Jezus Chrystus umierający na krzyżu
Droga krzyżowa odprawiana w Wielki Piątek
Wielki Piątek – drugi dzień
Triduum Paschalnego
, upamiętniający śmierć
Jezusa Chrystusa
na krzyżu.
Kościół katolicki
Wielki Piątek to jeden z dwóch dni w roku (takim dniem jest również
Wielka Sobota
), w którym
Kościół katolicki
nie sprawuje ofiary
mszy
. Wyjątkowo, w
2009
roku
Stolica Apostolska
wyraziła zgodę na sprawowanie przez kard.
Tarcisio Bertone
w tym dniu
mszy świętej
pogrzebowej za ofiary trzęsienia ziemi w rejonie L'Aquili we Włoszech. Wielki Piątek jest dniem najgłębszej żałoby; dniem skupienia, powagi, wzmożonej pobożności i gorliwych praktyk religijnych. Tego dnia obowiązuje
post ścisły
. W Wielki Piątek odprawiane są o godz. 15.00 nabożeństwa
Drogi Krzyżowej
.
Liturgia Wielkiego Piątku
Wielkopiątkowa
liturgia
(Nabożeństwo Wielkiego Piątku) jest pamiątką męki i śmierci
Jezusa Chrystusa
zabitego na krzyżu. Przed śmiercią był On biczowany, poddany mękom, zmuszony do dźwigania krzyża, ukrzyżowany i wyszydzany na nim. Kapłani celebrują Liturgię w czerwonych ornatach. Liturgia zaczyna się bez pieśni, główny kapłan celebrujący leży kilka minut krzyżem przed ołtarzem (
Prostracja
). Dalej następuje Liturgia Słowa Bożego - w jej skład wchodzą dwa czytania, psalm (bez organów) oraz opis Męki Pańskiej z Ewangelii św. Jana. Po kazaniu następuje Adoracja Krzyża, podczas której kapłani, służba liturgiczna i wierni całują rany Jezusa na krzyżu. Po adoracji Najświętszy Sakrament zostaje przyniesiony z Ciemnicy i następuje Komunia św. Po jej zakończeniu Jezus pod postacią eucharystyczną zostaje przeniesiony do Grobu, gdzie zaczyna się adoracja.
Kościół prawosławny
W tradycji
Kościoła prawosławnego
Wielki Piątek zajmuje szczególne miejsce w okresie Wielkiego Tygodnia. Według zasad
Typikonu
(księga zajmująca się sprawami porządkowymi w Cerkwi) dzień ten rozpoczyna się w czwartek wieczorem, kiedy to o godz. 2 nocy (20.00) rozpoczyna się uroczysta jutrznia, podczas której czytanych jest 12 fragmentów z Ewangelii, wspominających wydarzenia od Wieczerzy Pańskiej aż do pogrzebu Jezusa. Podczas tego nabożeństwa wierni, trzymając zapalone gromnice, stoją przed Ewangelią i Golgotą - wielkim krzyżem z przedstawieniem Ukrzyżowanego Chrystusa oraz Matki Bożej i Jana Ewangelisty po jego bokach. W Wielki Piątek nie odprawia się Liturgii świętej (eucharystycznej), gdyż jest to dzień, kiedy Bóg składa samego siebie w ofierze. Następnego dnia rano o godz. 4 dnia (10.00) celebrowane są Godziny Królewskie (pryma, tercja, seksta, nona i typika) autorstwa
św. Cyryla Aleksandryjskiego
, podczas których w szczególny sposób wspominane są momenty ukrzyżowania i śmierci Chrystusa. Czytane są wtedy również fragmenty ze Starego Testamentu.
Wieczorem, o godz. 10 dnia (16.00) odprawiane są uroczyste wielkie nieszpory (wieczernia) rozpoczynające już właściwie Wielką Sobotę. Na początku czytane są proroctwa, i kompozycja składająca się z opowiadania różnych Ewangelistów. Gdy chór śpiewa sticherę: "Ciebie obleczonego światłością niczym szatą, zdjęli z drzewa Józef z Nikodemem...", kapłan okadza całun (
gr.
epitaphion.
scs.
płaszczanica, wyhaftowany lub wypisany na ikonie wizerunek Chrystusa złożonego do grobu) leżącą na prestole. Potem, na pamiątkę zniesienia Jezusa z krzyża, następuje uroczyste przeniesienie płaszczanicy do środkowej części świątyni, gdzie zostaje ona umieszczona na specjalnie przygotowanym stole symbolizującym grób. Na zakończenie nabożeństwa kapłani i wierni składają pokłon i całują płaszczanicę. Adoracja trwa aż do początku nabożeństwa paschalnego: często przed prawosławnymi świątyniami ustawiają się tego dnia ogromne kolejki.
Dla wiernych jest to (obok
Wigilii Bożego Narodzenia
) najściślejszy dzień postny w kalendarzu liturgicznym - każdy komu pozwala na to zdrowie powinien powstrzymać się od przyjmowania pokarmów przez cały dzień, aż do pokłonienia się płaszczanicy na wieczornym nabożeństwie. Nierzadko ten ścisły post nie kończy się w piątkowy wieczór, a zachowywany jest przez Wielką Sobotę aż do Wielkanocnego śniadania po nocnej Liturgii.
W Wielki Piątek wieczorem, lub w nocy z piątku na sobotę, odprawiana jest też jutrznia wielkosobotnia, w czasie której odbywa się uroczysta procesja z płaszczennicą. Symbolizuje ona złożenie Chrystusa w grobie.
Kościoły protestanckie
Wielki Piątek obchodzony jest również jako jedno z największych świąt przez wiele
Kościołów protestanckich
. Na podstawie ustaw między Państwem a niektórymi Kościołami protestanckimi, wiernym niektórych Kościołów protestanckich przysługuje w Wielki Piątek prawo zwolnienia od nauki lub pracy, jako że jest to szczególny dzień modlitwy i skupienia, ale bez zbytniego akcentowania żałoby.
Wielki Piątek jest
dniem ustawowo wolnym od pracy
dla wyznawców:
Tak w
ewangelickich
, jak i
ewangelikalnych
zborach w dniu tym odbywają się uroczyste nabożeństwa, podczas których śpiewane są pieśni, czytane są
pasyjne
fragmenty z Pisma Świętego, w
kazaniu Słowa Bożego
wspominana jest męczeńska śmierć Chrystusa na krzyżu, a także sprawowana jest
Wieczerza Pańska
.
Kościół ewangelicko-augsburski
Dla największego Kościoła protestanckiego w Polsce,
Kościoła ewangelicko-augsburskiego
(luterańskiego), Wielki Piątek jest najważniejszym świętem w pobożności ewangelickiej. Podczas liturgii wielkopiątkowej szczególne znaczenie ma spowiedź i liturgia komunijna, po kazaniu śpiewane są w dialogu z duchownym tzw. Improperia ("Ludu mój ludu, cóżem ci uczynił"), milkną dzwony, a krzyż ołtarzowy zasłonięty jest kirem. W tych regionach kraju, w których duchowni noszą tzw. albę śląską (komża), w Wielki Piątek na znak żałoby używana jest tylko czarna toga z białymi befkami. Dla luteran Wielki Piątek jest kwintesencją tajemnicy życia i śmierci oraz kluczowej dla tego Kościoła teologii krzyża (theologia crucis), która rozważana jest zawsze w połączeniu z radosnym wydarzeniem Poranka Wielkanocnego.
Przypisy