Iluminowacje Księgi z Kells, X w.
Iluminacja –
średniowieczne
zdobnictwo
książkowe
, pierwotnie w postaci ozdobnych linii i inicjałów oraz coraz bardziej skomplikowanych wzorów. Wraz z rozwojem iluminatorstwa pojawiają się złocenia, które mogły przejawiać się nawet w formie złotych liter (codex aureus) pisanych na barwionym purpurą pergaminie. Iluminacja, zwłaszcza w sztuce dojrzałego średniowiecza mogła przyjąć formę dekoracyjnych rysunków wykonywanych technikami malarskimi lub też mogła wykorzystywać malowane (często ilustracyjne) miniatury figuralne, umieszczane na kartach
manuskryptów
, a później także pierwszych
druków
. Iluminacje zasadniczo dotyczyły dwóch obszarów na karcie: rozbudowanych kompozycji
inicjałowych
, oraz wypełnienia marginesów (
bordiur
). Tworzono jednak również bogate, rozbudowane kompozycje tekstowo-graficzne, na których tekst i obraz funkcjonowały, co rzadkie dla sztuki średniowiecznej, wspólnie - zajmując całość karty, czego przykładem może być słynny
ewangeliarz z Kells
.
W znaczeniu węższym za iluminacje uważa się jedynie dekoracje, nie zaliczając do nich
ilustracji
, gdyż będąc ozdobami rzadko nawiązywały do treści dzieła. Składały się wyłącznie, lub głównie ze stylizowanych motywów roślinnych, dopiero później w ograniczonym stopniu przedstawień figuralnych, jednak nawet tych ostatnich nie zalicza się w tym rozumieniu do
miniatur
malarskich, rozdzielając całość oprawy graficznej na iluminacje i miniatury.
W znaczeniu szerszym do iluminacji zalicza się każde średniowieczne malarstwo książkowe, niezależnie od przedstawianych motywów, przeznaczenia (dekoracja lub ilustracja), oraz niezależnie od stopnia skomplikowania całości oprawy graficznej.
Zasadniczo samo pojęcie iluminacji stosowane jest wyłącznie do czasów średniowiecza, podczas gdy pojęcie
iluminatorstwa
dotyczy wszelkich form ręcznego ozdabiania kart książek zarówno rękopiśmiennych, jak i drukowanych, a którego początki sięgają
starożytności
, w której zdobiono teksty zapisane na
papirusie
.
Słowo iluminacja wywodzi się od
łacińskiego
illuminare (rozświetlać) i pierwotnie oznaczało zdobienie złotem karty książki.
|
Iluminowany manuskrypt |