Rewolucja październikowa – przejęcie przez
partię bolszewików
władzy w
Rosji
rozpoczęte w
Piotrogrodzie
w nocy z
7
na
8 listopada
1917
roku (według obowiązującego wtedy w Rosji
kalendarza juliańskiego
był to
24
i
25 października
– stąd nazwa).
Przyczyny
Trwająca od trzech lat
I wojna światowa
, porażki armii rosyjskiej i pogarszająca się sytuacja gospodarcza spowodowała ogólne zniechęcenie i upadek
caratu
.
Rewolucja lutowa 1917
8-15 marca 1917 nie uspokoiła sytuacji, ponieważ wyłoniony przez
Dumę
Rząd Tymczasowy, kierowany początkowo przez przedstawiciela liberalnych
konstytucyjnych demokratów (kadetów)
księcia
Gieorgija Lwowa
, a od
21 lipca
przez
socjalistę-rewolucjonistę
Aleksandra Kiereńskiego
nie zdecydował się na wystąpienie z
Ententy
i jednostronne zakończenie wojny. Przyjęte decyzje: zniesienie cenzury, zniesienie kary śmierci[1], powszechna
amnestia
, rozwiązanie policji politycznej (
ochrany
) nie uspokoiły sytuacji, a ułatwiły działanie potencjalnym konspiratorom. Administracja terenowa w praktyce przestała funkcjonować, policja się rozpadła. Władzę w miastach, obok istniejących rad miejskich, w coraz większym stopniu kontrolowały "rady delegatów robotniczych", a na froncie – "rady delegatów żołnierskich" (kontrolowane przez partie socjalistyczne:
eserowców
,
mienszewików
i
bolszewików
). Powrót z emigracji w
Szwajcarii
Włodzimierza Lenina
pociągiem specjalnym poprzez okupowaną przez
Niemcy
Europę[2]
16 kwietnia
oraz przyłączenie się grupki niezależnych socjalistów[3] pod wodzą
Lwa Trockiego
(który również powrócił swobodnie do Rosji z emigracji w
Stanach Zjednoczonych
w maju 1917 r.) ożywiło akcję bolszewików, którzy (w przeciwieństwie do mienszewików i eserowców) występowali odtąd[4] za natychmiastowym przerwaniem działań wojennych. Propaganda i działalność bolszewików, w tym m.in. podróż Lenina i innych przywódców bolszewickich ze Szwajcarii do Rosji, a zwłaszcza wydawanie prasy i druków ulotnych w masowych nakładach (w tym organu bolszewików, dziennika
Prawda
i jego mutacji), była zresztą z tego powodu w znacznej mierze finansowana przez sztab niemieckiej armii[5] i skarb
Cesarstwa Niemieckiego
[6]. Wywiad niemiecki już w
1915
za zgodą cesarza
Wilhelma II
, wdrożył tajny program "rewolucjonizacji i insurekcjonizacji"[7] - jego praktyczną realizacją zajmował się wydział III b niemieckiego Sztabu Generalnego. Celem programu było, poprzez aktywne wspieranie działalności bolszewików wymierzonej w
carat
, wewnętrzne osłabienie Imperium Rosyjskiego i jego armii, a po zwycięskiej rewolucji wyeliminowanie Rosji z wojny, co ułatwić miało zwycięstwo Niemiec na froncie zachodnim. Z kolei przemysł niemiecki miał uzyskać dostęp do bogactw naturalnych Rosji i jej zasobów gospodarczych[8].
Pogarszająca się sytuacja gospodarcza oraz dalsze klęski na froncie nie sprzyjały stabilizacji sytuacji w Rosji.
7 kwietnia
rząd był zmuszony do wprowadzenia monopolu na handel zbożem i kartek na chleb.
3 maja
bolszewicy stworzyli paramilitarne oddziały
Gwardii Czerwonej
. W tym samym czasie na wsi doszło do żywiołowych wystąpień chłopów zajmujących majątki obszarnicze.
