Góry Stołowe (
332.48
;
niem.
Heuscheuergebirge,
czes.
Stolové hory, dawn. Hejšowina) –
masyw górski
w
Sudetach Środkowych
, na styku z
Sudetami Wschodnimi
. Wypiętrzone przed 30 milionami lat są jednymi z nielicznych w Europie
gór płytowych
. Płyty z
górnokredowych
piaskowców
ciosowych ułożone są poziomo – stąd nazwa gór, bo płaskie jak stół. Zachodnia część Gór Stołowych leży na terenie
Republiki Czeskiej
i nosi nazwę
Wyżyna Broumovska
. Północno-zachodni skraj pasma w okolicach Mieroszowa – Gorzeszowa – Krzeszowa – Chełmska – Okrzeszyna nosi nazwę
Zaworów
. W
1993
na terenie Gór Stołowych utworzono
Park Narodowy Gór Stołowych
.
Podział
Administracyjny
Wschodnia część Gór Stołowych wraz ze
Szczelińcem Wielkim
położona jest w
Polsce
, w powiecie
kłodzkim
. Do Polski należy również najbardziej wysunięta na zachód część gór, pasmo
Zawory
, leżąca w powiatach
kamiennogórskim
i
wałbrzyskim
. Środkowa część gór (pasma
Broumovské stěny
i
Adršpašskoteplické skály
) należy do Republiki Czeskiej.
Pasma i ich najwyższe punkty
Geologia
"Kwoka" – skała z piaskowca ciosowego, Szczeliniec Wielki
Budowa
Góry Stołowe stanowią centralną część
niecki śródsudeckiej
. Obejmują też niewielkie fragmenty
granitoidowej
jednostki Kudowy-Olešnic oraz
metamorfiku orlicko-kłodzkiego
(tu: bystrzycko-orlickiego). Największy obszar w Górach Stołowych zajmują górnokredowe (
cenoman
,
turon
,
koniak
)
skały osadowe
niecki śródsudeckiej
, w północno-zachodniej części leżące prawie poziomo, w północno-wschodniej zapadające lekko ku południowi. Skały te tworzą sześć kompleksów skalnych, są to (od dołu):
- piaskowce ciosowe dolne (
cenoman
)
- piaskowce glaukonitowe (cenoman)
- margle ilasto-piaszczyste z wkładkami piaskowca ciosowego (
turon
dolny lub cenoman - turon)
- margle ilaste (turon)
- piaskowce ciosowe górne (turon górny -
koniak
)
Na linii
Polanica-Zdrój
–
Batorów
–
Karłów
–
Ostra Góra
(wzdłuż osi głównej gór) biegnie
uskok tektoniczny
– część płyty po południowej stronie uskoku zrzucona jest o ok. 40 m.
U północnych podnóży występują czerwone
piaskowce
,
mułowce
i
zlepieńce
permskie
. Część południowa zbudowana jest z
karbońskiego
czerwonego
granitu
oraz ze starszych
skał metamorficznych
–
łupków łyszczykowych
,
fyllitów
oraz niewielkich wkładek
amfibolitów
i
marmurów
(wapieni krystalicznych),
gnejsów
.
Rozwój rzeźby
Rozwój rzeźby Gór Stołowych rozpoczął się w chwili wycofania się morza górnokredowego. Po wycofaniu się morza nastąpił długotrwały okres spokoju tektonicznego, wskutek czego powstała rozległa
powierzchnia zrównania
(której fragmenty zachowały się w
wierzchowinie
Gór Stołowych – na wysokości 850-920 m n.p.m. –
Szczeliniec Wielki
,
Szczeliniec Mały
,
Skalniak
i
Narożnik
).
