Tatarstan, Republika Tatarstanu (
ros.
Респу́блика Татарста́н lub Тата́рия;
tatar.
Татарстан Республикасы / Tatarstan Respublikası) -
podmiot
(
republika
)
Federacji Rosyjskiej
wchodząca w skład
Nadwołżańskiego Okręgu Federalnego
.
Geografia
Republika położona jest ok. 800 km na poł.-wsch. od
Moskwy
, między
Wołgą
i
Kamą
; na wschodzie sięga do
Uralu
.
- Powierzchnia: 67 800 km²
- Granice wewnętrzne Republiki:
- Najwyższy punkt: 343 m n.p.m.
- Maksymalna długość N → S: 290 km
- Maksymalna długość E → W: 460 km
Strefa czasowa
Tatarstan należy do
Moskiewskiej Strefy Czasowej
(MSK/MSD).
UTC
+0300 (MSK)/+0400 (MSD).
Złoża naturalne
Głównymi zasobami Tatarstanu są:
ropa naftowa
,
gaz ziemny
i
gips
. Złoża ropy Tatarstanu oceniane są na 1 mld ton.
Klimat
- Średnie temperatury stycznia: -16 °C
- Średnie temperatury lipca: +19 °C
- Średnia roczna suma opadów: ponad 500 mm/m2
Podział administracyjny
Tatarstan jest podzielony na 43
rejony
, w ramach których istnieje 908
sielsowietów
(administracji wiejskich). 14 największych miast kraju nie wchodzi w skład żadnego rejonu, stanowiąc miasta wydzielone.
Rejony:
-
Agryski
-
Aksubajewski
-
Aktanyski
-
Aleksiejewski
- Alkiejewski
- Almietiewski
- Antiński
- Apastowski
-
Arski
- Aznajewski
- Bałtasiński
- Bawliński
- Bugulmiński
- Buiński
- Czeriemszański
- Czystopolski
- Drożżański
- Jełabuski
-
Jutaziński
- Kajbycki
- Kamsko-Ustiński
- Kukmorski
- Leninogorski
- Łaiszewski
- Mamadyski
- Miendielejewski
- Mienzieliński
- Myslumowski
- Niżniekamski
- Nowoszeszmiński
-
Nurłacki
- Piestrieczyński
- Rybno-Słobodzki
- Sabiński
- Sarmanowski
- Spaski
- Tietiuski
- Tiulaczyński
- Tukajewski
- Wierchnieusłoński
- Wysokogorski
-
Zaiński
- Zielenodolski
Miasta wydzielone:
Demografia
Około 70% ludności Tatarstanu urodziło się na terenie Republiki, z tego 52,9% to
Tatarzy
, a 39,5%
Rosjanie
. Zamieszkują oni 21
miast
i 22
osiedla typu miejskiego
oraz 3081 innych zamieszkanych osad (
2002
). Wśród wyznań dominuje
prawosławie
(ok. 40%) i
islam
sunnicki
(ok. 30%). Republika ma 2 języki urzędowe -
rosyjski
i
tatarski
. Mimo starań władz Republiki, aby w latach
2000
-
2010
stopniowo wprowadzać
alfabet łaciński
zamiast
cyrylicy
do języka tatarskiego - Sąd Najwyższy Federacji Rosyjskiej w
2002
zakazał używania alfabetów niecyrylickich dla języków tzw. mniejszości wewnętrznych (wyjątek stanowi
język karelski
posiadający literaturę pisaną z okresu przedrosyjskiego w alfabecie łacińskim). Było to wymierzone właśnie w dążenia Tatarstanu.
- Ludność: 3 779 265 (2002)
- Ludność miejska: 2 790 661 (73,8%)
- Ludność wiejska: 988 604 (26,2%)
- Mężczyźni: 1 749 050 (46,3%)
- Kobiety: 2 030 215 (53,7%)
- K/M: 1,161
- Średni wiek: 36.5 roku
- Średni wiek w miastach: 35,7 roku
- Średni wiek na wsi: 38,7 roku
- Średni wiek mężczyzn: 33,8 roku
- Średni wiek kobiet: 38,8 roku
Historia
Średniowiecze
Państwo tatarskie powstało w
IX wieku
jako Bułgaria Kamsko-Wołżańska. Mieszkańcy tego kraju przyjęli
islam
około roku
922
. W
1230
/
1240
państwo zostało podbite przez
Mongołów
- wtedy mieszkańcy zostali nazwani Tatarami przez najeźdźców. W latach trzydziestych
XV wieku
ziemie te stały się częścią
chanatu kazańskiego
. Gdy w latach pięćdziesiątych
XVI wieku
car
Iwan IV Groźny
podbił chanat, wcielił również ziemie tatarskie do Rusi, a część Tatarów zmuszona została do nawrócenia na
chrześcijaństwo
(obecnie chrześcijańscy Tatarzy uważają się za odrębny naród). Car Iwan jest do dziś dnia znienawidzoną postacią w wielu tatarskich kręgach. W
1593
wyburzono wszystkie
meczety
na tym obszarze. Zakaz budowy nowych meczetów został zniesiony dopiero przez carycę
Katarzynę II
, a pierwszy meczet wybudowano dzięki jej wsparciu w latach
1766
-
1770
. Do dziś uznawana jest ona za jednego z najbardziej protatarskich rządców Rosji.
