(136199) Eris |
| Eris i Dysnomia |
Eris i Dysnomia |
Odkrywca |
Michael Brown
,
Chad Trujillo
i
David Rabinowitz
[1] |
Data odkrycia |
5 stycznia
2005
|
Nr kolejny planetoidy | 136199 |
Charakterystyka
orbity
(J2000) |
Występowanie planetoidy |
Dysk rozproszony
|
Półoś wielka
| 68,05[1]
j.a.
|
Mimośród
| 0,4336[1] |
Peryhelium
| 38,54[1]
j.a.
|
Aphelium
| 97,56[1]
j.a.
|
Okres obiegu wokół
Słońca
| ok. 561
lat
|
Średnia prędkość orbitalna | 3,43 km/s |
Nachylenie orbity względem
ekliptyki
| 43,87[1]° |
Charakterystyka fizyczna |
Średnica
| 2398 ± 97 km |
Masa
| 1,66 × 1022? kg |
Średnia gęstość
| 2,3 g/cm3 |
Okres obrotu
wokół własnej osi | > 8?
h
|
Albedo
| 0,86 |
Jasność absolutna
| – 1,2[1]
m
|
Średnia
temperatura
powierzchni | min. 30K śred. 42,5K max. 55
K
|
Satelity naturalne
| 1 –
Dysnomia
|
136199 Eris – największa znana
planeta karłowata
, jeden z obiektów
dysku rozproszonego
. Eris została odkryta
5 stycznia
2005
r. (na zdjęciach, które wykonano
21 października
2003
r. – stąd tymczasowe oznaczenie: 2003 UB313). Odkrycie tego obiektu ogłoszono
29 lipca
2005
. Odkrywcy nadali jej nieoficjalną nazwę
Xena
.
13 września
2006
roku ta planeta karłowata uzyskała stałą nazwę
Eris
, od imienia greckiej bogini niezgody.
136199 Eris jest
obiektem transneptunowym
, którego masę w chwili odkrycia szacowano na większą niż
Plutona
i z tego powodu w mediach nazywany był dziesiątą
planetą
. Jednak
24 sierpnia
2006
r. zdecydowano, że Eris, podobnie jak
Pluton
i
Ceres
, zaliczona będzie do klasy
planet karłowatych
.
Odkrycie
Eris została odkryta
5 stycznia
2005
w
Obserwatorium Palomar
przez
Michaela E. Browna
,
Chadwicka A. Trujillo
i
Davida Rabinowitza
. Zespół ten od wielu lat zajmuje się systematycznym przeszukiwaniem obrzeży
Układu Słonecznego
w poszukiwaniu dużych obiektów i już wcześniej odkrywał tego typu obiekty – między innymi
Quaoar
i
Sedna
.
Astronomowie
prowadzili rutynowe obserwacje przy użyciu 48-
calowego
teleskopu w Obserwatorium Palomar w
Kalifornii
. Eris została sfotografowana już
21 października
2003
, ale dopiero ponowna analiza komputerowa zebranych danych pozwoliła na stwierdzenie jej wolnego przemieszczania się na tle
gwiazd
. Dzięki następnym obserwacjom wstępnie określono jej
orbitę
i rozmiary.
Orbita
Okres orbitalny
136199 Eris wynosi około 561
lat
. Podobnie jak Pluton, Eris posiada silnie
ekscentryczną
orbitę – o mimośrodzie ponad 0,43. W
peryhelium
ciało zbliża się do
Słońca
na 38,5
jednostek astronomicznych
, a w
aphelium
oddala na ponad 97 j.a. (dla porównania, peryhelium orbity
134340 Pluton
sięga 29, aphelium – 49 j.a.). Jej nachylenie względem płaszczyzny
ekliptyki
jest jeszcze większe niż Plutona – wynosi aż 44°. Obiekt ten jest wystarczająco jasny (ma 19
wielkość gwiazdową
), aby być dostępnym dla obserwacji fotograficznych nawet w niezbyt wielkich teleskopach. Przyczyną tak późnego odkrycia tego obiektu było nachylenie jego orbity – większość poszukiwań koncentruje się na okolicach płaszczyzny ekliptyki, wokół której znaleźć można większość materiału Układu Słonecznego.
Obecnie Eris oddalona jest o ponad 96 j.a.[2] od Słońca, po przejściu
aphelium
orbity ok. 1979 r.[3] Poza
kometami
długookresowymi oraz niektórymi
sondami kosmicznymi
, Eris i jej księżyc
Dysnomia
są najodleglejszymi znanymi ciałami
Układu Słonecznego
[4].
Rozmiary
Jasność ciała niebieskiego zależy od jego rozmiaru i ilości światła, które odbija (jego
albedo
). Jeśli znamy zarówno odległość, jak i albedo obiektu, możemy określić jego
promień
z jego
jasności obserwowanej
– wyższe albedo oznacza mniejszy promień.
