Organizacja Narodów Zjednoczonych (
ang.
United Nations, UN,
fr.
Organisation des Nations Unies,
hiszp.
Organización de las Naciones Unidas,
ros.
Организация Объединенных Наций /Organizacyja Objedinionnych Nacyj/,
arab.
الأمم المتحدة /al-Umam al-Muttahida/,
chiń.
联合国 /Lianheguo/), ONZ – uniwersalna
organizacja międzynarodowa
, z siedzibą w
Nowym Jorku
, powstała
24 października
1945
r.[1][2] w wyniku wejścia w życie
Karty Narodów Zjednoczonych
. ONZ jest następczynią
Ligi Narodów
.
ONZ stawia sobie za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwój współpracy między narodami oraz popieranie przestrzegania
praw człowieka
.
Idea powołania nowej organizacji, powstała jeszcze w czasie trwania
II wojny światowej
, na konferencji w
Teheranie
w
1943
. Jej głównym pomysłodawcą był
prezydent
USA
Franklin Delano Roosevelt
, a jej nazwę zaproponował
premier
Wielkiej Brytanii
Winston Churchill
(określenie "narody zjednoczone" w trakcie wojny stosowano nieraz dla
Aliantów
).
W dniach 8 - 10 października
1944
roku przedstawiciele
Francji
,
Chin
,
Wielkiej Brytanii
,
USA
oraz
ZSRR
spotkali się w
Waszyngtonie
, gdzie przedyskutowano zakres, cele i sposoby działania nowej organizacji.
25 kwietnia
1945
roku zwołano pierwszą konferencję ONZ w
San Francisco
, w której uczestniczyło 50 państw z całego świata – pierwszych członków organizacji. Za członka ONZ od założenia uznawana jest też
Polska
, której przedstawiciele z powodów politycznych nie mogli uczestniczyć w konferencji w San Francisco. Podczas konferencji,
26 czerwca
, podpisano
Kartę Narodów Zjednoczonych
, akt prawny regulujący działalność ONZ.
Organizację Narodów Zjednoczonych powołano do życia
24 października
1945, kiedy postanowienia konferencji ratyfikowało pięciu przyszłych stałych członków
Rady Bezpieczeństwa
(Chiny, Francja, ZSRR, Wielka Brytania i USA), oraz większość pozostałych państw członkowskich. Powołanie ONZ położyło jednocześnie kres działalności Ligi Narodów, która rozwiązała się formalnie
18 kwietnia
1946
, przekazując pełnienie swej misji nowej organizacji.
Rocznica wejścia w życie Karty Narodów Zjednoczonych -
24 października
1945
roku - jest obchodzona jako Dzień Narodów Zjednoczonych od
1948
roku[3].
W grudniu 1945
Kongres USA
wystosował propozycję, aby siedziba ONZ mieściła się w
Nowym Jorku
, co zostało przez organizację zaakceptowane. Budynek siedziby głównej otwarto
9 stycznia
1951
roku na terenach podarowanych ONZ przez
Johna Rockefellera
, gdzie mieści się do dziś. Część instytucji funkcjonuje jednak w innych miastach świata, m.in. w
Genewie
,
Hadze
,
Nairobi
i
Wiedniu
.
Zadania ONZ
- Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa za pomocą zbiorowych i pokojowych wysiłków.
- Rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami na zasadach
samostanowienia
i
równouprawnienia
.
- Rozwiązywanie konkretnych problemów międzynarodowych (gospodarczych, społecznych, kulturalnych, humanitarnych, czy dotyczących
praw człowieka
) na zasadzie współpracy międzynarodowej oraz uznania równości
ras
,
płci
,
języków
i
wyznań
.
- Stanowienie ośrodka uzgadniania działań narodów w imię wspólnych celów.
Członkostwo ONZ
Główna kwatera ONZ, Nowy Jork |
|
Członkiem ONZ, wg artykułu 4.
Karty NZ
może być "każde państwo miłujące pokój, które przyjęło zobowiązania zawarte w Karcie" i – zdaniem ONZ – "jest w stanie je wypełniać".
Przyjęcie następuje na podstawie uchwały
Zgromadzenia Ogólnego
podjętej na zalecenie
Rady Bezpieczeństwa
.
Wystąpienie i wykluczenie z ONZ
Karta NZ nie określa konkretnych procedur wystąpienia z ONZ, wystąpienie takie jest więc możliwe na mocy jednostronnej deklaracji. Jak dotąd z ONZ wystąpiło tylko jedno państwo –
Indonezja
w
1965
, powróciła jednak do Organizacji już rok później.