Skała "Głowa Konia" na Szczelińcu Wielkim
Pod koniec środkowego
oligocenu
góry zaczęły się wypiętrzać, powierzchnia zrównania została rozczłonkowana i wyniesiona na różne wysokości. W czasie trwania górnego oligocenu i dolnego
miocenu
ukształtowała się kolejna powierzchnia zrównania (obecnie na wysokości 500-800 m n.p.m.), po czym w środkowym miocenie nastąpiło kolejne wypiętrzenie, i do środkowego
pliocenu
wytworzył się trzeci, najniższy poziom zrównań (obecnie na wysokości 400-500 m). Pod koniec środkowego w i górnym pliocenie nastąpiły kolejne ruchy górotwórcze, które ponownie wyniosły obszar Gór Stołowych. W zmiennym klimacie ławice górnego piaskowca ciosowego ulegały intensywnym procesom wietrzenia, powstały bezodpływowe niecki typu
bolsonów
, przez co powstały formy charakterystyczne dla współczesnych rejonów subtropikalnych i sawannowych – stąd określenie Sawanna Łężycka. W
plejstocenie
, wskutek ochłodzenia klimatu powstały rumowiska skalne i torfowiska wysokie.
Surowce mineralne
- Piaskowce
- Dolne piaskowce ciosowe – barwy od żółtej do brunatnej, drobnoziarniste, ze sporą zawartością
skaleni
i
glaukonitu
, spojone
lepiszczem ilastym
. Eksploatowane były w okolicach
Kudowy-Zdroju
i
Chocieszowa
, miały zastosowanie w rzeźbiarstwie i budownictwie.
- Środkowe piaskowce ciosowe, o zróżnicowanym
składzie granulometrycznym
i mineralnym, barwy od jasnożółtej do ciemnobrunatnej, czasem czerwonawej. Eksploatowane są w okolicach
Radkowa
,
Wambierzyc
i Złotna – obecnie eksploatacja wstrzymana, mają zastosowanie w budownictwie i kamieniarstwie
- Jasne piaskowce – białej lub jasnożółtej barwy, o stałym składzie granulometrycznym i mineralnym (do 95% ziarna
kwarcowego
), eksploatowane w okolicach Radkowa i Szczytnej – obecnie eksploatacja wstrzymana.
- W 2 połowie
XIX
w. w okolicach Pstrążnej eksploatowano niewielkie złoża
węgla kamiennego
.
-
Margle
- Różowe
granity
kudowskie występują w południowo-zachodniej części Gór Stołowych. Były eksploatowane w niewielkich kamieniołomach.
Wody
Góry Stołowe leżą na europejskim dziale wodnym, rozdzielającym wody mórz
Bałtyckiego
i
Północnego
. Góry Stołowe odwadniane są przez trzy rzeki. Część zachodnią (w większości leżącą w Republice Czeskiej) odwadnia lewobrzeżny dopływ
Łaby
, rzeka
Metuje
(dopływy: Czermnica (Brlenka),
Kudowski Potok
,
Klikawa
,
Dańczówka
). Południowo-wschodnią część gór odwadniają rzeki
Ścinawka
(dopływy:
Pośna
, Cedron) oraz
Bystrzyca Dusznicka
(dopływy: Kamienny Potok, Czerwona Woda, Cicha, Toczek), będące lewobrzeżnymi dopływami
Odry
.
Źródła
występujące w Górach Stołowych zaliczają się do typu źródeł warstwowych, większość nich występuje na kontakcie piaskowców ciosowych z nieprzepuszczalnymi marglami.
Wody mineralne
Góry Stołowe zbudowane są z warstw porowatych, łatwo wchłaniających wodę piaskowców i nieprzepuszczalnych, lecz poprzecinanych uskokami margli, co sprzyja występowaniu wód mineralnych. W okolicy istnieje wiele znanych uzdrowisk, takich jak
Duszniki-Zdrój
(szczawy wodorowęglanowe, wapniowo-magnezowe, sodowe i żelaziste),
Polanica-Zdrój
(szczawy alkaliczno-ziemne i alkaliczno-ziemno-żelaziste),
Kudowa-Zdrój
(wody arsenowe).
Klimat
Góry Stołowe leżą w strefie oddziaływania mas powietrza polarnego, arktycznego, umiarkowanie kontynentalnego, podzwrotnikowego i z wyższych warstw atmosfery. W ciągu roku jest więcej dni pochmurnych, niż słonecznych, największe zachmurzenie występuje w okresie jesienno – zimowym, najmniejsze w lecie.