18 maja
do Rządu Tymczasowego weszli mienszewicy (
Iraklij Cereteli
, Matwiej Skobielew). Rząd Tymczasowy odłożył decyzje co do oczekiwanej przez rosyjską wieś reformy rolnej do decyzji Zgromadzenia Konstytucyjnego (w pełni demokratycznie wybranego parlamentu Rosji), zwlekał jednocześnie z decyzją o wyznaczeniu terminu wyborów i utrzymywał udział kraju w wojnie. W Rosji narastało w konsekwencji znużenie wojną i świeżo ustanowionymi swobodami demokratycznymi. Czas sprzyjał bolszewikom - pozostającym w konsekwentnej opozycji wobec wszystkich posunięć Rządu Tymczasowego, zgodnie z tezą Lenina, że rewolucja "burżuazyjna" powinna być niezwłocznie przekształcona w "socjalistyczną" i budujących konsekwentnie zwartą, zdyscyplinowaną organizację na terenie całego kraju (przede wszystkim w wielkich miastach i w wojsku).
W czerwcu na tle sprzeciwu wobec kontynuacji udziału Rosji w wojnie powstała bliska bolszewikom frakcja lewicowych eserowców wewnątrz partii socjalistów-rewolucjonistów, przekształcona następnie w odrębną partię. Rozpoczęta
16 czerwca
1917
ofensywa armii rosyjskiej na froncie wołyńskim
(przeciw armii austro-węgierskiej) w kierunku na Lwów wobec posuniętej już demoralizacji wojska i natychmiastowej pomocy armii niemieckiej dla Austriaków [9] załamała się
2 lipca
, a
6 lipca
Niemcy i Austriacy przeprowadzili kontrofensywę. Pomiędzy
4
a
6 lipca
odbyły się w Piotrogrodzie burzliwe, zorganizowane przez bolszewików i anarchistów demonstracje robotników, zwartych uzbrojonych oddziałów żołnierzy (zwłaszcza z
Twierdzy Pietropawłowskiej
) i marynarzy
Floty Bałtyckiej
z
Kronsztadu
przeciw Rządowi Tymczasowemu (tzw. Dni Lipcowe), połączone z blokadą
Pałacu Taurydzkiego
[10] - siedziby Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich (w której większość mieli popierający rząd eserowcy i mienszewicy). Była to nieudana próba przejęcia władzy przez bolszewików. Po powrocie Aleksandra Kiereńskiego (ministra wojny) z frontu w dniu
6 lipca
Rząd Tymczasowy opanował sytuację przy pomocy lojalnych oddziałów garnizonu piotrogrodzkiego i żołnierzy ściągniętych z frontu, ujawniając uprzednio w prasie część zdobytych dokumentów o zagranicznym finansowaniu bolszewików, które wywołały oburzenie wśród żołnierzy. Rząd zdelegalizował partię bolszewików jako agentów niemieckich, Lenin ukrył się w
Finlandii
.
21 lipca
po dymisji Gieorgija Lwowa nowy gabinet uformował jako "człowiek silnej ręki" eserowiec
Aleksander Kiereński
(do tego czasu minister sprawiedliwości, a następnie również wojny w rządzie Lwowa). Był on przekonany o wyeliminowaniu zagrożenia ze strony partii bolszewickiej po wydarzeniach lipcowych i przekonany do swej misji jako rosyjskiego
Bonapartego
, który poskromiwszy "jakobinów" poskromi i "reakcję".[11] Tymczasem szybko narastał kryzys gospodarczy, inflacja i przestępczość. Następował postępujący paraliż podstawowych funkcji państwa rosyjskiego. Paraliż państwa (i armii - jedynej siły, która mogła powstrzymać bolszewików) oraz
anarchizacja
i narastająca
apatia
społeczeństwa rosyjskiego wobec instytucji demokratycznych były podstawami sukcesu partii bolszewików w konsekwentnej, kierowanej przez Lenina walce o zdobycie władzy w Rosji.
