Lipa
Lipa | Gatunek leczniczy |
Tilia insularis, kwiatostan Lipa (Tilia) –
rodzaj
długowiecznych
drzew
należący do podrodziny
lipowatych
. Rosną w umiarkowanej strefie półkuli północnej. Zalicza się do niego ok. 30
gatunków
.
Gatunkiem typowym
jest Tilia europaea L.[2]. Morfologia-
Pień
- Czasami z odrostami u podstawy, stosunkowo krótki, przeważnie prosty, u starszych okazów bardzo gruby.
-
Kora
- Ciemnoszara lub szarobrunatna, z biegnącymi wzdłuż spękaniami i sieciowato rozgałęzionymi listewkami, jednak niezbyt grubo i głęboko rzeźbiona. Pączki z dwoma lub trzema
łuskami
mogą być bardzo różnej wielkości, podłużnie owalne, z przodu zaokrąglone.
-
Liście
- Pojedyncze, skrętoległe, sercowate, u nasady często lekko asymetryczne. Brzegi karbowano-piłkowane.
-
Kwiaty
- Obupłciowe, żółte lub białe, zebrane w
baldachogrona
lub dwuramienne
wierzchotki
. Do osadki kwiatostanu przyrośnięta jest podłużna
podsadka
. Płatków
korony
i działek
kielicha
po 5,
słupek
1,
pręciki
liczne. U części gatunków występują płonne pręciki, tzw.
prątniczki
.
-
Owoc
- 1-3 nasienny
orzeszek
.
Biologia
Rośliny wieloletnie
, drzewa. Kwiaty są zwykle pachnące i miododajne. Są to dość długowieczne drzewa. W Polsce najstarsza lipa rośnie w wsi
Cielętniki
(
gmina Dąbrowa Zielona
,
woj. śląskie
). Ma 525 lat, obwód pnia ok. 10 m, wysokość ok. 35 m (2000 r.). Systematyka- Pozycja systematyczna wg
APweb
(aktualizowany system
system APG III
z 2009)
Należy do podrodziny Tilioideae, rodziny
ślazowatych
Malvaceae, rzędu
ślazowców
, kladu
różowych
(rosids) w obrębie
okrytonasiennych
(Magnoliophyta )[1][3]. - Pozycja w
systemie Reveala
(1993-1999)
Gromada
okrytonasienne
(Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa
Rosopsida
Batsch, podklasa
ukęślowe
(Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Malvanae Takht., rząd
ślazowce
(Malvales Dumort.), podrząd Tiliineae Rchb., rodzina
lipowate
(Tiliaceae Juss.), podrodzina Tilioideae Arn., plemię Tilieae Bartl., podplemię Tiliinae A, Dumont., rodzaj lipa (Tila L.)[4]. - Gatunki dziko rosnące w Polsce
- Gatunki uprawiane (wybór)[5]
- lipa amerykańska (Tilia americana L.)
- lipa holenderska (Tilia ×europaea L.)
- lipa japońska (Tilia japonica (Miq.) Simonk.)
-
lipa krymska
(Tilia ×euchlora K. Koch)
- lipa mongolska (Tilia mongolica Maxim.)
-
lipa srebrzysta
(Tilia tomentosa Moench)
Zastosowanie-
Rośliny ozdobne
– często sadzone w
parkach
, jako drzewa alejowe, przy kościołach.
-
Drewno
cenne, miękkie, łatwe w obróbce, stosowane w
rzeźbiarstwie
,
snycerstwie
, do wyrobu
instrumentów muzycznych
.
- Cenna
roślina miododajna
.
- Drewno lipy było uznawane przez Indian Ameryki Północnej za najlepsze drewno do ługowania (procesu moczenia niektórych roślin w roztworze popiołu drzewa liściastego w celu wytrącenia szkodliwych substancji).
-
Rośliny lecznicze
:
-
Surowiec zielarski
: Kwiatostan (
lipa drobnolistna
i
lipa szerokolistna
), do leczenia dawniej używano nie tylko kwiatów lecz również kory i liści. Kwiatostan zawiera ponad 20
flawonoidów
, fitosterole,
terpeny
,
garbniki
,
pektyny
,
olejek eteryczny
,
kwasy organiczne
,
sole mineralne
,
witaminę C
i
PP
.
- Działanie: Napar z kwiatów lipy działa napotnie i przeciwgorączkowo, moczopędnie, sokopędnie, uspokajająco oraz przeciwskurczowo. Łagodzi także kaszel.
Lipa w kulturze- Lipa uznawana jest za narodową roślinę
Czechów
(pojawia się na fladze prezydenckiej),
Słowaków
,
Słoweńców
(nieoficjalna waluta
Słowenii
z lat 1989 – 1990),
Serbów Łużyckich
(m.in. w logo organizacji
Domowina
). W
Chorwacji
zdawkowa jednostka monetarna nosi nazwę
lipa
.
- Lipa była opisywana przez wielu poetów i pisarzy. Najcudowniejszą z naszych lip, opisał
Jan Kochanowski
we
fraszce
Na lipę.