- maksimum termiczne: lipiec, średnia temperatura 15,4 °C
- minimum termiczne: styczeń, średnia temperatura powietrza −3,2 °C
- średnia temperatura roczna 6 °C
- czas trwania zimy: 14-16 tygodni
-
okres wegetacyjny
: nie dłużej niż 27 tygodnie
- w kotlinach rozpoczyna się w drugiej dekadzie kwietnia
- na wierzchowinie w trzeciej dekadzie kwietnia
-
lato termiczne
:
- w kotlinach około 8 tygodni
- na wierzchowinie praktycznie nie występuje
- opady roczne:
- w kotlinach 800-1000 mm
- na wierzchowinie powyżej 1100 mm
- maksimum opadowe: lipiec, minimum w lutym-marcu, często w grudniu i styczniu
- zaleganie śniegu:
- w partiach szczytowych do 75 dni (w rozpadlinach dłużej)
- w kotlinach około 50 dni
- dominujące wiatry: południowo-zachodnie (na wierzchowinie wzrasta udział wiatrów północnych)
Flora
Drzewostan świerkowy w Górach Stołowych
Lasy
W lasach Gór Stołowych dominują wprowadzone tu przez człowieka monokultury świerkowe, które wyparły lasy liściaste i mieszane
regla dolnego
. Najsłabiej reprezentowane są
lasy łęgowe
.
Dolnoreglowe
lasy liściaste zachowały się tylko na niewielkich obszarach w trudno dostępnym terenie.
Od szeregu lat prowadzona jest przebudowa sztucznych drzewostanów świerkowych na las zbliżony składem gatunkowym do naturalnych drzewostanów regla dolnego. Sadzone są głównie buki, jodły i jawory. Tylko na obszarze samego Parku Narodowego Gór Stołowych przebudowie podlega około 3.000 ha[1].
Łąki
Na łąkach Gór Stołowych występuje uważany za symbol
ziemi kłodzkiej
pełnik europejski
Trollius europaeus, zwany tu różą kłodzką (
niem.
Glatzer Rose). Interesujące są tu również występujące m.in. wokół Skałek Łężyckich
łąki ostrożeniowe
Cirsietum rivularis i łąki ostrożeniowo-rdestowe wokół
Karłowa
i Pasterki.
Roślinność naskalna
W Górach Stołowych szczególnie bogata jest flora zarodnikowa, wyróżniają się pod tym względem zwłaszcza zbocza Rogowej Kopy i Szczelińca Wielkiego, gdzie znajduje się np. jedyne w Europie Środkowej stanowisko jednego z gatunków
wątrobowców
. Na terenie pasma wśród przedstawicieli
mchów
i wątrobowców występują również
endemity
i
gatunki reliktowe
.
Rośliny chronione
Wiele z występujących w Górach Stołowych roślin znajduje się pod ochroną, są to m.in.
arnika górska
,
barwinek pospolity
,
cis pospolity
(głównie stanowiska antropogeniczne),
dziewięćsił bezłodygowy
,
goryczka orzęsiona
,
lilia złotogłów
,
parzydło leśne
,
śnieżyczka przebiśnieg
,
śnieżyca wiosenna
,
rosiczka okrągłolistna
,
storczyk męski
,
storczyk bzowy
,
kukułka Fuchsa
,
kukułka szerokolistna
,
widłak wroniec
,
widłak goździsty
,
wawrzynek wilczełyko
,
zimowit jesienny
,
sosna drzewokosa
.
Fauna
Góry Stołowe należą do części zachodniosudeckiej, która charakteryzuje się brakiem gatunków karpackich i występowaniem w kierunku zachodnim coraz większej liczby gatunków alpejskich.
Z powodu dużego zalesienia regionu w górach tych można spotkać typowo leśne gatunki zwierząt, takie jak
jeleń
,
sarna
lub
dzik
. Inne ssaki występujące tu, to na przykład
borsuk
,
popielica
i
orzesznica
. Wśród ptaków najwięcej występuje gatunków charakterystycznych dla borów, np.
sikora sosnówka
,
mysikrólik
,
pliszka górska
,
rudzik
. Wiele gatunków jest bardzo rzadkich:
jarząbek
,
słonka
,
bocian czarny
,
trzmielojad
,
kobuz
czy
sóweczka
i
włochatka
(charakterystyczne dla tajgi).
