Pomnik Powstańców Śląskich w Katowicach -największy i najcięższy pomnik w Polsce, postawiony w 1967
Polski plakat propagandowy Powstańczy samochód pancerny "Korfanty" Powstańcy śląscy w okopach Tablica upamiętniająca przyłączenie Śląska do Polski Sztandar 4 Pułku Powstańców Śląskich
Powstania śląskie – trzy konflikty zbrojne na
Górnym Śląsku
, jakie miały miejsce w latach 1919-1921 między ludnością
polską
i
niemiecką
, a przede wszystkim między polskimi lub niemieckimi Ślązakami. Odbyły się one w okresie formowania się
państwa polskiego
po zakończeniu
I wojny światowej
.
I powstanie śląskie
I powstanie pod wodzą
Alfonsa Zgrzebnioka
wybuchło samorzutnie
16 sierpnia
1919
w związku z aresztowaniem śląskich przywódców
Polskiej Organizacji Wojskowej
i niezadowoleniem ludności polskiej z
terroru
i represji niemieckich, których przejawem była m.in.
masakra w Mysłowicach
. Powstanie objęło głównie powiaty pszczyńskie i rybnicki oraz część okręgu przemysłowego. Powstanie stłumione zostało przez Niemców do
26 sierpnia
1919
roku.
Rząd Polski
, który był zaangażowany militarnie w
wojnę polsko-bolszewicką
, powstania nie mógł poprzeć. Jedynym celem, jaki osiągnięto, było zmuszenie władz niemieckich do ogłoszenia amnestii, zaś na obszarze plebiscytowym wciąż panowały siejące terror liczne bojówki.
II powstanie śląskie
II powstanie pod wodzą
Wojciecha Korfantego
wymierzone było w niemiecką dominację we władzach administracyjnych prowincji i zapewnienia bezpieczeństwa ludności polskojęzycznej. Wybuchło po licznych aktach terroru ze stony niemieckiej. Powstanie objęło swym zasięgiem cały obszar okręgu przemysłowego oraz część powiatu rybnickiego.
Komisja Międzysojusznicza zażądała wstrzymania walk, lecz Korfantemu udało się uzyskać dostęp
Polaków
do tymczasowej administracji, likwidację znienawidzonej przez Polaków niemieckiej policji Sipo oraz udział w nowych organach bezpieczeństwa. W ten sposób cele powstania zostały osiągnięte, zaś Polacy uzyskali znacznie lepsze warunki do kampanii przed
plebiscytem
.
III powstanie śląskie
III powstanie, pod wodzą Wojciecha Korfantego, miało na celu poprawę niekorzystnego dla Polaków wyniku Plebiscytu na Górnym Śląsku. Na mocy postanowień traktatu wersalskiego, decyzję do jakiego państwa należeć będzie Górny Śląsk, oddano w ręce ludności mającej się wypowiedzieć w 1921 r. plebiscycie. Większość ludności (60,9%) opowiedziała się za Niemcami. Co ciekawe zapis o dopuszczeniu do głosowania Górnoślązaków mieszkających za granicą Śląska wprowadzony został na życzenie Polski, ponieważ liczono na głosy Górnoślązaków z Belgii, Zgłębia Ruhry i Zagłębia Dąbrowskiego. W konsekwencji głosy tych ludzi zaważyły na wygraniu plebiscytu przez Niemcy.
III powstanie śląskie wybuchło w nocy z 2 na 3 maja 1921 r. i było największym zrywem powstańczym Ślązaków w XX wieku. W jego trakcie powstańcy opanowali obszar prawie do Linii po czym nastąpił kontratak niemiecki, ustabilizowanie frontu i zawieszenie broni. Rząd polski ponownie nie poparł zdecydowanie powstania.
W 1922 roku podpisano w Genewie konwencję w sprawie Śląska, według której obszar przyznany Polsce powiększony został do ok. 1/3 spornego terytorium. Konwencja była korzystna dla Polski jeśli chodzi o istniejące na nim obiekty przemysłowe. Polsce przypadło 50% hutnictwa i 76% kopalń węgla. Na obszarze przyznanym Polsce mieszkało 736 tys. Polaków i 260 tys. Niemców. Natomiast po stronie niemieckiej 532 tys. mieszkańców stanowili Polacy a Niemcy 637 tys.
Włączenie części Górnego Śląska do Polski
Po wydaniu decyzji dotyczącej podziału Górnego Śląska polskie stronnictwa polityczne i organizacje zawodowe utworzyły Naczelną Radę Ludową z
Józefem Rymerem
na czele. Na czele analogicznego organu niemieckiego – Wydziału Niemieckiego – stanął Hans Lukaschek. Rozpoczęła się ewakuacja wojsk Komisji Międzysojuszniczej, podczas której bojówki niemieckie rozpoczęły gwałtowną akcję terrorystyczną, w wyniku której zginął m.in. oficer francuski.
20 czerwca
wojska polskie przekroczyły granicę koło
Szopienic
i wkroczyły na Śląsk. Władze polskie objęły powiat katowicki. Pierwszym wojewodą śląskim został
Józef Rymer
.
16 lipca
1922
roku podpisano w Katowicach dokument upamiętniający przejęcie części Śląska przez
Rzeczpospolitą Polską
.
W tym czasie na terenach przyznanych Niemcom rozpoczął się odwet na tych Ślązakach, którzy w okresie plebiscytowym działali na rzecz Polski. Zabraniano rozmawiać po polsku w lokalach publicznych, znieważając tych, którzy zakazu tego nie przestrzegali. Bojkotowano działaczy polskich, wprowadzano ograniczenia w działalności polskich organizacji.
Powstania śląskie w kulturze
Filmy
Utwory muzyczne
- Czerwone słoneczko -
2 plus 1
- Puść mnie matko do powstania -
Dżem
- Opowiedzcie wiatry -
Dżem
Zobacz też
Bibliografia
- Tadeusz Jędruszczak, Górny Śląsk w 1920 r. Drugie powstanie Śląskie w: Historia Polski, T. IV, cz. 1, PAN, Warszawa 1984, ISBN
ISBN 83-01-003865-9
(formalnie błędny numer ISBN)
- T. Jędruszczak, Plebiscyt i trzecie powstanie śląskie w: Historia Polski, T. IV, cz. 1, PAN, Warszawa 1984, ISBN
ISBN 83-01-003865-9
(formalnie błędny numer ISBN)
-
K. Popiołek
, Historia Śląska - od pradziejów do 1945 roku, Śląski Instytut Naukowy 1984, .
-
H. Zieliński
, Pozycja Polski na arenie międzynarodowej w: Historia Polski, T. IV, cz. 1, PAN, Warszawa 1984, ISBN
ISBN 83-01-003865-9
(formalnie błędny numer ISBN)
- H. Zieliński, Rola
powstania wielkopolskiego
oraz powstań śląskich w walce o zjednoczenie ziem zachodnich z Polską (
1918
-
1921
), w: Droga przez Półwiecze, Warszawa 1969, PIW.
Linki zewnętrzne