 do 90 lat. EkologiaW
USA
sosna czarna jest szeroko uprawiana w północnych stanach
Nowej Anglii
, naokoło
Wielkich Jezior
i na północnym zachodzie. W Nowej Anglii i w rejonie Wielkich Jezior gatunek ten naturalizował się. Wraz z innymi drzewami iglastymi i liściastymi tworzy
lasy mieszane
na terenach górzystych, na wysokości pomiędzy 200 a 2000 m n.p.m. W Europie i Azji Mniejszej najczęściej towarzyszą jej
sosna zwyczajna
,
kosodrzewina
,
sosna alepska
,
sosna pinia
,
sosna bośniacka
,
świerk serbski
,
świerk pospolity
,
jodła pospolita
,
jałowiec
. Odmiany var. nigra i var. pallasiana występują na wysokości 200–1200 m n.p.m., var. caramanica na wysokości 800–2000 m n.p.m. Znosi śnieżne
zimy
i niezbyt wilgotne
lata
. Preferuje skaliste podłoża wapienne, chociaż dostosowuje się do większości gleb. Ze względu na głębokie korzenie potrzebuje dosyć grubej warstwy ziemi. Nie toleruje zacienienia, woli stanowiska w pełni nasłonecznione. Toleruje zasolenie, zanieczyszczenia powietrza, upały. Systematyka i zmiennośćPozycja gatunku w obrębie rodzaju
Pinus
[3]: Gatunek ten cechuje zmienność podobna do innych gatunków sosen, chociaż w przeszłości opisanych i nazwanych zostało wiele jego podgatunków i odmian. Niektóre z tak wyróżnianych taksonów miały nazwy niezgodne z nomenklaturą międzynarodową (International Code of Botanical Nomenclature) lub zasadność ich wyodrębnienia budziła wątpliwości[4]. Wyróżnia się wśród nich trzy grupy: grupę zachodnią (od Austrii, Francji do Hiszpanii), grupę centralną (Korsyka, Włochy, Sycylia) i grupę wschodnią (od Bałkanów po Krym) lub dwie grupy: wschodnią i zachodnią. P. nigra subsp. nigra, Ontario Wyróżnia się dwa podgatunki[4][5]: - P. nigra subsp. nigra Arn. – podgatunek wschodni, o grubszych igłach
- P. nigra subsp. nigra var. nigra Arn. – sosna czarna austriacka występująca w środkowych i północnych Włoszech oraz w Grecji. Igły długości 6–14 cm, szyszki nasienne długości 4,5–9 cm, kora starszych drzew szara.
- P. nigra subsp. nigra var. pallasiana (Lambert) Asch. & Graebn. – sosna czarna krymska. Igły długości 10–18 cm, szyszki nasienne długości 7–12 cm.
- P. nigra subsp. nigra var. caramanica (Loudon) Rehder – sosna czarna turcjiska. Igły długości 8–16 cm, szyszki nasienne długości 5–10 cm.
- P. nigra subsp. salzmanii (Dunal) Franco – podgatunek zachodni, o cieńszych igłach
- P. nigra subsp. salzmanii var. salzmanii – sosna czarna hiszpańska. Igły długości 8–17 cm, szyszki nasienne 4–7 cm.
- P. nigra subsp. salzmanii var. corsicana (Loudon) Hylander – sosna czarna korsykańska. Igły długości 11–18 cm, szyszki nasienne 6–8 cm.
- P. nigra subsp. salzmanii var. mauretanica Maire & Peyerimhoff – igły długości 6–12 cm, szyszki nasienne 4–7 cm.
Wschodni podgatunek subsp. nigra wykazuje większą odporność na niskie temperatury (poniżej -30 °C) niż zachodni podgatunek subsp. salzmannii (do ok. -25 °C). ZagrożeniaRoślina umieszczona w
Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych
w grupie gatunków niższego ryzyka (kategoria zagrożenia; LC)[2]. Zastosowanie- Gospodarka leśna – sosna czarna wykorzystywana jest do zalesiania, w celu odtworzenia wcześniej istniejących lasów. W USA sadzona w pasach wiatrochronnych i na poboczach dróg. Jako drzewo przydrożne ceniona ze względu na odporność na zasolenie (wynikające z rozsypywania zimą soli na oblodzonych i zaśnieżonych drogach) i odporność na wiele przemysłowych zanieczyszczeń oraz dosyć dobrą tolerancję
suszy
. Z tych powodów często zalesia się nią obszary silnie zanieczyszczone przez przemysł. W Polsce poza parkami najłatwiej ją można spotkać na wybrzeżu, gdzie była stosowana do umacniania wydm.
- Pozyskuje się z niej
żywicę
.
- Drzewo ozdobne – chętnie sadzona w
ogrodach
i
parkach
na północy
USA
, na południowych obszarach
Kanady
, także w krajach Europy Zachodniej i Środkowej.
- Przemysł drzewny – w Europie wykorzystywana jako źródło drewna, z przeznaczeniem na lekkie konstrukcje. W USA ma mniejsze znaczenie gospodarcze.
- Może być rozmnażana przez szczepienie.
Szkodniki i choroby-
Borecznik rudy
(Neodiprion sertifer) –
owad
ten zasiedla przeważnie młode drzewka (także
sosny zwyczajnej
,
wejmutki
,
kosodrzewiny
,
limby
i innych) składając jaja przy brzegach igieł. Larwy wylęgają się na wiosnę i przez maj i czerwiec zjadają stare igły, pozostawiając młode pędy. Wpływa to hamująco na przyrost drzew.
- Korodówka pniówka (Thaumetopoea pityocampa) – larwy żerują na igłach.
- Szyszeń (Dioryctria zimmermani) – żeruje głównie na sośnie czarnej i
zwyczajnej
, wyrządza szkody w uprawach południowej
Kanady
i północnowschodnich stanów USA.
- Rdza powodowana przez grzyb Sphaeropsis sapinea – atakuje osłabione dorosłe drzewa, opanowuje młode pędy, które zmieniają barwę najpierw na zielonożółtą, potem słomkową i obumierają. Uschnięte igły nie opadają, pozostają przyklejone żywicą do pędu. Atakuje przeważnie sosnę czarną, ale czasem także
sosnę czerwoną
,
górską
czy
zwyczajną
.
-
Węgorek sosnowiec
(Bursaphelenchus xylophilus) – nicień przenoszony przez owady żerujące w drewnie, głównie przez
żerdzianki
(Monochamus ssp.). Powoduje więdnięcie, usychanie, a następnie obumieranie sosny czarnej w USA i Kanadzie. Zaobserwowany w
Portugalii
, w Polsce nie notowany.
Przypisy Bibliografia- Enrico Banfi, Francesca Consolino: Drzewa. Warszawa: Horyzont, Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, 2001. .
- Alicja Szweykowska, Jerzy (red.) Szweykowski: Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. .
Inne hasła zawierające informacje o "Sosna czarna":
Jura
...
Maine
...
Czarna Góra (Czeski Grzbiet)
...
Kopa (Karkonosze)
...
Czarna Kopa (Karkonosze)
...
Czarna procesja
...
Chojnik (Karkonosze)
...
Bór świeży
...
Kamienna (dopływ Bobru)
...
Amfibolit
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Sosna czarna":
Świat roślinny i zwierzęcy w Polsce (plansza 13)
...
Słówka - ubrania (plansza 3)
...
210. Szata roślinna Polski (plansza 5)
...
|