Autorytaryzm – system rządów bezpartyjnych, opartych na autorytecie charyzmatycznego przywódcy, a często także na armii . Szczególnie rozpowszechniony w Europie w pierwszej połowie XX wieku , powstawał najczęściej wskutek nieefektywnego funkcjonowania systemów demokratycznych lub ich kompromitacji w oczach społeczeństwa. W przeciwieństwie do systemów totalitarnych , nie opiera się na uniwersalnej ideologii ani na masowym terrorze, lecz ogranicza się jedynie do represjonowania tych, którzy otwarcie go krytykują i dążą do jego obalenia.

Geneza słowa autorytaryzm nie pochodzi od "auto-" (samemu-, osobiście-, samodzielnie-), ale od słowa autorytet .

Autorytarny system rządów często posiada pewne cechy i instytucje demokracji, jak na przykład wybory, które jednak - podobnie jak w totalitaryzmie - nie mają większego znaczenia prawnego i politycznego. Z drugiej strony brak tu charakterystycznej dla totalitaryzmu ścisłej kontroli państwa nad wszystkimi aspektami życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego obywateli - władza istnieje niejako "obok" społeczeństwa, realizując swoje cele.

Autorytaryzm a demokracja i totalitaryzm

Wielu ludzi błędnie utożsamia autorytaryzm z totalitaryzmem (choć ten drugi system zwykle nosi cechy pierwszego). Niektórzy uznają autorytaryzm jako swego rodzaju formę pośrednią między demokracją a totalitaryzmem, jest krytykowany za łatwość, z jaką może przerodzić się w ten ostatni.

Z kolei inni twierdzą, że nie jest on ani formą pośrednią między demokracją a totalitaryzmem, ani "lekkim" totalitaryzmem, a jest swoistą trzecią opcją, posiadającą cechy nie występujące w dwóch poprzednio wymienionych systemach.

Najważniejszym z nich jest osoba przywódcy. Nawet jeżeli nie sprawuje on formalnie urzędu szefa państwa czy szefa rządu, ma decydujący wpływ na sprawy polityki państwa (np. Józef Piłsudski w okresie pełnienia urzędu Ministra Spraw Wojskowych i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych). Tym różni się od totalitaryzmu, gdzie kult jednostki był niejako przypisany do urzędu przywódcy partii ( Stalin , Nikita Chruszczow , Leonid Breżniew w ZSRR czy Kim Ir Sen i Kim Dzong Il w Korei Północnej ).

Po śmierci przywódcy autorytarnego zazwyczaj cały system zaczyna się chylić ku upadkowi, a wielu aspiruje do miana autorytarnego przywódcy, jak to miało miejsce w II RP po śmierci Józefa Piłsudskiego .

Cechy charakterystyczne

Władza autorytarna koncentruje się w ręku przywódcy i jego najbliższego otoczenia. To oni podejmują decyzje, co ma miejsce z lekceważeniem podstaw prawnych lub ich pomijaniem. Dla pozorów demokracji (demokracja fasadowa) decyzje zatwierdzane są przez bezwolny lub zdominowany stronnictwem prorządowym parlament. Przywódca posiada szereg osobistych prerogatyw , które dają mu realny wpływ na politykę państwa. Uwidacznia się to w rządzeniu wykonywanym za pomocą rozkazów, nakazów, sankcji karnych. Podstawą władzy jest często rozbudowany aparat przymusu w postaci armii, policji i służb bezpieczeństwa. Podtrzymują one władzę, co wiąże się z częstym stosowaniem lub grożeniem przymusem państwowym. W przeciwieństwie do totalitaryzmu ta dowolność posługiwania się przymusem ogranicza się tylko do jawnych przeciwników systemu. Jest to wybiórcze stosowanie przymusu, a nie powszechne i przejawia się w policyjnej inwigilacji czy represjonowaniu tylko aktywniejszych krytyków przywódcy autorytarnego i jego rządów (np. proces brzeski ).

Przykłady państw

Józef Piłsudski, autorytarny przywódca II RP

Przykładami autorytaryzmu były rządy Kemala Paszy (Atatürka) w Turcji , Józefa Piłsudskiego i jego następców w Polsce w latach 1926 - 39 , Antonio Salazara w Portugalii , Juana Perona w Argentynie , gen. Francisco Franco w Hiszpanii , gen. Augusto Pinocheta w Chile , " rządy pułkowników " w Grecji i Saparmyrata Nyýazowa w Turkmenistanie w latach 1991 - 2006 .

Zobacz też

• autorytarna osobowość