Przez Góry Stołowe przebiega zachodnia granica występowania ślimaka karpackiego, do ciekawszych gatunków ślimaków występujących tu zalicza się również jeden z najmniejszych polskich ślimaków, świdrzyk stępiony. W pobliżu potoków możemy natknąć się na
salamandrę plamistą
, na skałach wygrzewa się czasem
żmija zygzakowata
. W okolicy granicy polsko-czeskiej występuje sprowadzony tu z
Korsyki
muflon
. Bardzo bogata jest fauna pajęczaków, wiele z nich występuje jedynie tutaj.
Ochrona przyrody
Część Gór Stołowych o powierzchni 63 km² leżąca po stronie polskiej objęta jest
Parkiem Narodowym Gór Stołowych
(PNGS), utworzonym 16 września 1993 na bazie
Stołowogórskiego Parku Krajobrazowego
(utworzonego w 1981 r.). Na terenie parku znajdują się trzy rezerwaty: udostępnione dla turystów rezerwaty krajobrazowe "Szczeliniec Wielki" i "Błędne Skały" oraz rezerwat torfowiskowy
Wielkie Torfowisko Batorowske
, planuje się powstanie kolejnych rezerwatów: Łężyckie Skałki, Nad Pośną, Pasterska Góra i Rogowa Kopa. Niegdyś w okolicy Borowiny (wsi leżącej niedaleko
Polanicy-Zdroju
) istniał rezerwat modrzewia – niektóre okazy liczyły sobie 200 lat i 30 m wysokości. Drzewa hodowano m.in. na maszty okrętów. W styczniu
1955
został on przetrzebiony przez wichurę, po czym zlikwidowany.
Ochroną objęta jest również część Gór Stołowych po stronie czeskiej: cały jej teren objęty jest Obszarem Chronionego Krajobrazu (CHKO) Broumovsko zajmującym powierzchnię 410 km². Najcenniejsze obszary CHKO Broumovsko (najbardziej chronione, tzw. strefa pierwsza) to trzy rezerwaty na terenie Skał Adrszpasko-Cieplickich, dwa na północny zachód od miasta Police nad Metują, i Rezerwat Przyrody Broumovskie Ściany. Druga strefa CHKO Broumovsko to głównie łąki i pastwiska, trzecia to obszary uprawne, a czwarta to teren miast i ich okolic.
Historia
Historia Gór Stołowych jest ściśle powiązana z historią
ziemi kłodzkiej
. Przez obszary sąsiadujące z Górami Stołowymi już w starożytności przechodziły szlaki handlowe, wzdłuż których powstawały osady. Pierwsze wzmianki o wsiach w regionie pochodzą z XIV w. Szlaków handlowych strzegły wtedy warowne grody, takie jak
Zamek Homole
,
Náchod
,
Radków
i
Ratno
. Zaczęły się wtedy wykształcać jednostki, które później określono mianami Państewko Homolskie (
Duszniki
,
Lewin Kłodzki
i okoliczne wsie), Broumowszczyzna i Państewko Náchodskie. W XIV w. zaczęto przeprowadzać kolonizację na
prawie magdeburskim
(niemieckim), w oparciu głównie o miejscową ludność pochodzenia
słowiańskiego
.
W I poł. XV w. na ziemię kłodzką spadły najazdy
husytów
, najbardziej niszczycielskie w latach
1425
-
1434
, kiedy to np. zdobyto i spalono Radków. W
1459
r. król czeski,
Jerzy z Podiebradów
ustanowił ziemię kłodzką samodzielnym hrabstwem, stała się ona wtedy bazą dla wojsk czeskich, przez co została kilkakrotnie spustoszona i przez ponad sto lat dźwigała się z ruin. Husyci oszczędzali ludność słowiańską, przez co region Gór Stołowych ucierpiał stosunkowo mało. W ponadstuletnim okresie pokoju, pod panowaniem
Habsburgów
rozwinęło się tu tkactwo, sukiennictwo i papiernictwo, w
Kudowie
,
Polanicy
i Dusznikach wybudowano pierwsze obiekty zdrojowe.
W I poł. XVII w. przez Europę przetoczyła się
wojna trzydziestoletnia
, po której ziemia kłodzka potrzebowała kolejnego wieku na odbudowę. Następnie znów poniosła spore straty w czasie
wojen śląskich
, po których w
1763
r. została włączona do Prus. W tym czasie do ziemi kłodzkiej została włączona Kudowa z okolicą.
