Szatan (
hebr.
שטן satan – przeciwnik;
arab.
الشيطان Szejtan – przeciwnik, złe moce) – w
judaizmie
,
chrześcijaństwie
i
islamie
jest to
anioł
, który zbuntował się przeciwko
Bogu
, główny sprawca zła na świecie (inne określenia:
upadły anioł
,
demon
,
diabeł
).
Słowo szatan może być rozumiane dwojako; albo jako ogólne określenie każdego upadłego anioła (diabła, demona), albo też jako imię jednego spośród nich (pisane wtedy wielką literą). Inne imiona Szatana to:
Mastema
, Gadriel,
Satanael
,
Samaël
, Samiel, Siegel,
Satan
, anioł Edomu. Szatana niekiedy utożsamia się z
Lucyferem
. W tradycji rabinicznej nosi on przydomek "szpetny".
Niekiedy słowo Szatan tłumaczy się tylko jako symbol,
personifikację
zła
, nie jest to jednak tłumaczenie poprawne z punktu widzenia tych trzech religii.
Szatan w Biblii
W Pismach Hebrajskich (tzw. Starym Testamencie) słowo satán często występuje bez przedimka. Pierwsze takie użycie dotyczy sytuacji, gdzie anioł sprzeciwił się Balaamowi, by ten nie rzucił przekleństwa na Izraelitów (Lb 22,22, 32)[1]. Wyrażenie to występuje również tam, gdzie chodzi o ludzi, którzy byli czyimiś przeciwnikami (1Sm 29,4[2]; 2Sm 19,21[3], 22; 1Kl 5,4; 11,14, 23, 25). Wszędzie tam, gdzie słowo satán występuje z przedimkiem ha, oznacza Szatana Diabła – największego przeciwnika Bożego (Hi 1,6[4], przyp. w NW; 2,1-7[5]; Za 3,1, 2[6]). Natomiast w Pismach Greckich (tzw. Nowym Testamencie) wyraz satanás prawie zawsze odnosi się do Szatana Diabła i najczęściej jest poprzedzony rodzajnikiem ho.
Judaizm
Szatan pojawił się w religii żydowskiej, gdy
Żydzi
znaleźli się w sferze wpływów
zaratusztrianizmu
(okres
niewoli babilońskiej
), co znalazło odzwierciedlenie m.in. w treści
historii biblijnej
o
Ewie i wężu-szatanie
. Pod wpływem religii żydowskiej koncepcja Szatana pojawiła się w chrześcijaństwie (gdzie Szatan to przede wszystkim twórca zła) oraz islamie (gdzie Szatan odgrywa głównie rolę kusiciela).
W
Starym Testamencie
pojęcie Szatana pojawia się w znaczeniu przeciwnik, nieprzyjaciel, przeszkoda na drodze. Szatan występuje też jako oskarżyciel przed Bogiem. Nie jest przeciwnikiem
Jahwe
.
W późniejszym okresie Szatana łączy się z demonami jako jego poddanymi. Demony, zgodnie z zapisem w
apokryficznej
1 Księdze Henocha
, miały powstać z "bezprawnego obcowania aniołów z kobietami ludzkimi". Wtedy Szatana zaczyna się uważać za personifikację zła, podobną do perskiego
Arymana
.
Według
Talmudu
Szatan został stworzony szóstego dnia stworzenia. Pierwotnie był potężnym aniołem, wodzem chóru serafinów oraz cnót. Szatan zgodnie z popularnymi wyobrażeniami, ma dwa skrzydła. Jednak jako
serafin
powinien być przedstawiany jako istota z trzema parami skrzydeł.
Chrześcijaństwo
W przeciwieństwie do
Nowego Testamentu
, w Starym Testamencie określenie to oznacza funkcję, nie imię, a upadły anioł wypełniający tę funkcję traktowany jest tam jako źródło zła i nieprzyjaciel Boga, kusiciel człowieka. Symboliści uznają te istoty za symbole zła, realiści
Kościoła katolickiego
mówią zaś o jak najbardziej osobowej egzystencji Szatana. Realizm dotyczący osoby Szatana jest oficjalną nauką Kościoła. W Nowym Testamencie pozycja Szatana, jako przeciwnika Boga i nieprzyjaciela rodzaju ludzkiego, zostaje poszerzona o rolę przeciwnika w dziele zbawienia dokonywanym przez
Jezusa Chrystusa
(Mt 16,21-23, Mk 4,15) oraz rolę przeciwnika wspólnoty chrześcijańskiej (Ap 12,17).