Za uporczywe łamanie zasad Karty NZ państwo członkowskie może być usunięte z ONZ przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa. Taka sytuacja miała miejsce w
1992
, gdy wykluczono z Organizacji
Jugosławię
. Dyskutowano także nad wykluczeniem
RPA
za stosowanie
apartheidu
. Istnieje też procedura zawieszenia w prawach członka, podejmowana przez
Zgromadzenie Ogólne
na wniosek
Rady Bezpieczeństwa
(w obu przypadkach większością 2/3 głosów).
Członkowie pierwotni
Za członków pierwotnych uznanych jest 51 państw. Są to:
Obecni członkowie
Obecnie członkami ONZ są 192 państwa. Do ONZ nie należą:
Zasady członkostwa
- suwerenna równość wszystkich członków
- wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych
- rozwiązywanie sporów środkami pokojowymi
- powstrzymanie się od groźby użycia siły lub użycia jej w sposób nieuzgodniony z celami ONZ
- okazywanie wszelkiej pomocy ONZ w każdej akcji podjętej zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych, jako środka zapobiegawczego lub przymusu
- nieingerowanie ONZ w sprawy, które należą do kompetencji wewnętrznej państwa
- wpływanie na państwa, które nie są członkami ONZ, aby postępowały zgodnie z jej zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa
Organy ONZ
|
Struktura ONZ |
Istnieje również wiele organów doradczych, np.
Wojskowy Komitet Sztabowy
Organizacje wyspecjalizowane ONZ
Jest to system organizacji międzynarodowych funkcjonalnie powiązanych z ONZ na mocy art. 57. Karty NZ: różnego rodzaju organizacje wyspecjalizowane, utworzone na podstawie porozumień zawartych między rządami i posiadające z mocy swych statutów rozległe kompetencje międzynarodowe w dziedzinach gospodarczej, społecznej, kulturalnej, wychowawczej, zdrowia publicznego i innych dziedzinach pokrewnych, będą związane z Organizacją Narodów Zjednoczonych.
ONZ odgrywa w tym systemie centralną rolę, posiadając uprawnienia koordynacyjne, co ma na celu zapobieżenie dublowaniu prawa i osiągnięciu większej efektywności działania. W tej dziedzinie ONZ jest reprezentowana przez Radę Gospodarczą i Społeczną, która "może uzgadniać działalność organizacji wyspecjalizowanych w drodze porozumiewania się z nimi i udzielania im zaleceń, jak również w drodze udzielania zaleceń Zgromadzeniu Ogólnemu i członkom Organizacji Narodów Zjednoczonych" (art. 63 ust. 2 Karty NZ).
Ponadto z ONZ są związane inne organizacje o charakterze powszechnym, m.in.:
Operacje pokojowe ONZ
-
1950
-
1953
,
Korea
– utrzymanie podziału
Półwyspu Koreańskiego
, zahamowanie ekspansji
komunizmu
-
1960
-
1964
,
Kongo
(dziś Demokratyczna Republika Konga) – interwencja ONZ doprowadziła do utrzymania
niepodległości
kraju i jego integralności terytorialnej; w efekcie wyniosła do władzy prezydenta
Mobutu Sese Seko
- od
1964
roku,
Cypr
– stacjonują siły pokojowe, którym nie udało się zapobiec podziałowi wyspy po interwencji
Turcji
- od
1967
roku,
Bliski Wschód
, obserwacja konfliktu
palestyńsko
-
izraelskiego
, stała obecność
kontyngentu
ONZ w tym regionie, m.in. na
Wzgórzach Golan
i w
Strefie Gazy
-
1990
-
1991
,
Zatoka Perska
– mandat ONZ dla sił
brytyjsko
-
amerykańskich
, które wyzwoliły
Kuwejt
, po zajęciu państwa przez siły
irackie
(operacja
Pustynna Burza
)
-
1992
-
1994
,
Somalia
– zakończona porażką operacja
Przywrócić Nadzieję
, która miała skłonić do rozbrojenia walczące strony i zabezpieczyć dostawy z pomocą humanitarną skończyła się tragiczną misją sił specjalnych -
Operacją w Mogadiszu
(udział głównie wojsk
amerykańskich
)
-
1992
-
1993
,
Kambodża
– największa operacja pokojowa ONZ, zakończona demokratyzacją kraju
-
1992
-
1995
, była
Jugosławia
– siły ONZ
UNPROFOR
miały zaprowadzić pokój w dawnych republikach związkowych Jugosławii, poniosły fiasko i zostały zastąpione przez siły
NATO
–
IFOR
-
1993
-
1996
,
Rwanda
- siły ONZ
UNAMIR
miały monitorować układ pokojowy, który zawarły dwie największe grupy etniczne zamieszkujące Rwandę –
Hutu
i
Tutsi
. Uznawana jest za największą porażkę ONZ[]. Masakra ok. 800 tys. ludzi odbywała się na oczach żołnierzy z sił pokojowych (zob.
Ludobójstwo w Rwandzie
).
Przypisy
Zobacz też
Linki zewnętrzne