Juliusz Słowacki
w swej „Podróży na Wschód”, myśląc z tęsknotą o Polsce, wyznaje: "Lubiłem lipę, co nad sławnym Janem".
Maria Konopnicka
, znakomita znawczyni chłopskich obyczajów pisała: "Kołysz mi się kołysz,kołysko lipowa! Niechaj cię, Jasieńcu Pan Jezus zachowa!".
- Ślady uwielbienia lipy przetrwały do dziś w nazwach niektórych miejscowości – Święta Lipa, Świętolipie, Święte Lipy... a wieś
Święta Lipka
(na granicy
Warmii
i
Mazur
, nad
jeziorem Dejnowo
) jeszcze długo po przyjęciu chrześcijaństwa słynęła jako przybytek pogańskich bogów. Dawni
Słowianie
wierzyli[6], że lipa ochrania przed piorunami a dotknięcie jej pnia uzdrawia. W
mitologii rzymskiej
drzewo to poświęcone było bogini
Wenus
.
Przypisy- ↑ 1,0 1,1 Stevens P.F.:
Angiosperm Phylogeny Website
(
ang.
). 2001–. [dostęp 2010-02-19].
- ↑
Index Nominum Genericorum
. [dostęp 2009-04-03].
- ↑ United States Department of Agriculture Agricultural Research Service:
Family: Malvaceae Juss.
(
ang.
). Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-19].
- ↑ Crescent Bloom:
Systematyka rodzaju Tilia
(
ang.
). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-04-03].
- ↑ Geoff Burnie i inni: Botanica. Rośliny ogrodowe. Könemann, 2005. .
- ↑ Praca zbiorowa: Oxford – Wielka Historia Świata. Cywilizacje Europy. Anglia – Słowianie. Cywilizacje Australii i Oceanii. Papuasi. T. 13. Poznań: Polskie Media Amer.Com, 2006, s. 72. .
Bibliografia- Bugała W. 1991. Drzewa i krzewy dla terenów zieleni. PWRiL, Warszawa.
- W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.
- Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. .
- Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. .
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Inne hasła zawierające informacje o "Lipa":
Pęcice
w nim wiele cennych okazów drzew, między innymi: 250-letnie
wiązy szypułkowe
, oraz
Lipa drobnolistna
o obwodzie 7 metrów oceniana na 400 lat i należąca ...
Janusz Józefowicz
Małgosia contra Małgosia
obsada (gościnnie):
1997
-
2006
:
Klan
jako on sam
2003
-
2006
:
Fala zbrodni
jako Lipiński 'Lipa'
2005
-
2006
:
Niania
jako Gwiazda Ważniejsze opracowania choreograficzne i reżyseria przedstawień teatralnychZłe zachowanie ...
Bór świeży
...
Kwartnik
P albo PO/snaniensis/, na rewersie - D/e/ Grodi/s/ albo De Grodis, drzewo- Lipa.Współcześnie kwartnik Henryka III w niezłym stanie osiąga cenę ok. 1000 zł. ...
1969
syn Doma DeLuisa
19 sierpnia
-
Matthew Perry
, amerykański aktor
26 sierpnia
-
Tomasz "Lipa" Lipnicki
, polski muzyk rockowy, wokalista i gitarzysta
9 września
-
Piotr Babinetz
, ...
Pojezierze Kaszubskie
silvatica)
dęby
(Quercus robur i Quercus sessilis),
grab pospolity
(Carpinus betulus) i
Lipa drobnolistna
(Tilia cordata). Miejscami znajdują się lasy łęgowe w których dominuje ...
Sanok
Pierwszą wzmiankę o Sanoku z
1150
, w 850 rocznicę powstania grodu upamiętnia
Lipa szerokolistna
(Tilia platyphyllos),
surmia
(Catalpa bignonioides) o imieniu "Jerzy" –
Jerzego ...
Masakry więzienne NKWD 1941
do następnego dnia zwłoki nadal rozstrzeliwanych wrzucano z mostu do rzeki
Złota Lipa
. W sumie zginęło ponad 300 więźniów, reszta - około 80 - ...
Chodak
...
Francuski kalendarz rewolucyjny
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Lipa":
Świat roślinny i zwierzęcy w Polsce (plansza 13)
to lasy świerkowe. Powyżej rozpościera się piętro kosodrzewiny.
- typowa roślinność to: buk, Lipa drobnolistna, dąb, buk, mchy, żywiec cebulkowy, zawilec gajowy, występują w górach-Karpaty ...
Rośliny użytkowe (plansza 4)
wilcza jagoda
muszkatołowiec wonny
ogórek
lilia biała
marzanna barwierska
konwalia majowa
macierzanka tymianek
chmiel
granatowiec właściwy
kauczukowiec brazylijski
naparstnica purpurowa
goździkowiec korzenny
orzech włoski
winorośl
indygowiec barwierski
Lipa
pieprz
drzewo oliwne
akant
bawełna
...
Lasy i leśnictwo w Polsce (plansza 17)
na mróz i wiatr, dobrze znosi też zaciemnienie. Drewno ma mała wartość użytkową.
Lipa drobnolistna
Duże drzewo o regularnej koronie, dobrze rozwinięty system korzeniowy. Kwiaty na ...
|