W XIX w. w Górach Stołowych rozpędu nabrał rozwój turystyki, pod koniec wieku zaczęto doprowadzać tam kolej (w
1890
r. linia z Kłodzka do Polanicy, w
1905
r. przedłużona do Kudowy-Zdroju i w
1903
r. linia ze
Ścinawki Średniej
do
Radkowa
).
W czasie
II wojny światowej
na terenie Gór Stołowych nie prowadzono działań wojennych, teren został włączony do Polski po kapitulacji
III Rzeszy
, jednak do Kudowy Zdroju i jej okolic rościli sobie pretensje również Czesi, którzy wkroczyli na terytorium ziemi kłodzkiej, by odebrać ją siłą. Po wojnie na ten obszar przesiedlono
Polaków
(m.in. z
Kresów Wschodnich
), wybudowano kilka fabryk, niewielkich wprawdzie, jednak z grup przemysłu uciążliwych dla środowiska (np. huta szkła w
Szczytnej
, zakłady włókiennicze w
Kudowie Zdroju
). Pensjonaty zamieniono na zakładowe ośrodki wczasowe.
Po zmianie ustroju w Polsce w
1989
r. wiele nierentownych zakładów przemysłowych upadło. Obecnie największe znaczenie w regionie mają Zakłady Elektrotechniki Motoryzacyjnej w Dusznikach-Zdroju oraz rozlewnie wody mineralnej w Polanicy i
Jeleniowie
. Stopniowo polepsza się także infrastruktura turystyczna.
Turystyka
Najwyższe szczyty
Najwyższym szczytem Gór stołowych jest
Szczeliniec Wielki
(
czes.
Velká Hejšovina) 919 m
n.p.m.
, w formie widocznego z daleka płaskowyżu – najwyżej położonym punktem jest 12-metrowa skała
Fotel Pradziada
.
Inne znane szczyty Gór Stołowych po stronie polskiej to:
Po stronie czeskiej:
Inne atrakcje turystyczne
Rezerwat
Błędne Skały
,
Skalne Grzyby
, Kamień Popielny,
Białe Ściany
,
Radkowskie Skały
,
Szosa Stu Zakrętów
,
Skałki Łężyckie
,
Wielkie Torfowisko Batorowskie
, skalne grzyby koło
Złotna
, Broumovské stěny,
Adršpašskoteplické skály
.
W okolicy Gór Stołowych warto zwiedzić również liczne zabytki, w tym:
Szlaki w polskiej części Gór Stołowych
-
– fragment
Głównego Szlaku Sudeckiego im. M. Orłowicza
. Kudowa-Zdrój – Błędne Skały – Karłów – Skalne Grzyby – Wambierzyce (czas przejścia ok. 460 min w kierunku z Kudowy-Zdroju do Wambierzyc, ok. 470 min w kierunku przeciwnym)
- Atrakcje:
Błędne Skały
,
Skalniak
,
Szczeliniec Wielki
,
Skalne Grzyby
.
-
Kudowa-Zdrój – Błędne Skały – Pasterka – Karłów – Skały Puchacza – Batorów (czas przejścia z Kudowy-Zdroju do Batorowa ok. 400 min, ok. 380 min w kierunku przeciwnym)
- Atrakcje:
Błędne Skały
,
Pasterka
,
Skały Puchacza
,
Urwisko Batorowskie
.
-
Kudowa-Zdrój – Krucza Kopa – Polana YMCA (czas przejścia z Kudowy-Zdroju do Polany YMCA ok. 145 min i ok. 120 min w kierunku przeciwnym)
- Atrakcje: Buczyny w rejonie Rogowej Kopy, panorama z punktu widokowego przy krzyżu na
Kruczej Kopie
.
-
Kulin Kłodzki – Łężyckie Skałki – Lisia Przełęcz (czas przejścia z Kulina Kłodzkiego na Lisią przełęcz ok. 140 min i ok. 125 min w kierunku przeciwnym)
- Atrakcje: roślinność łąkowa
Skałek Łężyckich
.
