Anna Komnena (ur.
1 grudnia
1083
– zm. między 1153-1155), autorka
Aleksjady
, dzieła opisującego panowanie jej ojca,
cesarza Bizancjum
Aleksego I Komnena
.
Pochodziła z bizantyńskiego rodu arystokratycznego Komnenów osiadłego w Azji Mniejszej, była pierworodną córką Aleksego Komnena, cesarza bizantyńskiego 1081-1118, oraz Ireny Dukeny. Urodziła się w czasie wojny jej ojca z
Normanami
. Poród odbył się w sali pałacowej zwanej
Purpurą
(
gr.
Πορφυρα), przysługiwał jej więc tytuł księżniczki urodzonej w purpurze, tj. porphyrogennety. Jako noworodek została zaręczona z
Konstantynem Dukasem
, przez co cesarz Aleksy spełnił zobowiązania wobec wpływowego rodu Dukasów. Jako następczyni tronu wraz z przyszłym mężem była wymieniana w aklamacjach, przysługiwało jej prawo noszenia diademu cesarskiego. Do ósmego roku życia wychowywała się wedle bizantyjskiego zwyczaju w pałacu swojej przyszłej teściowej Marii. W tym czasie zdobyła bardzo szerokie wykształcenie w zakresie historii, geografii,
filozofii
i literatury. Doskonale poznała
Biblię
, jak i klasyków greckiej literatury (poematy
Homera
) i historiografii (
Herodot
i
Tukidydes
) czy retoryki (
Demostenes
).
Kiedy urodził się jej brat,
Jan
, i cesarz Aleksy postanowił uczynić go następcą, narzeczonemu Anny, Konstantynowi Dukasowi odebrano insygnia władzy cesarskiej w postaci purpurowych sandałów. To zaprzepaściło nadzieje Anny na panowanie w cesarstwie. Konstantyn wkrótce zmarł. Kiedy Anna ukończyła w
1097
roku trzynaście lat, poślubiła
Nikefora Bryenniosa
. Nikefor otrzymał tytuł cezara, a Anna - cezarissy. Mieli czworo dzieci: Aleksego, Jana, Irenę i jeszcze jedną córkę.
Wraz z matką, cesarzową Ireną Dukeną, próbowała wpłynąć na ojca, aby uczynił następcą na tronie jej męża kosztem brata
Jana
. Ich nadzieje jednak nie zrealizowały się. Działający energicznie Jan, przy pomocy brata Izaaka, zdołał opanować Wielki Pałac, zdobyć pierścień ojca i został proklamowany na cesarza
16 sierpnia
1118
roku. W rok po śmierci Aleksego Anna stanęła na czele spisku zawiązanego w celu zamordowania i obalenia nowego
cesarza
i osadzenia na tronie Nikefora Bryenniosa. Do jej działań sceptycznie podchodził mąż, lojalny wobec Jana II Komnena. Po wykryciu spisku w
1118
roku została wraz z matką i siostrą Eudokią pozbawiona majątku i umieszczona w klasztorze Matki Boskiej Niepokalanej w północno-zachodniej części
Konstantynopola
, który ufundowała jej matka Irena.
Ujście dla swej energii znalazła wówczas w pracy dziejopisarskiej. Zapewne inspirowana niedokończonym dziełem historycznym swojego męża Nikefora Bryenniosa, opisała klasyczną
greką
dzieje panowania ojca. Z Aleksjady przebija fascynacja autorki sukcesami Aleksego I Komnena w umacnianiu cesarstwa po okresie osłabienia w połowie
XI wieku
. Gloryfikujące cesarza dzieło miało wpływ na jego bardzo pozytywną ocenę przez późniejszych historyków jako zjednoczyciela i odtwórcy potęgi
Bizancjum
. Współcześnie ocena jego postaci nie jest już tak jednoznaczna.
Pomimo powyższego zarzutu i poważnych błędów w chronologii Aleksjada jest nadal podstawowym źródłem do historii Bizancjum opisywanego w niej okresu. Jest również ważnym źródłem do historii
pierwszej wyprawy krzyżowej
. W szczególności pozwala na przyjrzenie się
krucjacie
mającej niemały wpływ na politykę cesarstwa z bizantyjskiego punktu widzenia.
Ostatnie lata życia Anna spędziła w komnatach przylegających do wspomnianego klasztoru, skupiając wokoł siebie grono uczonych i pisarzy. Przed
śmiercią
została mniszką. Zmarła w zupełnym odosobnieniu między rokiem
1153
a
1155
przeżywszy około 70 lat. Już przez swoich współczesnych została uznana za najbardziej wykształconą
kobietę
w
Bizancjum
.