Szamil Salmanowicz Basajew (ur.
14 stycznia
1965
, zm.
10 lipca
2006
) - przywódca rebeliantów
czeczeńskich
. Uznawany zarówno za patriotę walczącego o uniezależnienie Czeczenii od
Rosji
, jak i za jednego z najgroźniejszych
terrorystów
światowych (tę ostatnią opinię wyrażała nie tylko Rosja, ale też ONZ[1],
Departament Stanu USA
[2] i
Komisja Europejska
[3]). W 2003 roku zmienił swoje rosyjskie nazwisko na Abdallah Szamil Abu-Idris.
Pochodził z górskiej wioski Wiedeno w południowo-wschodniej Czeczenii przy granicy z
Dagestanem
, z rodziny
czeczeńsko
-
awarskiej
o silnym poczuciu świadomości patriotyczno-narodowej. Swoje imię otrzymał na cześć słynnego przywódcy powstania górali kaukaskich przeciwko Rosji w latach 1834-1859 -
imama Szamila
. W 1982 ukończył dziesięcioletnią szkołę średnią w Ałchan-Kała pod Groznym. W l. 1983-85 odbył zasadniczą służbę wojskową w szeregach
Armii Radzieckiej
, w jednostce straży pożarnej. Trzykrotnie zdawał bez powodzenia egzaminy wstępne na Wydział Prawniczy Uniwersytetu im. Łomonosowa, ostatecznie został w 1987 przyjęty na Moskiewski Instytut Inżynierów Urządzeń Rolnych. Według różnych źródeł studia porzucił po roku, lub został skreślony z listy studentów za brak wyników. W tym czasie zajął się działalnością gospodarczą, m.in. składaniem i sprzedażą komputerów osobistych, na czym nieźle zarabiał. W czasie nieudanego
przewrotu
w
Moskwie
stanął po stronie
Borysa Jelcyna
; w sierpniu
1991
był jednym z obrońców gmachu parlamentu - "Białego domu", za co otrzymał później od Jelcyna okolicznościowy dyplom z podziękowaniami.
We wrześniu
1991
powrócił do rodzinnej Czeczeni, gdzie jako członek ochotniczej gwardii narodowej, ochraniał obrady czeczeńskiego Kongresu Narodowego w
Groznym
, który w październiku tego samego roku doprowadził do wyboru na prezydenta republiki
Dżochara Dudajewa
. Po jednostronnym ogłoszeniu przez Dudajewa niepodległości Czeczenii i wprowadzeniu przez prezydenta Jelcyna stanu wyjątkowego w tej republice porwał rosyjski samolot pasażerski i zmusił go do lądowania w
Ankarze
, gdzie w trakcie konferencji prasowej zażądał odwołania
stanu wyjątkowego
w Czeczenii. Ostatecznie uwolnił zakładników, a władze tureckie pozwoliły mu na powrót do Czeczenii. Bez powodzenia startował w wyborach prezydenckich w Czeczenii w 1991 roku.
W latach 1992-1993 wraz z rosyjskimi i czeczeńskimi ochotnikami walczył przeciwko
Gruzji
po stronie separatystycznego rządu
Abchazji
. Szkolił się w obozach wojskowych w Rosji (1992) i paramilitarnych w
Afganistanie
(1994).
Po wybuchu
I wojny w Czeczenii
uczestniczył w walkach z Rosjanami jako jeden z głównych komendantów polowych. Podczas
I szturmu Groznego
dowodził oddziałem czeczeńskiego specnazu i był jednym z ostatnich dowódców walczących w mieście; jednej z dzielnic jego przedmieścia - Czarnorzecza bronił aż do połowy marca. W 1995
najechał rosyjskie miasto Budionnowsk
, biorąc ok. 1600 głównie cywilnych zakładników. Po kilku dniach walk przerywanych negocjacjami, ogłoszono tymczasowe zawieszenie broni w Czeczenii w zamian za zwolnienie zakładników, natomiast za samym Basajewem wysłano w Rosji list gończy. W czerwcu 1996 dowodził spektakularną operacją odbicia
Groznego
(Operacją Dzihad).
W maju 1995, w wyniku precyzyjnego nalotu lotniczego na jego dom w Wiedienoje zginęło 11 członków jego najbliższej rodziny.