-
Radków – Pasterka – Przełęcz między Szczelińcami – Karłów – Lisia Przełęcz – Białe Skały – Skalne Grzyby – Batorówek (czas przejścia z Radkowa do Batorówka ok. 410 min i ok. 355 min w kierunku przeciwnym)
- Atrakcje:
Narożnik
,
Niknąca Łąka
,
Skalne Grzyby
-
Karłów – Lisia Przełęcz – Skały Puchacza – Duszniki-Zdrój (czas przejścia z Karłowa do Dusznik-Zdroju ok. 155 min i ok. 185 min w kierunku przeciwnym)
-
Wambierzyce – Pielgrzym – Skalne Grzyby – Batorówek (czas przejścia z Wambierzych do Batorówka ok. 150 min i ok. 130 min w kierunku przeciwnym)
Szlaki niebieskie pełniące funkcje łączników między szlakami innych znaków:
-
Dańczów – Darnków (czas przejścia z Dańczowa do Darnkowa ok. 85 min i ok. 70 min w kierunku przeciwnym)
-
Radków – Przełęcz między Szczelińcami (czas przejścia z Radkowa do Przełęczy między Szczelińcami ok. 110 min i ok. 70 min w kierunku przeciwnym)
-
Radków – Droga nad Urwiskiem (czas przejścia ok. 100 min z Radkowa do Drogi nad Urwiskiem i ok. 80 min w kierunku przeciwnym)
-
Polana YMCA – Błędne Skały (czas przejścia z Polany YMCA na Błędne Skały ok. 30 min i ok. 25 min w kierunku przeciwnym)
Wspinaczka
Tereny Gór Stołowych są znakomitym miejscem do uprawiania
wspinaczki
. Wspinaczkową eksplorację tych terenów rozpoczęli niemieccy wspinacze skalni ok. 1910 i kontynuowali oni tę działalność aż do II wojny światowej. Grupa wspinaczy z
saksońskiego
klubu wspinaczkowego, zdobyła wszystkie wolno stojące skałki na terenie Szczelińca Wielkiego, Małego oraz większość z obszaru Narożnika, Skalnych Grzybów, Radkowskich Skał i Starego Biwaku. Większość nazw skałek, stosowanych przez wspinaczy w tym rejonie pochodzi z przewodnika wspinaczkowego wydanego w
1936
r. przez niemieckich wspinaczy. Nazwy te nierzadko nie są tożsame z nazwami występującymi w przewodnikach turystycznych, których autorzy mają bardzo mgliste pojęcie o rozmieszczeniu poszczególnych skał i nazywają je często wg własnego uznania.
Po II wojnie światowej teren ten został zapomniany przez wspinaczy na długie lata. Niemcy z
NRD
nie mogli tu przyjeżdżać, zaś polscy wspinacze nie mieli tradycji wspinania się w tego rodzaju piaskowcowych formacjach skalnych. Niewielka grupka saksońskich wspinaczy pojawiła się tu dopiero pod koniec
lat 60.
z Horstem Dievockiem na czele, który znał te tereny jeszcze z dzieciństwa. Grupka ta została jednak szybko przepędzona przez
WOP
, który podejrzewał wspinaczy niemieckich o jakieś bliżej nieokreślone działania dywersyjno-szpiegowskie. Sam Horst Diele został nawet osadzony czasowo w areszcie i był przez kilka dni przesłuchiwany przez polski kontrwywiad, po czym zakazano mu wjazdu do Polski na długie lata.
Polscy wspinacze – głównie z
Łódzkiego Klubu Wysokogórskiego
oraz Dolnośląskiego Klubu Wysokogórskiego pojawili się tu dopiero w
latach 80.
Jednym z inspiratorów polskiej eksploracji tego terenu był Jan Fijałkowski z Łodzi, który poznał przypadkiem w Skałkach Saksońskich Horsta Dievocka, a ten podarował mu stary niemiecki przewodnik wspinaczkowy po Górach Stołowych. Sam Horst mógł ponownie zacząć się wspinać w tym terenie dopiero po upadku muru berlińskiego. Najbardziej intensywna eksploracja tego terenu wspinaczkowego miała miejsce w pierwszej połowie
lat 90.
