Antonia Tryfena (
gr.
: Άντωνία Τρύφαινα lub Τρυφαίνη, ‘Antōnía Trýphaina lub Tryphaínē) (ur.
10 p.n.e.
, zm.
55
n.e.) – królowa
Pontu
od
33
r., potem razem z synem
Polemonem II
od
38
r. Córka króla
Pontu
i
Bosporu
Polemona I Pytodorosa
i królowej
Pontu
Pytodoris Filometor
. Żona
Kotysa VIII
, króla Tracji.
Rodzina
Antonia Tryfena pochodziła z mieszanego anatolijsko-greckiego i rzymskiego rodu. Była córką króla
Pontu
i Bosporu
Marka Antoniusza Polemona I Eusebesa Sotera
i królowej Pontu
Pytodoris Filometor
. Jej dziadkami po mieczu byli Zenon, wybitny mówca i arystokrata pochodzący z
Laodikei
i sprzymierzeniec
Marka Antoniusza
oraz zapewne Tryfena. Natomiast dziadkami po kądzieli byli
Pytodoros z Tralles
, bogaty Grek i przyjaciel późniejszego rzymskiego triumwira
Pompejusza Wielkiego
oraz
Antonia
, córka rzymskiego
triumwira
Marka Antoniusza
i jego drugiej żony
Antonii Hybrydy
.
Miała dwóch starszych braci. Najstarszym był Zenon (
Artakses III
), zm.
34
n.e., król
Armenii
od
18
r. Drugim natomiast był Marek Antoniusz Polemon I Filopator (zm.
40
n.e.), arcykapłan i władca świętej Olby na terenie Cylicji Trachejskiej w latach
17
-
37
.
Po śmierci ojca
Polemona I
w r.
8 p.n.e.
, jej matka poślubiła
Archelaosa I Filopatrisa Ktistesa Sotera
, króla
Kapadocji
. Wraz z rodziną wyruszyła do kraju męża, aby tam zamieszkać. Po śmierci ojczyma, zmarłego w
17
r., jej matka postanowiła wrócić do
Pontu
.
Królowa Tracji
Przed
12
r. Antonia Tryfena poślubiła księcia
Kotysa
z
Tracji
, syna i spadkobiercy króla trackiego
Remetalkesa I
i Pytodoris I. W
12
r., gdy zmarł teść
Remetalkes I
, mąż
Kotys VIII
stał się królem, a ona królową
Tracji
.
Tylko dwaj pisarze starożytności pisali o niej.
Tacyt
, historyk rzymski, opisał ją jako wdowę po
Kotysie VIII
, a
Strabon
, geograf grecki oraz przyjaciel jej matki, podał o niej, że była córką
Polemona Pytodorosa
i żoną Kotysa.
Pozostawiła po sobie wiele zabytków, w postaci monet, inskrypcji oraz budowli. W starożytnym greckim mieście
Kyzikos
(ob.
Turcja
), które stało się drugim jej miejscem zamieszkania, Antonia Tryfena z dziećmi pozostawiła pewną liczbę napisów. Jedna inskrypcja na cześć Antonii i jej synów informuje, że warto zostać królem z woli cesarza niż drogą sukcesji po przodkach.
Po śmierci cesarza Augusta w
14
r., Tryfena odnowiła miasto greckie
Kyzikos
. Zostało ono ozdobione portami i kanałami. Uczyniła to dla uczczenia pamięci cesarza
Augusta
. Gdy odnowienie Kyzikos było zakończone,
Reskuporis III
postanowił przejąć część
Tracji
męża
Kotysa VIII
dla siebie, by panować nad całością królestwa. Wstrzymywał się przed jawną agresją w stosunku do bratanka przed obawą ze strony cesarza
Augusta
. Dopiero po jego śmierci, po
14
r., zaczął działać nad zajęciem ziem należących do
Kotysa VIII
.
Cesarstwo rzymskie
postanowiło interweniować drogą dyplomatyczną. Zabiegi okazały się jednak nieskuteczne, bowiem
Reskuporis III
okazywał fałszywe oznaki pojednania. W
18
r. porwał znienacka bratanka i kazał go zabić. Żona
Kotysa VIII
z dziećmi uciekła do
Kyzikos
.
