Inteligencja - określenie
warstwy społecznej
żyjącej z pracy umysłu, wykształconej ostatecznie w
XIX
wieku głównie ze zubożałej
szlachty
, ale również ze
stanu mieszczańskiego
, rzadziej bogatego chłopstwa i podupadłej arystokracji. Tradycyjnie inteligencja obejmowała
nauczycieli
,
lekarzy
,
artystów
,
inżynierów
i czasami też
urzędników
, obecnie - osoby zajmujące pozycje
zawodowe
, wymagające
wyższego wykształcenia
.
Pochodzenie pojęcia
Pojęcie inteligencja pochodzi od wyrazu
łac.
intelligentia, który oznacza, najogólniej mówiąc, zdolność pojmowania natury rzeczy, jako jedną z władz poznawczych. Przez
język francuski
przyswojony został wyraz intelligence na przełomie
XVIII
i
XIX
w., ale upowszechnił się dopiero po
1830
r., jednak raczej nie odnośnie klasy społecznej a właściwości psychicznej czy umysłowej[]. W stosunku do klasy społecznej odnosi się raczej termin intelligentsia. Sprawia wrażenie mało francuskiego, i słusznie, bo nazwa klasy społecznej ukuta została najpierw w językach słowiańskich (w rosyjskim lub polskim, opinie są podzielone) i dopiero z rosyjskiego trafiła do francuskiego, a później także do innych języków[].
Inteligencja jako klasa społeczna a poziom intelektualny społeczeństwa
Psychologia
za dowód wykształcenia się inteligencji - warstwy społecznej uważa tzw.
efekt Flynna
, zaobserwowany systematyczny wzrost średniej inteligencji od czasu
rewolucji przemysłowej
[]. Nowe badania w warunkach polskich, prowadzone przez
śląskich
psychologów wśród młodzieży gimnazjalnej dowodzą jednak wystąpienia
trendu sekularnego
, polegającego na obniżaniu się ilorazu inteligencji u najmłodszych grup społeczeństwa[].
Niuanse znaczeniowe - inteligencja a intelektualiści
Powszechnie rozumie się, że intelektualista to osoba, którą cechuje rozwinięta
inteligencja
(władza rozumienia, myślenia i rozumowania), szczególna zdolność do krytycznej analizy i syntezy, bogata wiedza (erudycja) ("człowiek o dużej kulturze umysłowej i osobistej" [1]); która powyższe cechy wykorzystuje do wykonywania zawodu ("zajmuje się twórczą pracą umysłową" [1]); która w życiu kieruje się raczej intelektem niż emocjami ("którego postawę cechuje przewaga intelektu nad emocjami" [1]). Intelektualista to zatem - w zależności od ujęcia - inaczej "erudyta", "naukowiec", "zimny intelektualista".
Trzeba jednak brać także pod uwagę, że w zależności od kontekstu kulturowego i reprezentowanej opcji socjologicznej pojęcia inteligencji i intelektualistów nie muszą być
synonimami
.
Inteligencja
Pojęcie inteligencja może być odnoszone do specyficznego tworu historii społecznej
Europy Wschodniej
[], w związku z jej peryferyjnym usytuowaniem w przemianach cywilizacji
Zachodu
. W takim ujęciu inteligencja wykształciła się głównie ze zdeklasowanej szlachty i może być uważana za wschodnioeuropejski odpowiednik
drobnomieszczaństwa
(zawody takie jak
prawnik
,
lekarz
,
nauczyciel
,
inżynier
), przy okazji zajmująca się również twórczością artystyczną i intelektualną. Wiązało się to ze słabością
mieszczaństwa
jako klasy społecznej na wschodzie
Europy
, w tym w
Polsce
. To wyjaśnia pochodzenie nazwy w
języku francuskim
z
rosyjskiego
.
Intelektualiści
Pojęcie intelektualista, wziąwszy pod uwagę to, co zaznaczono powyżej, może być stosowane jeszcze na kilka sposobów:
Ujęcie wartościujące
Intelektualista to wybitny przedstawiciel warstwy społecznej żyjącej z pracy umysłu; czyli np. nie jest nim jeszcze szeregowy dziennikarz małego dziennika, ale już
Ryszard Kapuściński
jak najbardziej.
Ujęcie opisowe
Klasa społeczna
twórców
kultury
(artystów, literatów, naukowców, filozofów, etc.), która wyodrębniła się jako taka w
XIX wieku
, w rozwiniętych państwach
Zachodu
.
Pierre Bourdieu
nazywa ich także producentami dóbr kulturalnych. Od inteligencji jako klasy społecznej Europy Wschodniej różni się tym, że nie obejmuje takich zawodów jak
lekarz
,
prawnik
,
nauczyciel
, a jedynie osoby wytwarzające dobra kulturalne.
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Słownik języka polskiego, pod red. Mieczysława Szymczaka, PWN: Warszawa 1981, t. I: A-K, s. 797
Zobacz też