8 sierpnia
półlegalny zjazd bolszewików postanowił rozpocząć przygotowania do przejęcia władzy drogą powstania zbrojnego. Ofensywa wojsk niemieckich na początku września doprowadziła do zajęcia
Rygi
.
7 września
głównodowodzący wojsk rosyjskich generał
Ławr Korniłow
[12] w przekonaniu o możliwości bolszewickiej rewolty w Piotrogrodzie zażądał dymisji ministrów i wysłał do Piotrogrodu korpus kozacki. Premier Kiereński uznał to za próbę przejęcia władzy i wezwał robotników i marynarzy do obrony rządu, rozdając im z arsenałów 40 tysięcy karabinów[13] - zniósł wreszcie wprowadzone w lipcu ograniczenia wobec bolszewików i uwolnił aresztowanych wówczas bolszewickich przywódców.
12 września
sam przejął obowiązki głównodowodzącego. Nie doszło do żadnych walk. Korniłow został aresztowany i osadzony w twierdzy w
Bychowie
. Poprzez zachowanie w trakcie tzw. "puczu Korniłowa", a w szczególności wobec odwołania się o pomoc do bolszewików Kiereński utracił we wrześniu jakiekolwiek posiadane dotąd oparcie w korpusie oficerskim armii rosyjskiej - co było rozstrzygające w dwa miesiące później, gdy armia odmówiła mu poparcia przeciw bolszewikom.
14 września
Rząd Tymczasowy proklamował ustrój republikański Rosji.
22 września
w wyniku nowych wyborów do Rady Piotrogrodzkiej większość uzyskali bolszewicy, na czele z
Trockim
.
20 października
do Piotrogrodu powrócił potajemnie Lenin;
23 października
Komitet Centralny bolszewików przyjął [14]
rezolucję
o powstaniu zbrojnym i stworzył pierwsze
Biuro Polityczne
;
25 października
Rada Piotrogrodzka utworzyła Komitet Wojskowo-Rewolucyjny, oficjalnie dla obrony stolicy przed Niemcami – w rzeczywistości jako
sztab
przygotowujący przewrót. Sprzeciwiający się tej decyzji członkowie KC
Grigorij Zinowiew
i
Lew Kamieniew
- zwolennicy idei "jednolitego rządu socjalistycznego" w koalicji z
eserowcami
i
mienszewikami
- w gazecie wydawanej przez
Maksyma Gorkiego
podali do publicznej wiadomości swój sprzeciw wobec planu zbrojnego obalenia Rządu Tymczasowego. W skład rządu wchodzili bowiem przedstawiciele partii demokratycznych - dwu partii socjalistycznych (eserowców i mienszewików)[15] i będącej w mniejszości
liberalnej
partii
kadetów
. Ogólnorosyjskie wybory parlamentarne miały odbyć się zaś za niespełna trzy tygodnie (
25 listopada
1917
).
Przewrót
6 listopada
Rząd Tymczasowy zadecydował w konsekwencji o zamknięciu bolszewickich gazet oraz wymianie oddziałów garnizonu stolicy, lecz to tylko przyspieszyło wybuch powstania. O jego dacie przesądził ostatecznie termin II Wszechzwiązkowego Zjazdu Rad, który miał rozpocząć obrady
8 listopada
i który Lenin chciał postawić przed faktem dokonanym przejęcia władzy przez bolszewików. Oddziały Gwardii Czerwonej oraz popierający ich marynarze i żołnierze na rozkaz Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego Rady Piotrogrodzkiej bez oporu zajęli strategiczne punkty stolicy Rosji zaczynając od central telefonicznych, budynku Poczty Głównej i telegrafu i mostów na
Newie
. Odbyło się to najczęściej przez prostą zmianę posterunków.[16]
7 listopada
(25 października) cały Piotrogród (Petersburg) (oprócz siedziby rządu –
Pałacu Zimowego
) był w rękach bolszewików. Przewrót odbył się prawie niepostrzeżenie - toczyło się normalne życie miasta - jeździły tramwaje, czynne były kina, restauracje, odbywały się koncerty i występy baletowe.[17] Pałac Zimowy został zajęty dopiero 8 listopada (26 października) o godz. 2.10.[18] Kiereński uciekł ze stolicy, próbując nieskutecznie odwołać się do pomocy wojska, a obradujący właśnie II Zjazd Rad Delegatów Robotniczych i Żołnierskich ogłosił po przemówieniu Lenina przejęcie władzy przez "Tymczasowy rząd robotniczo-chłopski –
Radę Komisarzy Ludowych
"[19] , której przewodniczącym został przywódca bolszewików –
Lenin
. Oznaczało to faktyczne zakończenie okresu dwuwładzy w Rosji i przejęcie pełni władzy przez partię bolszewików za fasadą władzy rad.