Nazywany jest "oskarżycielem", "władcą tego świata", "władcą mocarstw powietrza", "diabłem", "nieprzyjacielem", "Złym", "
Belzebubem
", "złym duchem", "duchem nieczystym", "kłamcą", "ojcem kłamstwa", "zabójcą", "Wężem", "wężem starodawnym", "Smokiem", "władcą ognia piekielnego". Może być utożsamiany z wyszydzanym w 14 rozdziale
Księgi Izajasza
Królem Babilonu.
Teologia chrześcijańska o Szatanie
Problem Szatana w chrześcijaństwie odzwierciedla pytanie o początek zła. Szatan jest głównym sprawcą zarówno wszystkich niemoralnych uczynków ludzi w całej historii istnienia człowieka na ziemi jak i wystąpienia cierpienia oraz śmierci. Według teologii chrześcijańskiej Szatan będąc istotą duchową stworzoną przez Boga i obdarzoną wolnością wyboru odrzucił w sposób nieodwracalny i ostateczny swój związek z Bogiem poprzez grzech pychy. Szatan zbuntował przeciw Bogu także inne anioły. Teologia chrześcijańska głosi, iż nieodwracalność decyzji Diabła wynika z najdoskonalszego stopnia poznania poznania Boga ze wszystkich stworzonych istot. Działalność Szatana i innych zbuntowanych aniołów jest ograniczona do Dnia Sądu Ostatecznego nad Światem, po którym wszystkie jego czyny mają zostać osądzone przez Boga. Działanie Szatana polegające na zerwaniu więzi człowieka z Bogiem poprzez okazywanie nieufności wobec niego i łamania jego przykazań, związane jest z niezaspokojonym pragnieniem kultu siebie samego, nienawiści do Boga i wszystkich jego stworzeń. Według teologii chrześcijańskiej dzięki działalności Jezusa Chrystusa wymierzonej przeciwko Szatanowi możliwe jest uzyskanie życia wiecznego przez ludzi po śmierci.
O szatanie i jego roli w dziejach ludzkości (również przyszłych) jest mowa m.in. w
Księdze Rodzaju
oraz
Apokalipsie świętego Jana
(spisana na greckiej wyspie
Patmos
).
Islam
W
islamie
jedno z imion Szajtana (Szatana) przywódcy zbuntowanych
dżinnów
to Iblis. Został on wygnany z
nieba
, gdy odmówił złożenia hołdu Adamowi, pierwszemu człowiekowi (por. Azazel). Pozwolono mu pozostać na ziemi, aby wodził ludzi na pokuszenie i wystawiał ich na próbę. Jego pierwszymi ofiarami byli Adam i Hawwa (Ewa). Próbował także zwieść
Mahometa
, dyktując mu nieprawdziwe wersety
Koranu
, tzw. "szatańskie wersety". Pojawia się wszędzie tam, gdzie łatwo o występek (na bazarach, w łaźniach, przy muzyce i śpiewie) oraz tam, gdzie znajdują się nieczystości.
W ludowych wierzeniach muzułmańskich Szatan (arab. شيطان Szajtan) to przede wszystkim zły duch szkodzący ludziom, utożsamiany zwykle z dżinnami.
Dla niektórych
fundamentalistów
muzułmańskich, zwłaszcza w
Iranie
, Wielki Szatan to określenie
Stanów Zjednoczonych
, a Mały Szatan -
Izraela
.
W mitologii
kabardyńskiej
(
Kaukaz
) występuje księżniczka o imieniu Satanei (w cyrylicy Сатаней), nie jest ono jednak kojarzone z "szatanem" jako takim.
Zobacz też
Przypisy