Nowy cesarz
Tyberiusz
postanowił zbadać sprawę śmierci kuzyna. Propretor Mezji Latiniusz Panduza dał wezwanie
Reskuporisowi III
do stawienia się przed oblicze cesarza do
Rzymu
. Król miał obawy, co do swej przyszłości. W
19
r. został pojmany i wysłany do cesarza. Oskarżony przed senatem rzymskim przez Antonię Tryfenę o zbrodnię na jej mężu, otrzymał karę wygnania do
Aleksandrii
w
Egipcie
. Reskuporis III, bezskutecznie próbując uciec w drodze, zginął zamordowany przez rzymskich żołnierzy.
Tyberiusz
, cesarz rzymski, postanowił zwrócić
Trację
dzieciom Antonii Tryfeny oraz
Remetalkesowi II
, synowi
Reskuporisa III
. Podzielił królestwo na dwie części.
Remetalkesowi II
, który był przeciwny planom ojca, dał północną część, natomiast dzieciom Tryfeny południową wraz z ich tymczasowym opiekunem Trebellenusem Rufusem, byłym rzymskim pretorem. Postanowił także doprowadzić do ślubu Pytodoris II, jej córki, z
Remetalkesem II
. Małżeństwo między nimi miało naprawić przeszłe zaszłości między ich rodzicami.
W 38 r. cesarz rzymski
Kaligula
ustanowił kult dla swej zmarłej siostry
Julii Druzylli
, a Antonię Tryfenę uczynił kapłanką. W
42
r. otrzymała dodatkowo, od nowego cesarza
Klaudiusza
, stanowisko kapłanki kultu cesarzowej
Liwii Druzylli
.
Od 38 r. aż do swej śmierci, Antonia Tryfena żyła w
Kyzikos
. Za panowania
Kaliguli
, stała się dobroczyńcą miasta i cieszyła się patronatem cesarza. Zachowanie jej dawało przykład innym kobietom z elit w
Anatolii
, które było później naśladowane przez nie. Po śmierci matki rządziła
Pontem
od
33
r. do swej śmierci. Dopuściła do rządów swojego syna
Gajusza Juliusza Polemona II
w
38
r. Po jej śmierci, zapewne w
55
r., syn rządził samodzielnie do
64
r., kiedy
Pont
został przyłączony do imperium rzymskiego i wcielony do prowincji
Galacji
.
Potomstwo
Posiadała z mężem
Kotysem VIII
, królem
Tracji
, czworo dzieci (trzech synów i dwie córki):
-
Gajusz Juliusz Remetalkes III
(zm. 46), późniejszy król Tracji od 19, aż do jej aneksji przez
Rzym
.
-
Gajusz Juliusz Polemon II Filogermanik Filopatris
(zm. 69?), późniejszy król
Pontu
38-64, aż do aneksji Pontu przez
Rzym
. Był także królem
Bosporu
38-39, ale tylko tytularnie, ponieważ tam rządziła jego siostra
Gepaepyris
.
-
Gajusz Juliusz Kotys IX
(zm. 54), późniejszy król
Małej Armenii
od 38 i Sofene.
- Pytodoris II, żona kuzyna
Remetalkesa II
, króla Tracji w latach 19-38. Małżeństwo między nimi miało naprawić przeszłe dynastyczne waśnie między ich rodzicami. Późniejszy los Pytodoris II jest nieznany. Małżeństwo ich było zapewne bezdzietne.
-
Gepaepyris
, żona
Tyberiusza Juliusza Aspurgosa Filoromajosa
, króla
Bosporu
w latach 8 p.n.e.-37 n.e. Po jego śmierci rządziła krajem od 37 do 39 r. Miała z mężem dwóch synów, przyszłych królów Bosporu:
Bibliografia
- Sartre M., Wschód rzymski. Prowincje i społeczeństwa prowincjonalne we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego w okresie od Augusta do Sewerów (31 r. p.n.e.-235 r. n.e.), tłum. S. Rościcki, Ossolineum, Wrocław 1997, s. 34 i in., .
- Tacyt, Roczniki, ks. II, rozdz. 64-67, [w:] Tacyt, Dzieła, przekł. S. Hammer, wyd. II, Czytelnik, Warszawa 2004, .
Linki zewnętrzne