W całej Rosji władzę objęły formalnie komitety rewolucyjne oraz rady delegatów robotniczych, żołnierskich i chłopskich - faktycznie zorganizowana kadrowa partia bolszewików. Zjazd uchwalił przygotowane przez Lenina "dekret o pokoju" (proponujący walczącym stronom natychmiastowe rozmowy pokojowe) oraz "dekret o ziemi" (przewidujący konfiskatę ziemi obszarniczej oraz jej "socjalizację" i rozdzielenie między chłopów). Wkrótce nowe władze zaczęły kontrolować większość miast Rosji. Głównodowodzącym został bolszewik – chorąży
Nikołaj Krylenko
(późniejszy sowiecki prokurator generalny), po zamordowaniu przez bojówkę pod swoim dowództwem
3 grudnia
1917
r. w kwaterze Naczelnego Dowództwa (
Stawka
) w
Mohylewie
swego poprzednika - generała Nikołaja Duchonina. Dotychczasowa armia rosyjska ulegała tymczasem całkowitej demoralizacji i rozpadała się.
Wojna domowa
Jednym z pierwszych dekretów Rady Komisarzy Ludowych był wydany
10 listopada
"Dekret o prasie" zabraniający wydań "kontrrewolucyjnych" – czyli "tymczasowo"[20] przywracający zniesioną przez
rewolucję lutową
cenzurę
.[21] Utworzono '
Cze-Ka
', czyli nieograniczony prawem organ policyjnych represji wobec przeciwników politycznych (określanych od lipca-września 1918 oficjalnie jako czerwony
terror
), na którego czele stanął
Feliks Dzierżyński
. [22]. Rząd Lenina wydał dekrety o bezpłatnym, świeckim nauczaniu i inne postanowienia realizujące werbalnie postulaty socjalizmu. Bolszewicy nie zdecydowali się na odwołanie wyborów do Zgromadzenia Ustawodawczego (Konstytuanty), które Rząd Tymczasowy
Aleksandra Kiereńskiego
rozpisał na
25 listopada
. Publicznie bowiem deklarowanym przez bolszewików ( na II Zjeździe Rad) powodem zbrojnego przejęcia przez nich władzy była ochrona wolnych wyborów do Zgromadzenia Konstytucyjnego przed "zamachem reakcji".
Wolne wybory
wygrała partia
eserowców (socjalistów-rewolucjonistów)
(58% głosów, 410 mandatów) dzięki powszechnemu poparciu na wsi (bolszewicy uzyskali 25% głosów i 175 mandatów – jednak wygrali w Piotrogrodzie, Moskwie i oddziałach wojskowych Frontu Zachodniego i Północnego), ale parlament zebrał się tylko jeden raz
18 stycznia
1918
, po czym został rozpędzony przez bolszewików. Masową manifestację w obronie Konstytuanty w Piotrogrodzie rozpędzono z użyciem broni palnej przez oddane bolszewikom oddziały
strzelców łotewskich
.
3 marca
1918
rząd bolszewicki wycofał Rosję z koalicyjnego udziału w
I wojnie światowej
zawierając w
Brześciu
traktat pokojowy z Niemcami, Austro-Węgrami, Bułgarią i Turcją , kosztem znacznych cesji terytorialnych na rzecz
Państw Centralnych
.