Od
1997
r. wspinaczka w rejonie Szczelińca Wielkiego jest obłożona licznymi restrykcjami przez zarząd
Parku Narodowego Gór Stołowych
. Obecnie obowiązuje zakaz wspinania się na wolno stojące skałki na szczycie masywu Szczelińca i dozwolone jest tylko wspinanie się po dolnych ścianach masywu. Jednak nawet dostęp do dolnych ścian jest obłożony limitem 150 przejść rocznie. Ponadto wolno się wspinać w rejonach: Filary Skalne, Radkowskie Skały,
Narożnik
, Kopa Śmierci, Stary Biwak. Wejście na ściany jest dozwolone tylko dla wspinaczy posiadających co najmniej stopień taternika kandydata oraz wymaga wpisania się do książki wyjść, dostępnej w chatce Łódzkiego Klubu Wysokogórskiego znajdującego się w położonej nieopodal wsi o nazwie Pasterka. Od
2005
r. wprowadzono obowiązek wykupywania od Parku Narodowego stosownego zezwolenia.
Po stronie czeskiej aby móc się wspinać, trzeba być zarejestrowanym w ČHS lub w organizacjach członkowskich
UIAA
, wspinać można się wyłącznie w wyznaczonych obszarach lub pod nadzorem instruktora wspinaczki, w niektórych rejonach wspinaczka jest zabroniona. Do najbardziej znanych terenów wspinaczkowych po czeskiej stronie zaliczają się Broumovské stěny, Adršpašsko-teplické skály i Wzniesienie Ostaša.
W całym rejonie, zarówno po czeskiej jak i polskiej stronie zabronione jest stosowanie metalowego sprzętu asekuracyjnego (zamiast tego stosuje się tzw. węzełki) i wspinania się po mokrej skale. Obie zasady wynikają z faktu, że piaskowiec jest bardzo kruchą skałą, której wytrzymałość mechaniczna bardzo spada, gdy skała jest nasycona wilgocią.
Narciarstwo biegowe
W polskiej części gór w zimie wytyczane są trzy główne pętle tras biegowych. Należy pamiętać, że czasem, ze względu na warunki śniegowe przebieg tych tras zmienia się.
- Karłów – Łąki Pasterskie – Pasterka – Karłów (12 km)
- Karłów – Praski Trakt – Zbój (obok Wielkiego Torfowiska Batorowskiego) – Karłów (7,5 km)
- Batorówek – Kręgielny Trakt – skrzyżowanie przy Wielkim Torfowisku Batorowskim – Praski Trakt – Krzywa Droga – Batorówek (9 km, ma połączenie z trasą o czerwonym znaku)
Turystyka rowerowa
Przez Góry Stołowe prowadzą międzynarodowe trasy rowerowe "Góry Stołowe", oznaczona kolorem niebieskim o długości 125 km – (w tym 64 km po stronie polskiej i 61 po stronie czeskiej) i "Ściany" oznaczony kolorem czerwonym – połowę krótszy. Obie te trasy są poprowadzone prawie wyłącznie po drogach utwardzonych i są przeznaczone dla kolarzy trekingowych. Od
2003
r. sieć tras rowerowych po polskiej stronie jest sukcesywnie rozwijana. Aktualnie istnieją już 3. trasy rowerowe dla kolarzy górskich. W
2005
r. otwarto nowy górski szlak rowerowy z Pasterki na Mahov Kriz, który połączył czeską i polską sieć szlaków rowerowych przeznaczonych dla kolarzy górskich. Część spośród szlaków pieszych w Górach Stołowych nadaje się do jazdy na rowerze, można tu jednak natknąć się na niespodzianki w postaci ścieżek zawalonych na długich odcinkach ściętymi gałęziami, ścieżek prowadzących przez grzęzawiska, stromych schodów i wąskich przejść między skałkami. Jazda po pieszych szlakach na terenie Parku Narodowego rowerem jest jednak formalnie zakazana.
Po stronie czeskiej, gdzie turystyka rowerowa jest o wiele popularniejsza, istnieje od dawna rozbudowana sieć tras wytyczonych specjalnie dla rowerów licząca kilkadziesiąt różnych szlaków. Podobnie jak po polskiej stronie jazda po szlakach pieszych jest zabroniona w obszarach chronionych, chyba że po szlaku pieszym prowadzi jednocześnie szlak rowerowy. Na tych odcinkach piesi mają jednak pierwszeństwo przed rowerzystami.
