Żmij
ŻmijŻmij – skrzydlata gadzia postać z wierzeń dawnych
Słowian
. Stanowi prastare, ogólnoindoeuropejskie wyobrażenie uosabiającego siły chaosu smoczego antagonisty Gromowładcy (u Słowian
Peruna
), związanego ze sferą chtoniczną i wodami. Miał rozpościerać się u stóp
Drzewa Kosmicznego
, pilnując wejścia do
Wyraju
wężowego (czyli prawdopodobnie
Nawii
). Według części badaczy wierzeń słowiańskich Żmij stanowi zoomorficzne wcielenie władcy zaświatów
Welesa
. Żmij w mitologii słowiańskiejŻmij znany był na obszarze całej Słowiańszczyzny, najpełniejsze podania zachowały się u
Słowian wschodnich
i
południowych
. W wierzeniach Słowian wschodnich Żmij był postacią przychylną ludziom. Opiekował się wodami i zasiewami, toczył walkę ze
smokami
powietrznymi. Postać Żmija kojarzono z ognistymi zjawiskami na niebie (
kometami
i
meteorami
). Żmij pojawiał się pod postacią ptaka (najczęściej koguta, żurawia lub orła), bądź jako człowiek z małymi skrzydełkami pod ramionami, wężowym ogonem lub ciałem pokrytym łuskami. W południowosłowiańskim folklorze Żmij wchodził w związki z kobietami, z których rodzili się synowie o nadzwyczajnej sile i zdolnościach, walczący z potworami zagrażającymi ojczystej ziemi. Na wschodniej Słowiańszczyźnie Żmij przetrwał jako demon opiekuńczy, bądź pod postacią rozmaitych złowrogich węży lub smoków, z którymi walczyli bohaterowie, np.
Alosza Popowicz
. Imię Żmija zachowało się w nazewnictwie miejscowym, jak
Żmigród
w
Polsce
czy Żmiejowe Grody i
Żmijowe Wały
na Rusi, wybudowanych przez książąt
ruskich
na
stepach
obecnej
Ukrainy
, dla ochrony ziem ruskich przed
koczownikami
. EtymologiaW
języku staropolskim
występował zarówno wyraz "smok" (w
języku prasłowiańskim
wyraz miał postać *smokъ i oznaczał "jakąś istotę mityczną") jak i "żmij/żmija". Początkowo wyraz ten występował w dwu formach rodzajowych, tzn. obok rodzaju żeńskiego
żmija
, występował także rodzaj męski żmij. Warto dodać, że zarówno w języku prasłowiańskim, jak i w pozostałych
językach słowiańskich
na początku tych wyrazów występowało "z", a nie "ż" jak obecnie. Zmiana zmij(a) > żmij(a) dokonała się na zasadzie
hiperpoprawności
, ponieważ wymowę zmij(a) traktowano jako niepoprawną (jak np. zaba), poprawiono ją na żmij(a), czyli jak żaba. Wyrazy prasłowiańskie *zmьjь i *zmьja są etymologicznie pokrewne słowu ziemia (i stąd nagłosowe z-); można je zatem odczytywać jako stworzenia, istoty, gady ziemne, żyjące na ziemi[1]. Podobnie jak w języku polskim tak i w prasłowiańskim różnicom znaczeniowym towarzyszyły różnice formalne: *zmьjь to "mityczny stwór w postaci skrzydlatego węża, smok", a *zmьja to " wąż, żmija". W języku polskim forma rodzaju męskiego wyszła z użycia i została zastąpiona słowem "smok" (podobnie jak w
czeskim
, gdzie jednak ostatecznie "smoka/zmoka" wyparła forma "drak" pochodząca od greckiego drakon/δράκων i następnie łacińskiego Draco) a forma rodzaju żeńskiego zachowała się dla gatunku
gada
z rodziny
żmijowatych
, w podrzędzie
węży
. W części języków słowiańskich stara forma została jednak zachowana, "smok" to w
chorwackim
zmej,
rosyjskim
змей (również w znaczeniu "wąż", a smok to też дракон), w
serbskim
змај , w
słoweńskim
zmaj, w
ukraińskim
змій. W tradycji bułgarskiej natomiast zmej i smok (змей, смок) to spokrewnione, ale jednak dwie różne istoty[2] Zobacz też Bibliografia- Jerzy Strzelczyk: Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian. Poznań: Rebis, 2007. .
- Andrzej Szyjewski: Religia Słowian. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004. .
Przypisy
Inne hasła zawierające informacje o "Żmij":
Cieśnina
Walii,
Łaptiewa
,
Magellana
,
Maltańska
,
Mesyńska
,
Otranto
,
Smoków
,
Sycylijska
,
św. Bonifacego
,
Wilkickiego
,
Zawietrzna
,
Żmij
.
Ocean Spokojny
Beringa
,
Cooka
,
Cuszimska
,
Dampiera
,
Drake'a
, Hajnańska,
Koreańska
,
La Pérouse'a
,
Magellana
,
Makasar
, ...
Teatr
159 p.n.e.)Oprac. na podst. M. Berthold, Historia teatru, przeł. z niem. Danuta Żmij-Zielińska, Warszawa 1980, s. 140–159. ŚredniowieczeHistoryk literatury Teresa Michałowska zauważa, że u ...
Wiślanie
...
Tyfon
...
Religia Słowian
...
Żmija zygzakowata
Żmija zygzakowata
Systematyka
Domena
eukarionty
Królestwo
zwierzęta
Typ
strunowce
Podtyp
kręgowce
Gromada
zauropsydy
Rząd
łuskonośne
Podrząd
węże
Rodzina
żmijowate
Podrodzina
żmije właściwe
Rodzaj
Vipera
Gatunek
żmija zygzakowata
Nazwa systematyczna
Vipera berus(
Linnaeus
, 1758)Kategoria zagrożenia (
CzKGZ
)
najmniejszej troski
Żmija ...
Inhibitory konwertazy angiotensyny
...
Weles
...
Waża Pszawela
...
Kategoria:Mitologia słowiańska
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Żmij":
Mapa świata (plansza 16)
PÓŁNOCNA
Beringa, Jukatańska, Kanał Jamajski, Martynika, Zawietrzna
- AMERYKA POŁUDNIOWA
Drake’a, Magellana, Smoków, Żmij
- AUSTRALIA
Bassa, Cooka,Teressa
...
024. Gady – pierwsze owodniowce (plansza 13)
...
|