Hermann Hesse, pseudonim: Emil Sinclair (ur.
2 lipca
1877
w
Calw
w
Niemczech
, zm.
8 sierpnia
1962
w Montagnoli w
Szwajcarii
) –
prozaik
,
poeta
i eseista
niemiecki
o poglądach
pacyfistycznych
. Okazjonalnie również rysownik i
malarz
.
Laureat
Nagrody Nobla w dziedzinie literatury
za rok
1946
. Z uzasadnienia jury otrzymał ją za szlachetnie podniosłą i różnorodną poezję, która zawsze wyróżniała się świeżością natchnienia i rzadko spotykaną czystością ducha[1], a także za talent epicki i dramatyczny[2].
Autor powieści o kontekście
egzystencjalnym
, nawiązujących do
filozofii buddyjskiej
oraz
psychoanalizy
, których tematem jest zazwyczaj samotne poszukiwanie
harmonii
i głębi duchowej w skłóceniu ze
społeczeństwem
(
Wilk stepowy
,
Siddhartha
). Jego twórczość należy wg
Tomasza Manna
do szczytowych i najczystszych dokonań naszej epoki[3].
Życie
Hermann Hesse urodził się
2 lipca
1877
w małym miasteczku
Calw
w
Wirtembergii
jako drugie dziecko Johannesa Hessego i Marii Hesse z domu Gundert. Po latach pisarz tak opisywał swój rodzinny dom: "tu modlono się i czytano Biblię, studiowano i uprawiano filozofię indyjską, tu grano wiele dobrej muzyki, tu wiedziano o istnieniu Buddy i Laozi, przyjmowano gości z wielu krajów (...), karmiono ubogich i święcono święta, tu blisko siebie przebywała wiedza i baśń. (...) był to świat zdecydowanie niemiecki i protestancki, ale z perspektywą otwartą na całą ziemię, i był to świat zupełnie inny, zgodny w sobie i zdrowy"[1]. Hesse od dzieciństwa miał zatem styczność ze światopoglądem
Dalekiego Wschodu
; jego dziadek Hermann Gundert był ponadto
indologiem
, swego czasu misjonarzem w
Indiach
.
Dom Hermanna Hessego w Calw
Dzieciństwo Hesse spędził w rodzinnym Calw oraz w
Bazylei
. W latach
1890
-
1891
pobierał nauki w gimnazjum, a następnie wstąpił do seminarium
teologii
protestanckiej
w
Maulbronn
. Jak wnioskują biografowie, pobyt tutaj był dla przyszłego pisarza traumatycznym przeżyciem, mimo iż listy wysyłane do matki świadczyły z początku o czymś zupełnie innym. W marcu
1892
Hesse bez żadnego wyraźnego powodu uciekł z Maulbronn, w konsekwencji czego został ukarany i wydalony z seminarium. Następnie przebywał w Bad Bool u znajomego teologa-
egzorcysty
; pobyt ten zakończył się jednak nieudanym zamachem
samobójczym
.
W latach
I wojny światowej
pisarz głośno występował przeciw agresji militarnej państw, nakłaniając do
humanizmu
i poszanowania godności człowieka. Pisarz znalazł jednak niewielu zwolenników, z których na pierwszy plan należy wysunąć noblistę
Romaina Rollanda
, a w kraju okrzyknięty został zdrajcą
narodu niemieckiego
. Jednocześnie zajął się w tym czasie udzielaniem pomocy jeńcom wojennym.
Po zakończeniu wojny, Hesse popadł w kolejny kryzys osobowościowy, z którym zwrócił się w stronę
psychoanalizy
. Spotkanie z teoriami
Zygmunta Freuda
, a także
Carla Gustava Junga
odegrały również znaczący wpływ na jego dalszą twórczość literacką. Sam Hesse, wskutek pogłębiających się
melancholii
,
depresji
) oraz problemów małżeńskich poddał się psychoterapii u doktora B. Langa (ucznia samego Junga) w klinice Sonnmatt koło
Lucerny
. Owocem tych spotkań są powieści: "Narcyz i Złotousty", "Demian", a także "Wilk stepowy", w których wpływ psychoanalizy jest szczególnie widoczny. W dziełach pisarza szczególnie odznaczają się też motywy zaczerpnięte z kultury indyjskiej, szczególnie wpływ miejscowych religii - hinduizmu i buddyzmu.
Głośno potępiał niemiecki
nacjonalizm
i
militaryzm
za co niemiecka prasa okrzyknęła go zdrajcą. W
1919
osiadł w Tesynie w
Szwajcarii
, gdzie po dojściu do władzy
Hitlera
ukrywał min.
Tomasza Manna
i
Martina Bubera
. Po wojnie odmówił powrotu do Niemiec na stałe. W latach późniejszych krytykował niemieckie społeczeństwo za brak odpowiedzialności za hitlerowskie zbrodnie.
Jedną z żon pisarza (pisarz był żonaty trzy razy) była Maria Bernoulli ze słynnej rodziny matematyków
Bernoulli
.
Twórczość
Biurko i maszyna do pisania w Muzeum w Gaienhofen
W opublikowanej w
1904
na poły
autobiograficznej
powieści Peter Camenzind Hesse wyraźnie określił zarówno swoje dotychczasowe dążenia literackie jak i przyszły program.
