Napoleon Orda |
| Orda |
Orda |
|
Rodzina
|
Orda
|
Rodzice | Michał Orda Józefa Butrymowicz |
Małżeństwo | Irena Bouglé |
Dzieci | Witold Orda |
Troki
nad jeziorem Trockiem, ruiny zamku
Kiejstuta
ok. 1877, ołówek podmalowany akwarelą
Napoleon Mateusz Tadeusz Orda
herbu
Orda (ur.
11 lutego
1807
w
Worocewiczach
, zm.
26 kwietnia
1883
w
Warszawie
) –
polsko
-
litewski
rysownik
,
malarz
,
pianista
i
kompozytor
.
Napoleon Orda jest autorem ponad tysiąca
akwarel
i
rysunków
przedstawiających zabytkowe miejsca na ziemiach polskich, stworzonych w latach
1872
–
1880
, które są często jedynym źródłem dokumentującym wygląd setek rezydencji i innych budowli.
Biografia
Pochodził ze średniozamożnej rodziny szlacheckiej, syn Michała i Józefy z Butrymowiczów, ojciec był marszałkiem powiatu
kobryńskiego
. Ochrzczony został
24 lutego
w kościele p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w pobliskim
Janowie
. Imię
Napoleon
otrzymał na cześć
Napoleona Bonaparte
.
Szkołę ukończył w
Świsłoczy
. Od
1823
roku studiował matematykę na
Uniwersytecie Wileńskim
. Studiów nie ukończył z powodu aresztowania za działalność w nielegalnej organizacji studenckiej. Przez ponad rok był więziony. Za udział w
powstaniu listopadowym
został odznaczony Złotem Krzyżem
Virtuti Militari
za bitwę pod
Kockiem
i awansowany do stopnia kapitana.
W
1833
roku zmuszony do emigracji zamieszkał w
Paryżu
, gdzie dotarł pieszo po upadku powstania. Na emigracji zaprzyjaźnił się z
Fryderykiem Chopinem
. U niego oraz u
Franciszka Liszta
pobierał nauki gry na fortepianie i kompozycji. Komponował później, pozostając pod wyraźnym wpływem mistrza, dość konwencjonalne
polonezy
,
mazurki
,
walce
i
nokturny
. W 1833 roku rozpoczął również naukę rysunku u pejzażysty Pierre’a Girarda. Odbywał liczne podróże, podczas których malował i rysował weduty (pejzaże architektoniczne) miast i innych obiektów architektonicznych
Francji
,
Anglii
,
Szkocji
,
Belgii
,
Holandii
,
Nadrenii
,
Hiszpanii
,
Portugalii
i północnej
Afryki
.
Ożenił się z Francuzką Ireną Bougle. W Paryżu prowadził Dom Komisowy (Maison de Commission). Od
1847
roku był dyrektorem paryskiej Opery Włoskiej do czasu jej zamknięcia w okresie
rewolucji lutowej
(
1848
). Brał aktywny udział w życiu
Wielkiej Emigracji
. Od
1839
roku był członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego, a od 1848 roku również
Komitetu Emigracji Polskiej
.
Gdy w
1856
roku car
Aleksander II
ogłosił amnestię dla powstańców, Orda wrócił do rodzinnych Worocewicz. W
1862
roku zamieszkał w
Wierzchowni
na
Ukrainie
jako guwerner w domu generała
Adama Rzewuskiego
. W
1860
utrwalił na papierze rodzinne Worocewicze i od tej pory jego pasją stało się rysowanie polskich
Kresów
.
Twórczość
W
1872
roku zaczął realizować dzieło swego życia. Podczas corocznych, odbywanych w lecie podróży, systematycznie utrwalał zabytkowe miejsca. W latach 1872–
1874
Wołynia
,
Podola
i
Ukrainy
. W latach
1875
–
1877
Litwy
,
Żmudzi
,
Inflant
i
Białorusi
. W latach
1878
–
1879
rysował zabytki
Galicji
,
Poznańskiego
,
Prus Królewskich
. W
1880
roku sportretował tereny
Królestwa Polskiego
. Orda sygnował i opisywał swoje prace na rysunkach.
Siedemdziesięcioletni artysta, ogarnięty pasją stworzenia wizualnej dokumentacji polskich zabytków architektonicznych, przemierzał kraj rzemiennym dyszlem, bryczką, wozem, a często na własnych nogach, aby uchronić dla potomnych przed niszczycielskim działaniem czasu świat stanowiący ważną część dziedzictwa kulturowego Polaków. Twórczość jego nie jest pozbawiona pewnych niedostatków warsztatowych, szczególnie dotyczących perspektywy wykreślnej, co w przypadku malowania
architektury
jest nieraz zauważalne. Wykształcił jednak swój rozpoznawalny styl, oddający charakter polskich
krajobrazów
. Nie pozostał po nim żaden diariusz podróży, wiadomo jedynie że przemierzał w latach 1860-1877
gubernię grodzieńską
, 1862-1876
wołyńską
, 1864-1876
mińską
, 1870-1874
kijowską
, 1871-1873
podolską
, 1875-1876
kowieńską
i
witebską
, 1875-1877
wileńską
, 1877
mohylewską
i w latach 1878-1880 przebywał w
Wielkopolsce
, Galicji i Królestwie Polskim.
Za jego życia ukazało się osiem serii rysunków i
akwarel
w ramach albumu zatytułowanego Album widoków historycznych Polski poświęcony Rodakom. Zawierały one 260
litografowanych
rysunków i
akwarel
spośród ponad tysiąca wykonanych przez autora. Rysunki na kamień litograficzny przeniósł Alojzy Misierowicz (Misyrowicz) zaś odbitki wykonane zostały w pracowni litograficznej
Maksymiliana Fajansa
.
Ciężko chory zmarł 26 kwietnia 1883 roku w Warszawie. Napoleon Orda został pochowany w
Janowie
koło
Kobrynia
. W tamtejszym kościele znajduje się krzyż wykonany własnoręcznie przez Ordę, odnaleziony w
1995
w podziemiach katedry pińskiej. Cmentarz w Janowie został doszczętnie zniszczony po
1980
roku przy budowie szkoły. Miejsce pochówku upamiętnia jedynie stara
morwa
, górna połowa płyty nagrobnej znajduje się w Muzeum Polesia w
Pińsku
. W
1997
na rynku w Janowie został odsłonięty pomnik Ordy autorstwa Igora Gołubiewa przedstawiający artystę na pniu drzewa ze szkicownikiem, na rozstaju dróg do Worocewicz stanął zaś kamień z płaskorzeźbioną lirą i paletą.
Duża część jego prac przechowywana jest w zbiorach
Muzeum Narodowego w Warszawie
i Krakowie.
Bibliografia
- Jarosław Komorowski, Napoleon Orda : pielgrzym polski, "
Spotkania z zabytkami
", Nr 9 (247), wrzesień 2007
Linki zewnętrzne