Czasy współczesne
W
XIX wieku
powstała na terenie Tatarstanu nowa koncepcja
religijna
- euroislam, która zakłada wysoki poziom tolerancji religijnej. Do dziś Tatarzy uchodzą za najbardziej umiarkowanych
muzułmanów
, a władze słyną z popierania kultu religijnego wszystkich wyznań. W trakcie wojny domowej w Rosji
1918
-
1920
Tatarzy stanęli po wszystkich trzech stronach barykady ("Biali", "Czerwoni", nacjonaliści panuralscy). Po zdławieniu ostatniego oporu przez
Armię Czerwoną
utworzono
Tatarską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką
co miało oficjalnie miejsce
27 maja
1920. W granicach Republiki nie znaleźli się wówczas Tatarzy Wołżańscy, a wiele ziem etnicznie tatarskich włączono do
Baszkirii
.
Tatarstan dzisiaj
Tatarstan ogłosił niepodległość
30 sierpnia
1990
, a w
1992
(układ z
31 marca
) jako jedna z dwóch republik (obok
Czeczenii
) nie podpisał umowy federacyjnej z Rosją.
15 lutego
1994
zawarto porozumienie między rządem Rosji, a rządem Tatarstanu na mocy którego Tatarstan stawał się "niepodległym państwem stowarzyszonym z Federacją Rosyjską". Sformułowanie zostało uznane przez obie strony, więc formalnie: Tatarstan nie był częścią Rosji (miał z nią wspólną strefę ekonomiczno-walutową, armię i politykę zagraniczną), a faktycznie nią był. W rewizji Konstytucji Tatarstanu dokonanej w
2000
Republika uznała się za część Federacji. Obecna autonomia Republiki nieznacznie tylko odbiega od autonomii innych republik, a władza centralna systematycznie (choć powoli) ogranicza "nadmiar uprawnień" Tatarstanu. Dzieje się tak pomimo znacznych wpływów przywódców Tatarstanu na
Kremlu
. Podobny specjalny status władze Rosji od
1995
obiecują
Czeczenii
. Tablice pojazdów zarejestrowanych w Tatarstanie mają oznaczenie 16 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS.
Polityka i politycy
Głową rządu Tatarstanu jest prezydent. Na rok
2005
jest nim Mintimer Szajmiew (po tatarsku: Mintimer Şäymiev).W jednoizbowym Narodowym Parlamencie Tatarstanu (Däwlät Sovetı) zasiada 100 parlamentarzystów: 50 z list partyjnych, 50 jako przedstawicieli władz lokalnych. Przewodniczącym parlamentu jest Farit Mukhametshin (Färit Möxämmätşin).
Konstytucja Republiki mówi, że prezydenta wybiera się w wyborach powszechnych, a uprawnieni są wszyscy mieszkańcy Tatarstanu. Te artykuły konstytucji zostały jednak zawieszone przez rosyjską "ustawę o powoływaniu gubernatorów, prezydentów i merów w podmiotach Federacji", która to mówi, że prezydent Rosji przedstawia kandydata lokalnemu parlamentowi, a jeśli ten nie zostanie zaaprobowany w 2 głosowaniach- zostaje wybrany na mocy bezpośredniej decyzji prezydenckiej.
25 marca
2005 Szajmiew został wybrany na czwartą kadencję przez parlament na mocy specjalnego prawa (niezgodnego z Konstytucją Tatarstanu, ani z Konstytucją Federacji Rosyjskiej).
Gospodarka
Tatarstan jest jednym z najlepiej rozwiniętych gospodarczo regionów Rosji; jest też drugim najbardziej uprzemysłowionym podmiotem Federacji (po obwodzie samarskim). Szczególnie silnie rozwija się ostatnio
przemysł petrochemiczny
i
maszynowy
.
Kultura
W Republice działa 16 teatrów. Rząd prowadzi intensywną odbudowę zabytków sprzed okresu osadnictwa rosyjskiego i religijnych (te ostatnie zostały niemal w całości zniszczone w czasach sowieckich).
Uczelnie wyższe
-
Kazański Uniwersytet Państwowy
- Kazański Państwowy Uniwersytet Medyczny
- Kazański Państwowy Uniwersytet Techniczny
- Rosyjski Uniwersytet Islamski w Kazaniu
Linki zewnętrzne