Jednak obecnie nie znamy albedo Eris i z tego względu nie można określić jej rozmiaru. Astronomowie obliczyli, że nawet jeśli odbijałaby całe światło jakie otrzymuje (albedo = 1), to byłaby rozmiarów Plutona. W rzeczywistości jej albedo jest zapewne znacznie mniejsze od jedności (dla ciał pokrytych lodem wynosi ono zwykle około 0,7), więc można przypuszczać, że Eris jest nieco większa od Plutona.
Pierwsza próba określenia rozmiarów Eris na podstawie ilości emitowanego ciepła mierzonego przez
Kosmiczny Teleskop Spitzera
nie powiodła się z powodu błędu.
2 lutego
2006
dr Bertoldi i in. z Instytutu Maxa Plancka w Bonn opublikowali w czasopiśmie Nature rezultaty pomiarów promieniowania termicznego obiektu (w zakresie 1,2 mm)[5], estymując średnicę Eris na 3000 ±400 km. Pierwszy margines błędu, ±300 km, jest przypisany dokładności samego pomiaru. Dodatkowy margines ±100 km odzwierciedla nieznaną prędkość obrotową i nachylenie osi obiektu.
Autorzy przyznają, że pozostaje ok. 16% prawdopodobieństwa, że rzeczywista średnica obiektu jest poniżej tego marginesu (odchylenia standardowego), czyli poniżej 2600 km. Jednak nawet w tym wypadku wymiary Eris będą większe od Plutona (średnica 2300 km).
9
i
10 grudnia
2005
roku dokonano obserwacji przy użyciu
Kosmicznego Teleskopu Hubble'a
. Na ich podstawie określono wartość średnicy planety karłowatej na równą 2398 km z błędem o wartości około 97 km.
NASA
oficjalnie zaprezentowała te dane
11 kwietnia
2006
.
Powierzchnia
Animacja pokazująca ruch planety karłowatej na tle pozostałych obiektów (po lewej stronie). Te trzy klatki zostały zarejestrowane w odstępie trzech godzin
Obserwacje
spektroskopowe
w bliskiej
podczerwieni
wykonane przy użyciu dużego (
średnica
8 m) teleskopu
Gemini North
na
Mauna Kea
wykazały obecność lodu
metanowego
na powierzchni Eris. Podobną charakterystykę ma powierzchnia Plutona. Obecność lodu metanowego wskazuje na istnienie pierwotnej powierzchni, która nigdy nie została znacząco ogrzana od momentu powstania. Oznacza to, że Eris zawsze pozostawała na dalekich peryferiach Układu Słonecznego. Powierzchnia Eris ma szare zabarwienie, w przeciwieństwie do lekko czerwonawego Plutona. Przyczyna tej różnicy nie jest obecnie znana.
Księżyc
Eris posiada księżyc o nazwie
Dysnomia
(wcześniej używano prowizorycznego oznaczenia S/2005 (2003 UB313) 1 lub nieoficjalnej nazwy Gabrielle, od imienia przyjaciółki bohaterki serialu telewizyjnego
Xena: Wojownicza księżniczka
). Odkrycia dokonano
10 września
2005
roku przy użyciu
teleskopu Keck II
zaopatrzonego w system
optyki adaptacyjnej
. Dysnomia jest około 500 razy mniej jasna od Eris; jej średnicę szacuje się na około 150 km. Dalsze obserwacje ustaliły, że Dysnomia porusza się wokół Eris po niemal kołowej
orbicie
o okresie około 16 dni. Dzięki oddziaływaniu grawitacyjnemu między Eris i Dysnomią udało się również ustalić, że planeta karłowata Eris jest 1,27 razy masywniejsza od Plutona i jest najmasywniejszym znanym
obiektem transneptunowym
[6].
Konsekwencje odkrycia
Niektórzy astronomowie już od wielu lat postulowali „degradację”
Plutona
do rangi dużej
planetoidy
, czy też tzw.
obiektu transneptunowego
i zmianę definicji pojęcia "planeta". Na odkrywane nowe ciała z
Pasa Kuipera
funkcjonowały określenia
plutonki
,
twotino
i
cubewano
. Od sierpnia 2008 roku duże ciała nazywane są również
plutoidami
. Rozmiary Plutona i utarta tradycja zaliczająca go do planet wstrzymywały naukowców od radykalnych kroków w kwestiach nazewniczych; odkrycie większego obiektu nie było jednak wielkim zaskoczeniem.
Podczas sympozjum
Międzynarodowej Unii Astronomicznej
(IAU) w Pradze 24 sierpnia 2006 roku przyjęto nową definicję
planety
. Eris wraz z
Plutonem
i
Ceres
uznane zostały za
planety karłowate
.
Przypisy
Zobacz też
Linki zewnętrzne
... | Poprzednia planetoida | 136199 Eris | Następna planetoida | ...