Piąta kolumna, V kolumna, potocznie –
dywersanci
, sabotażyści, prowokatorzy,
szpiedzy
, wrogowie wewnętrzni.
Piąta kolumna w Hiszpanii
Określenie "piąta kolumna" pochodzi z czasów
hiszpańskiej wojny domowej
(
1936
-
1939
). Użył go po raz pierwszy frankistowski generał
Emilio Mola
, który w 1936 r. w przemówieniu radiowym powiedział, że oprócz czterech kolumn wojsk generała
Francisco Franco
, maszerujących na
Madryt
, w mieście jest jeszcze piąta kolumna, czyli zwolennicy nacjonalistów w stolicy. Za tę wypowiedź gen. Mola został zresztą skrytykowany przez innych dowódców frankistowskich uważających, że
republikanie
wykorzystali ją jako usprawiedliwienie dokonywanych represji.
Piąta kolumna w Polsce i Czechosłowacji
Terminu "V kolumna" używa się zwykle jako określenia grup dywersantów rekrutowanych spośród nacjonalistycznych środowisk w obrębie mniejszości niemieckiej w
Czechosłowacji
i
Polsce
w okresie hitlerowskiej agresji na te dwa kraje, a także wobec różnego rodzaju zagranicznych agentur wywiadowczych
III Rzeszy
współdziałających z wojskami regularnymi.
W okresie przed
II wojną światową
, na terenie Polski działały następujące organizacje niemieckie, uznawane za piątą kolumnę:
- Jungdeutsche Partei fur Polen (JDP) – obejmowała swoją działalnością całą przedwojenną Polskę
- Deutsche Vereinigung – działała na
Pomorzu
i województwie poznańskim
- Deutscher Volksbund – obejmowała zasięgiem teren
Śląska
- Deutscher Volksverband – organizacja aktywna w województwie łódzkim
Wraz z kilkoma pomniejszymi organizacjami stowarzyszenia te skupiały w swoich szeregach ok. 25% ludności niemieckiej zamieszkującej terytorium
II Rzeczypospolitej
i utrzymywały stały, tajny kontakt z organami partyjnymi i wywiadu Niemiec –
NSDAP
, Auslandorganisation,
Gestapo
,
Abwehra
oraz
SD
.
W 1937 roku z ok. 800 tys. Niemców zamieszkałych w Polsce ok. 200 tys. było członkami organizacji hitlerowskich. [1] W
1939
r. powstał przy Volksdeutsche Mittelstelle (VoMi) tzw. "Komitet Sześciu", tajna komórka koordynująca działania mniejszości niemieckiej w Polsce. Polacy pozostawali w złudnym przeświadczeniu o dalszym rozbiciu organizacyjnym mniejszości niemieckiej[2].
W okresie międzywojennym wykryto kilka nielegalnych niemieckich organizacji np. Volksbundjungendgruppe w
Katowicach
w
1933
, NSDAB na
Górnym Śląsku
w
1934
(celem NSDAB było oderwanie Górnego Śląska od Polski i przyłączenie go do Niemiec), Schwarze Hand w
Chorzowie
.[3]
W czasie
kampanii wrześniowej
,
3 września
oddziały niemieckiej piątej kolumny, zorganizowane w formacje
Selbstchutz
, Volksdeutsche Mittelstelle i
Hitlerjugend
, dokonały
akcji dywersyjnej w Bydgoszczy
w wyniku której zginęła polska ludność cywilna i 240 żołnierzy
Wojska Polskiego
z przegrupowującej się
Armii "Pomorze"
.
Wprawdzie działania V kolumny mają zwykle drugorzędne znaczenie, ale termin ten doskonale wpisuje się w stereotyp wroga wewnętrznego, co w warunkach wojennych bywa uzasadnieniem oraz przyczyną
pogromów
, represji wojska lub administracji rządowej przeciwko mniejszościom narodowym itp. zjawisk.
Pojęcie "piątej kolumny" przywołuje się m.in. w kontekście
internowania
obywateli
USA
pochodzenia japońskiego po ataku na
Pearl Harbor
(
7 grudnia
1941
r.) oraz w odniesieniu do radykalnych środowisk
muzułmańskich
w
Europie Zachodniej
i
Stanach Zjednoczonych
po zamachu na
World Trade Center
(
11 września
2001
r.). W czasie przemówienia (
19 czerwca
1967
r.)
Władysław Gomułka
, nawiązując do
wojny sześciodniowej
- gdzie
Izrael
zwyciężył koalicję państw arabskich, wspieraną przez
ZSRR
- nazwał Żydów mieszkających w Polsce "piątą kolumną".
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Słownik Wiedzy Obywatelskiej PWN, Warszawa 1970
- ↑ Eugeniusz Guz, "Winni szukają winnych", 1984, str. 232-233,
- ↑ Eugeniusz Guz, "Winni szukają winnych", 1984, rozdz."A jednak Piąta kolumna", str. 284-285,