Bank centralny –
instytucja
odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu
bankowego
. Zazwyczaj działa jako jednostka państwowa bądź podporządkowana
państwu
. W
Polsce
funkcję banku centralnego pełni
Narodowy Bank Polski
.
Funkcje banku centralnego
Trzy główne funkcje
- Bank centralny
emituje pieniądz
gotówkowy. Następnie wprowadza go do obiegu poprzez skup
metali szlachetnych
,
walut
obcych oraz w formie długu, czyli udzielając kredytów bankom komercyjnym (w niektórych państwach również rządowi).[1] Jest jedyną instytucją uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych w danym
państwie
.[2]
- Bank centralny jest bankiem banków i innych instytucji finansowych. Każdy bank komercyjny posiada w banku centralnym
rachunek
, na którym rejestruje rozliczenia z innymi bankami. Bank centralny świadczy usługi bankowe innym bankom (przyjmuje depozyty po tzw.
stopie depozytowej
oraz udziela im kredytów). Bank centralny realizuje również transakcje z zagranicznymi bankami centralnymi i instytucjami międzynarodowymi.
- Bank centralny jest bankiem
skarbu państwa
. Prowadzi rachunki instytucji państwowych. Utrzymuje rachunki
depozytowe
państwa, prowadzi kasową obsługę
budżetu
, obsługuje
dług publiczny
.
Funkcje stabilizująco-kontrolne
- Bank centralny formułuje cele
polityki pieniężnej
państwa i steruje nią za pomocą dostępnych
instrumentów
.
- Bank centralny utrzymuje i zarządza rezerwami
dewizowymi
kraju, a także prowadzi politykę kształtowania kursu
waluty
krajowej.
- Bank centralny nadzoruje działalność banków komercyjnych.
- Bank centralny reguluje
podaż pieniądza
w obiegu (poprzez np.
operacje otwartego rynku
i ustalanie stóp procentowych) i oddziałuje na politykę kredytową banków komercyjnych.
Kierowane są one do ogółu podmiotów
sektora bankowego
, na które oddziałują poprzez odpowiednie zmiany w
podaży
pieniądza
lub wysokości
rynkowych
stóp procentowych
. Oddziałują one poprzez odpowiednie modelowanie układu zależności pomiędzy stopami procentowymi a popytem na pieniądz i jego podażą. Skuteczność ich zależy od stanu płynności w sektorze bankowym.
Zalicza się ona do instrumentów ilościowych. Stopa rezerw obowiązkowych określa, ile procent od każdego złotego (PLN) zdeponowanego na
rachunkach a vista
lub terminowych
banki komercyjne
muszą przekazać na swój rachunek w banku centralnym lub utrzymywać je w swojej kasie w formie zapasów
gotówki
.
Rezerwie obowiązkowej
przypisuje się rolę rynkowego instrumentu ogólnego oddziaływania, gdyż stopy ich ustalane są zazwyczaj w jednakowej wysokości dla wszystkich
banków
, a obowiązek ich tworzenia nie łączy się z ingerencją w układ stosunków między bankami komercyjnymi i klientami. Istnieją różne zasady odprowadzania tych rezerw na rachunek w banku centralnym. Zależą one głównie od metody naliczania rezerw, wysokości stopy, oprocentowania środków utrzymywanych w formie rezerw jak również i gromadzenia środków.
Prowadzone są z bankami komercyjnymi z inicjatywy banku centralnego. Polegają na zakupie lub sprzedaży
papierów wartościowych
, dewiz oraz bonów pieniężnych emitowanych na własny rachunek przez bank centralny. W ramach tych operacji, transakcje mogą być dokonywane w sposób warunkowy lub bezwarunkowy. Poprzez nie bank centralny ma wpływ na płynność i zdolności emisyjne banków komercyjnych, wysokość stóp procentowych oraz efektywność funkcjonowania
rynku pieniężnego
. W
operacjach otwartego rynku
mogą brać udział wybrane banki, zwane
dealerami rynku pieniężnego
.
W ich ramach banki komercyjne mogą pożyczać z własnej inicjatywy
pieniądze
od banku centralnego. Istnieją jednak pewne limity i warunki specjalne tych pożyczek ustalane bezpośrednio przez bank centralny, który występuje tu jako kredytodawca ostatniej instancji. Do operacji depozytowych natomiast, należą wszelkie lokaty na rachunku terminowym w banku centralnym, zwane
depozytami
na koniec dnia. Są istotne kiedy regulowanie płynności płatniczej
sektora bankowego
za pomocą
operacji otwartego rynku
nie zapewnia utrzymania ustabilizowanego i zgodnego z oczekiwaniami poziomu
stóp procentowych
.
