Wizerunek na znaczku pocztowym
ZSRR
z 1989
Jānis Bērziņš (
ros.
Jan Karłowicz Berzin, Ян Карлович Берзин, właśc. Pēteris Ķuzis; ur.
13 listopada
1889
, zm.
29 lipca
1938
) –
radziecki
komunista
, szef wywiadu wojskowego
GRU
w latach 1924–1935 i w 1937, wojskowy doradca sowiecki w czasie
hiszpańskiej wojnie domowej
, jeden z twórców
Gułagu
.
Życiorys
W wieku dziewiętnastu lat aresztowany przez
carską
policję za udział w planach akcji zabójstwa szefa
Ochrany
w
Teatrze Bolszoj
, skazany na karę śmierci. Ułaskawiony z racji młodego wieku, poświęcił się dalszej działalności partyjnej. Opowiedziawszy się za frakcją
bolszewików
w
SDPRR
, blisko współpracował z
Leninem
. W czasach carskich parokrotnie więziony, w 1917 wybrany do Centralnego Komitetu
SDPRR(b)
.
Karierę wojskową rozpoczął w 1914 powołany do armii rosyjskiej, z której wkrótce zdezerterował. Za działalność rewolucyjną aresztowany i zesłany na
Syberię
. Po
obaleniu cara
powrócił z zesłania i brał czynny udział w
rewolucji październikowej
– był uczestnikiem zajęcia
Pałacu Zimowego
w listopadzie 1917. Zaciągnął się do nowo utworzonej
CzeKa
. Od grudnia 1917 pracował w aparacie
NKWD
, stał na czele osobistej ochrony
Lenina
i członków komunistycznego rządu (ochrona ta była sformowana w przeważającej mierze ze strzelców łotewskich).
Zwolennik zaprowadzenia rządów komunistycznych na Łotwie, organizator i jeden z dowódców łotewskiej
Armii Czerwonej
, do której wstąpił w 1919.
W 1919 pełnił funkcję wiceministra spraw zagranicznych w
rządzie sowieckiej Łotwy
, po paru miesiącach przesunięto go jednak na odcinek militarny – dowodził Łotewską Dywizją Strzelców. W latach 1918–1920 był zastępcą
Dzierżyńskiego
w urzędzie
CzeKa
. Odegrał aktywną rolę w tłumieniu
powstania w Kronsztadzie
(od 28 lutego do 18 marca 1921).
Pracę w aparacie wywiadu wojskowego
GRU
rozpoczął w 1921. W nagrodę za sukcesy na
Łotwie
mianowany zastępcą ówczesnego szefa GRU Arvida Seebota. W 1924 mianowano go szefem
GRU
. Brał aktywny udział w przygotowaniach do komunistycznego puczu w
Estonii
w 1924.
W 1935 działał na
Dalekim Wschodzie
jako zastępca dowódcy Samodzielnej Armii Dalekowschodniej, a w 1936 wysłano go wraz z sowiecką misją wojskową do ogarniętej
wojną domową
Hiszpanii, gdzie zajmował się werbunkiem agentów do współpracy z
GRU
.
Po powrocie do
Związku Radzieckiego
został aresztowany 13 maja 1938 i zastrzelony 29 lipca 1938 w piwnicach Hotelu Metropol w
Moskwie
(inne źródła datę śmierci wskazują na 29 lipca 1939).
W 1956 rehabilitowany. Po rehabilitacji w
Magadanie
nad
Morzem Ochockim
wystawiono mu pomnik jako współtwórcy tamtejszego systemu obozów koncentracyjnych, który stał tam do 1991.
Odznaczenia
Zobacz też