Niedługo później (1917- czerwiec 1918) odebrano majątki cerkwi prawosławnej, znacjonalizowano fabryki i banki. Bolszewicy rozpoczęli prześladowanie partii niebolszewickich (w tym socjalistycznych -
eserowców
i
mienszewików
), aresztowania, zabójstwa i zmuszanie do emigracji działaczy, zamykanie gazet. Zorganizowano sieć
obozów koncentracyjnych
. Odebrano robotnikom prawo do
strajku
, aresztowano niezależnych działaczy robotniczych, strajki łamano siłą , przywódców strajkowych jako "kontrrewolucjonistów" aresztowała CzK. Wprowadzono nakaz pracy i
pracę przymusową
. Tymczasem kilku generałów :
Ławr Korniłow
,
Michaił Aleksiejew
,
Anton Denikin
,
Piotr Wrangel
i admirał
Aleksander Kołczak
zaczęło organizować ochotnicze jednostki wojskowe w celu walki z rządem bolszewików wobec braku możliwości parlamentarnej zmiany władzy po rozpędzeniu parlamentu i wprowadzeniu partyjnej dyktatury. [23] Rozpoczęła się wojna domowa, którą po trzech latach wygrali bolszewicy. Celem Lenina, jak sam twierdził, nie było jednak zaprowadzenie dyktatury proletariatu w Rosji, ale na całym świecie, a zdobycie władzy w Rosji uznawał jedynie za pierwszy etap tego procesu.
Komuniści pod wodzą Lenina, a potem Stalina, "połączyli" w celach propagandowych obie rewolucje; lutową, która odsunęła cara od władzy i październikową, która obaliła Rząd Tymczasowy, w jedną, jakoby to rewolucja październikowa obaliła rządy
caratu
w Rosji.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ wobec masowych
dezercji
i odmowy wykonywania rozkazów przez żołnierzy na froncie, karę śmierci wyłącznie w wojsku na froncie przywrócono
25 lipca
- ↑ trasa podróży pociągu z emigrantami rosyjskimi w słynnym tzw. "zaplombowanym wagonie" wiodła ze Szwajcarii przez Berlin, dalej statkiem do
neutralnej
Szwecji
, pociągiem do granicy należącej wówczas do Rosji
Finlandii
. i wreszcie pociągiem z Finlandii (wobec zmiany rozstawu torów) dotarli do Piotrogrodu. Przepuszczenie przez terytorium państwa wojującego na zasadzie
eksterytorialnego
tranzytu
obywateli państwa, z którym Niemcy prowadziły wojnę było wówczas i pozostaje do dziś wydarzeniem bez precedensu w prawie i stosunkach międzynarodowych.
- ↑ tzw. "międzydzielnicowców"
- ↑
Tezy Kwietniowe
autorstwa Lenina )
- ↑
Richard Pipes
Rewolucja Rosyjska Warszawa
1994
; Wyd.
PWN
; s. 300-304, 310-314, 328-330 i passim.
- ↑ Gerhard Schiesser, Jochen Trauptmann "Russisch Roulette. Das deutsche Geld und die Oktoberrevolution", Das neue Berlin, Berlin, 1998,
- ↑ Richard Pipes, ibidem, także s. 499-502 i 521-526. Program ten nie ograniczał się do Rosji - we
Francji
Niemcy chcieli wykorzystać
analogicznie
Josepha Caillaux
, wobec Wielkiej Brytanii
Rogera Casementa
i kwestię
Irlandii
.
- ↑ Richard Pipes, ibidem, także s. 499-502 i 521-526. - szczegółowy opis sposobu finansowania m.in. dziennika bolszewików
Prawda
, sposobu komunikowania i zakresu współpracy zarówno przed jak i po zdobyciu władzy przez bolszewików. Tamże szczegółowe materiały źródłowe.
- ↑ pomimo znacznego wsparcia materiałowego dostawami z Zachodu
- ↑ Do marca 1917- siedziby
Dumy
.