Międzynarodowe trasy rowerowe
- Międzynarodowa Trasa "Góry Stołowe" (nr 4020) – o łącznej długości 126 km po obu stronach granicy (65km po stronie polskiej) przebieg trasy po stronie polskiej: przejście graniczne Tłumaczów – Gajów – Radków – Ratno Dolne – Wambierzyce – Studzienna – Chocieszów – Wolany – Polanica-Zdrój – Szczytna – Duszniki-Zdrój- Słoszów – Kulin – Gołaczów – Dańczów – Kudowa-Zdrój – przejście graniczne Czermna / Malá Čermná
- Międzynarodowa Trasa "Ściany" (nr 4001), tworząca pętlę na terenie Polski i czech. Jej łączna długość to 56 km, z czego 19 km w Polsce. Przebieg po stronie polskiej: przejście graniczne Bożanov/Radków – Radków – Karłów – przejście graniczne Ostra Góra/Machovská Lhota.
- Trasa im. T.G. Masaryka – utworzona w 2004 r., nazwana na cześć przedwojennego prezydenta Czechosłowacji, który odwiedzał Góry Stołowe. Po stronie polskiej trasa ta ma 18 km, jej przebieg: przejście graniczne Żd'árky/Pstrążna (przekraczanie granicy jest niemożliwe do czasu otwarcia przejścia!) – Pstrążna (Skansen) – Rozdroże pod Lelkową – Jakubowice – Kudowa-Zdrój – Czermna (Kaplica Czaszek) – Słone – przejście graniczne Kudowa Słone/Náchod.
- Trasa Rytně – Karłów – Łączy miejscowości Rytně i Karłów, częściowo pokrywa się z trasą im. T.G. Masaryka. Po stronie polskiej ma 17,5km długości: przejście graniczne Kudowa Słone / Náchod – Słone – Czermna (Kaplica Czaszek) – Pstrążna – Rozdroże pod Lelkową – Polana YMCA – Szosa Stu Zakrętów – Karłów
Niektóre oznakowane cyklotrasy w Republice Czeskiej
- nr 4001 Trasa widokowa (27 km), niebieski znak
- nr 4003 Droga Pana (5 km)
Trasy rowerowe w Polsce
- Trasa Szczeliniec biegnie w całości na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych, tworząc pętlę o długości 24 km. Jej przebieg: Karłów – Pasterka – Droga nad Urwiskiem – Skalne Grzyby – Batorów – Karłów.
- – żółte szlaki rowerowe są w Górach Stołowych łącznikami między trasami innych znaków.
Przejście graniczne Machovska Lhota – Ostra Góra
Dawne przejścia graniczne
-
Golińsk
-
Meziměstí
(międzynarodowe, czynne non-stop)
-
Kudowa Słone
–
Náchod
(międzynarodowe, czynne non-stop)
-
Otovice
koło
Broumova
–
Tłumaczów
(międzynarodowe, czynne non-stop)
-
Pasterka
– Machovsky Křiž (turystyczne, czynne 1.04-30.09 w godz. 8.00-20.00, 1.10-31.03 w godz. 8.00–18.00)
-
Czermna
–
Malá Čermná
(międzynarodowe, mały ruch graniczny, czynne od 6.00-22.00)
-
Radków
–
Božanov
(turystyczne, czynne 1.04-30.09 w godz. 8.00-20.00, 1.10-31.03 w godz. 8.00-18.00)
-
Ostra Góra
–
Machovská Lhota
(turystyczne, czynne 1.04-30.09 w godz. 8.00-20.00, 1.10-31.03 w godz. 8.00-18.00)
-
Chełmsko Śląskie
(turystyczne, czynne 1.04-30.09 w godz. 8.00-20.00, 1.10-31.03 w godz. 8.00-18.00)
- Pstrążna – Žďárky (turystyczne,czynne 1.04-30.09 w godz. 8.00-20.00, 1.10-31.03 w godz. 8.00-18.00)
Bibliografia
- Staffa M. (red.), Słownik geografii turystycznej Sudetów. 13. Góry Stołowe. Wyd. PTTK "Kraj", Warszawa-Kraków, .
- Koźmiński A., Góry Stołowe.
- Gonciarek S., Szarkowski M., Szczepanik M., Hejszowina – przewodnik wspinaczkowy, Łódzki Klub Wysokogórski, Łódź, Pasterka, 2000, 2004.
- Zgorzelski M. (red.), Góry Stołowe, Dialog, Warszawa.
Przypisy
Linki zewnętrzne