Po wycofaniu się wojsk rosyjskich ubiegał się o urząd prezydenta Czeczenii w wyborach z stycznia 1997, przegrał jednak z szefem sztabu sił czeczeńskich
Asłanem Maschadowem
. Objął stanowisko wicepremiera, a później premiera, z którego zrezygnował w lipcu 1998. Jako premier, pomimo tego że był jednocześnie ścigany rosyjskim listem gończym, uczestniczył w rokowaniach pokojowych z Rosją.
W sierpniu 1999 oddziały bojowników islamskich, kierowane przez Basajewa i jego arabskiego brata krwi Chattaba, wkroczyły do
Dagestanu
, ogłaszając Basajewa przywódcą republiki islamskiej. Stało się to jednym z pretekstów rozpoczęcia
II wojny czeczeńskiej
.
W początkowej fazie drugiej wojny, stracił stopę w wybuchu miny, idąc jako pierwszy przez pole minowe podczas przebijania się z Groznego 2 lutego 2000. Od tego czasu prowadził walkę partyzancką, m.in. osobiście dowodząc opanowaniem stolicy
Inguszetii
,
Nazrania
, w czerwcu 2004 roku. Od 2001 stał na czele zorganizowanego przez siebie "batalionu" najbardziej radykalnych bojowników
kaukaskich
, gotowych do przeprowadzania aktów terroru na terenie Rosji i ataków samobójczych (zarówno na cele militarne jak i cywilne).
Wziął odpowiedzialność za wiele zamachów, m.in. za atak z 9 maja 2004 na paradę z okazji dnia zwycięstwa w Groznym, w którym zginął m.in. promoskiewski prezydent Czeczenii
Achmad Kadyrow
. W liście publikowanym w Internecie 17 września 2004, Basajew przyznał się do odpowiedzialności za
wzięcie ok. 1100 zakładników
w szkole w
Biesłanie
dwa tygodnie wcześniej (podał wiele szczegółów ataku, a także szczegółowy skład komanda, które go wykonywało). Jednocześnie oświadczył, że jednoczesne zamachy bombowe na dwa samoloty pasażerskie z 24 sierpnia oraz dwa wybuchy w Moskwie, które miały miejsce 31 sierpnia, także były częscią jego Operacji Bumerang (serii ataków terrorystycznych w Moskwie i na Kaukazie w latach 2003-2004). Osobiście zdalnie zdetonował też prowadzoną przez samobójcę ciężarówkę, która zniszczyła siedzibę prorosyjskich władz w Groznym w grudniu 2002 roku.
W 2005 r. został mianowany I wicepremierem w rządzie separatystów w zamian za wyrzeczenie sie terroryzmu. W czerwcu 2006 został mianowany przez separatystycznego prezydenta
Doku Umarowa
zastępcą i wiceprezydentem Czeczenii, także faktycznym dowódcą formacji zrzeszających wszystkie antyrządowe ugrupowania zbrojnych na rosyjskim Północnym Kaukazie poza granicami Czeczenii (Dagestan, Inguszetia,
Kabardo-Bałkaria
), tzw.
Frontu Kaukaskiego
.
Zginął w nocy z 9 na 10 lipca 2006 w Inguszetii - wg szefa rosyjskiej
FSB
,
Nikołaja Patruszewa
przyczyną śmierci Basajewa była eksplozja ciężarówki
Kamaz
, przewożącej materiały wybuchowe. Oprócz Basajewa w wyniku najprawdopodobniej przypadkowej eksplozji zginęli też inni bojownicy (wg FSB dwunastu, wg separatystów trzech).
„
Zwyciężyliśmy dlatego, że w naszych duszach nie było strachu i zwątpienia, a była tylko pogarda dla rosyjskich najeźdźców. Pogardzaliśmy tymi niewolnikami, którzy przyszli nas zniewolić. Nas, którzy wolność cenią wyżej niż życie. Zwyciężyliśmy dlatego, że gorąco chcieliśmy zwyciężyć.”
— Sz. Basajew. Grozny, 20 listopada 1997 r.[4] Zobacz też
Bibliografia
- Mirosław Kuleba, Szamil Basajew : Rycerski etos a powinność żołnierska. Warszawa: Wydawnictwo Fundacja Odysseum, 2007
Przypisy