- ↑ Był utalentowanym mówcą, wzbudzającym krótkotrwały entuzjazm wśród żołnierzy. Jako prawnik - obrońca w sprawach politycznych uważał się w konsekwencji za męża stanu - budowniczego demokracji w Rosji. Rosyjscy politycy tego okresu uciekali się do bezpośrednich, uproszczonych porównań sytuacji w Rosji do czasów
Rewolucji Francuskiej
, co wobec ahistoryczności takich analogii powodowało w konsekwencji nietrafność analiz i decyzji politycznych.
- ↑ Mianowany na to stanowisko w lipcu przez Kiereńskiego. Gdy został mianowany głównodowodzącym zażądał wprowadzenia, zniesionej po
rewolucji lutowej
kary śmierci za dezercję z pola bitwy (co stawało się plagą demoralizującą armię rosyjską na froncie). Premier odmówił. Niedługo po odmowie, do Kiereńskiego doszedł sfałszowany telegram o próbie zamachu stanu Korniłowa. Premier zabierze mu tytuł dowódcy. Korniłow przekonany, że Kiereński jest zakładnikiem bolszewików w Piotrogrodzie wyruszył z korpusem kozackim na stolicę. Gdy okazało się, że to Kiereński zgodził się na uzbrojenie bolszewickiej Czerwonej Gwardii i wysłał wojska z Piotrogrodu przeciw korpusowi kozackiemu, jego dowódca gen. Krymow wstrzymał bez walki marsz, a następnie popełnił samobójstwo.
- ↑ Część z rozdanych karabinów trafiła do rąk bolszewików i została przez nich zachowana dla potrzeb przyszłego przewrotu.
- ↑ stosunkiem głosów 8 za, 2 przeciw, przy dziesięcioosobowym składzie.
- ↑ z którymi Zinowiew i Kamieniew, a także wielu innych bolszewików chciało utworzyć socjalistyczny rząd koalicyjny.
- ↑ Z nielicznymi wyjątkami żołnierze podporządkowani Komitetowi Wojskowo-Rewolucyjnemu zastąpili na posterunkach przed gmachami rządowymi i wewnątrz nich żołnierzy podporządkowanych komendzie garnizonu z ramienia Rządu Tymczasowego bez jakiejkolwiek próby oporu.
- ↑ W
Teatrze Maryjskim
odbył się występ
Tamary Karsawiny
,śpiewał
Fiodor Szalapin
.
- ↑ Nie odbył się żaden szturm pałacu - znane zdjęcia przedstawiające szturm Pałacu Zimowego są wyłącznie
inscenizacją
Sergieja Eisensteina
z udziałem
statystów
- nie mają nic wspólnego z rzeczywistym przebiegiem wydarzeń.
- ↑ Określenie "Tymczasowy" wynikało z taktycznej deklaracji bolszewików,że będzie on sprawować władzę jedynie do czasu ukonstytuowania się wybranego w wolnych wyborach ( zarządzonych na
25 listopada
)
parlamentu
- Zgromadzenia Konstytucyjnego (Konstytuanty)
- ↑ Cenzura prewencyjna obowiązywała w ZSRR do końca rządów
KPZR
w 1991 r.
- ↑ Następnego dnia zamknięto 10 dzienników piotrogrodzkich, w ciągu następnego tygodnia kolejnych 10. Wobec słabości aparatu państwowego pełna likwidacja niezależnej prasy nastąpiła w sierpniu
1918
r.
- ↑ Treść dekretu o utworzeniu Czeki pozostała tajna do publikacji w
Prawdzie
w dziesięć lat później - w grudniu
1927
.
- ↑ Do lipca 1918 bolszewicy dopuszczali do współrządzenia partię lewicowych eserowców, od lipca była to już monopartyjna dyktatura partii bolszewików, przy faktycznej delegalizacji wszystkich innych partii politycznych (od
1920
roku jakakolwiek działalność polityczna poza partią bolszewicką była określana jako "kontrrewolucyjna", zakazana i karana).
Bibliografia
Linki zewnętrzne