Instrumenty bezpośrednie oddziaływania na
rynek pieniężny
Stosowane przez bank centralny instrumenty bezpośredniego oddziaływania można podzielić na dwie zasadnicze grupy. Pierwsza obejmuje instrumenty wykorzystywane do kontroli rozmiarów udzielanych
kredytów
i wysokości
stóp procentowych
, druga zaś swoistego rodzaju oddziaływanie poprzez
perswazję
.
Zadaniem kontroli wysokości udzielanych przez
banki komercyjne
kredytów jest utrzymanie
podaży
pieniądza
na określonym poziomie w celu przywrócenia lub po prostu zapewnienia równowagi w gospodarce i/lub obrotach bieżących z zagranicą. Kontrola kredytów może przybierać różne formy. Różny też może być zakres jej stosowania. Może przybrać bowiem formę:
- Kontyngentów lub pułapów kredytowych.
- Kwotowych lub procentowych ograniczeń dotyczących
depozytów
lub
papierów wartościowych
.
- Dyrektywnych wskaźników określających procentowy stosunek danego typu kredytów do
kapitału
własnego.
- Badania wypłacalności banków komercyjnych.
- Innych łagodniejszych form kontroli.
Kontrola poziomu
stóp procentowych
natomiast, należy do bezpośrednich instrumentów selektywnego oddziaływania na gospodarkę za pomocą zjawisk pieniężnych. Prowadzi się ją poprzez podmiotowe lub przedmiotowe różnicowanie stawek oprocentowania bądź za pomocą wyznaczania górnej lub dolnej wysokości stóp procentowych bądź też narzucania bankom komercyjnym ściśle określonej wysokości stawek.
Perswazja
Polega ona na przekazywaniu w różnej formie informacji na temat krótko i średniookresowych założeń
polityki pieniężnej
, jej instrumentów i zamierzonych efektów. Skala posługiwania się nimi zależy od szeregu uwarunkowań, mających swoje źródła w sytuacji wewnętrznej danego kraju oraz w jego powiązaniach z zagranicą. Można zaryzykować stwierdzenie, iż wielkość zapotrzebowanie na wspieranie
polityki pieniężnej
instrumentami perswazji powinna być odwrotnie proporcjonalna do poziomu niepewności i niemożności osiągnięcia jej celów za pomocą instrumentów ogólnego oddziaływania na system bankowy.
Przesłanki do perswazji:
- Stany nadpłynności w sektorze bankowym, które poprzez finansowe uzależnienie banków komercyjnych od banku centralnego zawieszają regulacyjne właściwości stopy oprocentowania
kredytu lombardowego
.
- Konieczność jednoczesnego realizowania wykluczających się nawzajem celów
polityki pieniężnej
, czego przykładem może być potrzeba schłodzenia
koniunktury gospodarczej
oraz zmniejszenia dopływu
kapitału
z zagranicy.
- Wpływ wywierany na
kurs walutowy
oraz zmiany w rezerwach dewizowych
państwa
.
- Niejednoznaczność w interpretowaniu zamierzeń banku centralnego na podstawie wykorzystywanych przez niego instrumentów pośrednich.
W ostatnich latach w
Polsce
, instrumenty perswazji wykorzystuje również
Rada Polityki Pieniężnej
, która w sprawozdaniach ze swoich posiedzeń informuje o kształtowaniu nie tyle bieżącej co przyszłej inflacji, wskazując przy tym prawdopodobny kierunek zmian
stóp procentowych
w przyszłości.
Przypisy
- ↑ W rozważaniach teoretycznych na temat optymalnej ilości pieniędzy w gospodarce pojawia się pomysł, że całkowita wartość nominalna pieniędzy w obiegu powinna odpowiadać całkowitej wartości
towarów
i
usług
dostępnych na
rynku
. Zasadniczą wadą systemu "pieniądz jako dług" (podobnie jak przy standardzie kruszcu) jest brak powiązania pomiędzy rzeczywistym zapotrzebowaniem na pieniądz, wynikającym z ilości i wartości dokonywanych transakcji, a całkowitą wartością nominalną pieniędzy pozostających w obiegu w danym okresie, co wpływa na procesy
inflacyjno
-
deflacyjne
.
- ↑
Monopol
na
emisję pieniądza
przez bank centralny jest tylko pozorny, bo banki komercyjne – gdy część transakcji jest rozliczana bezgotówkowo – mają zdolność
kreacji pieniądza bezgotówkowego
.
Źródła
- Praca zbiorowa pod redakcją Janusza Ostaszewskiego: Finanse, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2007.
-
John Kenneth Galbraith
: Pieniądz : pochodzenie i losy. Stanisław Rączkowski (tł.). Warszawa: PWE, 1982. ISBN 83-208-269-5. (
pol.
)
- Colin Barclay-Smith: Dlaczego wciąż brak nam pieniędzy : prywatny monopol społecznego kredytu. Szczęsny Górski (tł.). Warszawa: Fundacja w Służbie Życia, 1993. (
pol.
)
Zobacz też