„
...pragnąłem w utworze większych rozmiarów przybliżyć dzisiejszym ludziom wielkie, nieme życie przyrody i zachęcić do pokochania go. Chciałem nauczyć ich wsłuchiwać się w tętno ziemi, brać udział w życiu całej przyrody, aby w natłoku swych małych losów nie zapomnieli, że nie jesteśmy bogami stworzonymi przez nas samych, tylko dziećmi i cząstkami ziemi i całego kosmosu (...) Ale chciałem też nauczyć ludzi szukania źródeł radości i życia w bratniej miłości do przyrody; chciałem głosić sztukę patrzenia, wędrowania, rozkoszowania się rzeczywistością (...) Chciałem wam opowiedzieć, jaki złoty korowód niezapomnianych rozkoszy ja, samotnik i mizantrop, znalazłem na tym świecie, i pragnąłem, żebyście wy, którzy może jesteście szczęśliwsi i weselsi ode mnie, z jeszcze większą radością odkrywali ten świat.
”
— H. Hesse, Peter Camenzind, tłum. E. Sicińska, Warszawa 2001, str. 115
Doświadczenie literackie w przeciągu całej drogi twórczej Hessego obejmowało
poezję
oraz
prozę
, przeważnie o charakterze autobiograficznym, stanowiących niejako summę osobistych doświadczeń pisarza (np. zetknięcie się z
psychoanalizą
owocujące w
Wilku stepowym
albo doświadczenie rozpadu
małżeństwa
w Rosshalde). Niewielką część dorobku Noblisty stanowią
szkice
literackie (Księga obrazów) oraz fabularyzowane
eseje
(fragmenty
Gry szklanych paciorków
).
Wczesna twórczość. Poezja
Pierwszym opublikowanym utworem Hermanna Hessego był wiersz Madonna, który ukazał się w piątym numerze pisma o sztuce poetyckiej i krytyce, Deutsches Dichterheim w
1896
. W następnych latach na łamach pisma pojawiały się również inne próbki liryczne przyszłego Noblisty.
Swoją właściwą karierę pisarską Hesse zaczął od drukowania niskonakładowych tomików wierszy inspirowanych
romantyczną
literaturą niemiecką
XIX wieku
, zwłaszcza spod znaku takich autorów jak:
Johann Wolfgang Goethe
,
Jean Paul
i
Friedrich Hölderlin
. Jego twórczość z tego okresu charakteryzował silny związek z
modernizmem
, kult
estetyzmu
, zainteresowanie muzyczną stroną wiersza oraz kontemplacja przyrody typowe dla nastrojów
fin de siècle
'u[4]. Poezja ta na długie lata zaważyła na postrzeganiu Hessego jako
neoromantyka
[5]. Wiersze z tej wczesnej twórczości Hessego wydane zostały w
Dreźnie
w
1898
(nakład zaledwie 600 egzemplarzy) pod tytułem Romantyczne pieśni (Romantische Lieder). Jak wyznał autor w krótki czas po ukazaniu się książki: "Traktuję je jako zakończenie pewnego okresu, który na moją przyszłą twórczość nie będzie miał wpływu"[6]. W
1901
opublikował anonimowo kolejny zbiorek poezji, Pisma i wiersze pozostałe po Hermannie Lauscherze (Hinterlassenen Schriften und Gedichte von Hermann Lauschner), który w
1907
ukazał się w formie uzupełnionej.
Od czasu publikacji Hermanna Lauschnera, Hesse na długo zarzucił pisanie poezji na rzecz prozy.
W późniejszym czasie trzynaście nowych wierszy Hessego weszło w skład powieści
Gra szklanych paciorków
(1943). Wpisujące się w fabułę utwory zasygnowane zostały jako Wiersze ucznia i studenta [Józefa Knechta], reprezentując tym samym typ liryki maski oraz poezji refleksyjno-filozoficznej utrzymanej w tendencji
klasycystycznej
. Wiersze te nawiązują do myśli
buddyzmu
, niosą ideał samodoskonalenia duchowego, stanowią rozrachunek z
kulturą
i
humanizmem
(znamienny zdaje się tutaj fakt, iż powstały w trakcie trwania
II wojny światowej
).
Piękno ułudnych marzeń sen swój śni,
Zwiewne, w zarysach tak czyste i jasne,
Lecz pod gładką powierzchnią płonie w głębi blaskiem
Tęsknoty do ciemności, barbarzyństwa, krwi.
W Wierszach ucznia i studenta autor przełamuje
nihilizm
naznaczonej kryzysem duchowym współczesności
XX wieku
; po czasach upadku wartości głosi ideał powrotu do
antycznej
harmonii, wieszcząc nadejście epoki filozofów i magicznych znaków.
Pomnik Hermanna Hesse w Calw
Proza
Malarstwo
Wpływ i inspiracje
W
latach 60.
twórczość Hessego stała się szczególnie popularna wśród pokolenia
hippisów
.
W latach 40.
Richard Strauss
skomponował "Vier letzte Lieder", które zawierają teksty Hermanna Hessego. Dziś pieśni te uważa się za sztandarowe dzieło niemieckiego neoromantyzmu[].
Dzieła
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1
Literacka Nagroda Nobla
- ↑ Ibid.
- ↑ B. Zeller, Hermann Hesse, Warszawa 2001, str. 195
- ↑ Bernhard Zeller, Hermann Hesse, Warszawa 2001, str. 48
- ↑ Źródło w poszukiwaniu
- ↑ Bernhard Zeller, Hermann Hesse, Warszawa 2001, str. 40
Bibliografia
- Katarzyna Nowakowska, Hermann Hesse w poszukiwaniu własnej tożsamości, Atut,
2004
,
Wrocław
- Siegfried Unseld, Hermann Hesse. Jego życie w obrazach i tekstach, przełożył
Robert Reszke
, Wydawnictwo KR, Warszawa
1999
,
- Bernhard Zeller, Hermann Hesse, PIW,
2001
,
Warszawa
Linki zewnętrzne