Rana oczyszczana przez czerwie
Terapia czerwiami – bioterapia polegająca na celowym wprowadzeniu żywych, zdezynfekowanych
czerwi
do niegojącej się skóry i
ran
tkanek miękkich u ludzi lub zwierząt w celu wybiórczego usunięcia
martwej
tkanki, dezynfekcji i wspomożenia gojenia rany.
Historia
Historyczne wykorzystanie
Larwy
owadów były wykorzystywane do leczenia ran już w
starożytności
[1].
Aborygeni australijscy
stosowali ten rodzaj leczenia; prawdopodobnie korzystali z niego również
Majowie
[2]. Terapia ta była wykorzystywana również w czasach
renesansu
. W okresie działań wojennych
lekarze
wojskowi spostrzegali, że żołnierze, których rany zostały skolonizowane przez czerwie, mieli znacząco mniejszą zachorowalność i śmiertelność niż żołnierze, których rany nie zostały skolonizowane. Wśród tych lekarzy był naczelny lekarz wojskowy
Napoleona Bonaparte
– baron
Dominique-Jean Larrey
, który donosił w czasie
kampanii egipskiej
w Syrii, że pewne gatunki
muchówek
niszczyły tylko martwą tkankę i miały pozytywny efekt na leczenie ran[3].
Joseph Jones, lekarz wojskowy
Konfederacji
w czasie
wojny secesyjnej
donosił, że często widział zaniedbane rany wypełnione czerwiami, które jego zdaniem niszczyły jedynie martwe tkanki[4]. Pierwsze terapeutyczne wykorzystanie czerwi jest przypisywane innemu konfederackiemu lekarzowi wojskowemu – J.F. Zachariasowi, który w czasie wojny secesyjnej donosił, że czerwie w jeden dzień oczyszczają ranę lepiej niż jakikolwiek dostępny wówczas środek. Odnotował również wysoki współczynnik przeżywalności wśród pacjentów leczonych czerwiami[5].
Wykorzystanie w XX w.
W 1929 dr W. S. Baer, lekarz pracujący na
Johns Hopkins University
, zastosował czerwie u 21 pacjentów z przewlekłym zapaleniem szpiku i kości. Zaobserwował szybkie oczyszczenie ran, zmniejszenie liczby
organizmów chorobotwórczych
, zmniejszenie poziomu nieprzyjemnego zapachu i bardzo szybkie tempo gojenia. Zmiany w tkance u wszystkich pacjentów były w pełni wyleczone i zostali oni wypisani ze szpitala po 2 miesiącach terapii czerwiami.
Po publikacji wyników dra Baera w 1931[6], leczenie ran przy użyciu terapii czerwiami stało się bardzo popularne, zwłaszcza w
USA
. Firma farmaceutyczna Lederle produkowała czerwie chirurgiczne, larwy
plujkowatych
, które żerują na martwej tkance żyjącego
gospodarza
, nie atakując żywej tkanki. W latach 1930–1940 pojawiło się ponad 100 publikacji medycznych dotyczących terapii czerwiami. Literatura medyczna z tego okresu zawiera wiele doniesień o udanym wykorzystaniu czerwi w leczeniu stanów utrzymujących się przewlekle lub przebiegających z zakażeniem, takich jak zapalenie szpiku i kości,
ropnie
, oparzenia, podostre
zapalenie wyrostka sutkowatego
[7][8] czy przewlekły
ropniak
[9].
W latach 40. XX wieku terapię czerwiami stosowało ponad 300 amerykańskich szpitali. Po II wojnie światowej rozwój tej terapii został jednak zahamowany, a ona sama została uznana za przedawnioną wobec odkrycia i rosnącego wykorzystania
penicylin
.
Współczesne wykorzystanie
W literaturze medycznej współczynniki uratowania kończyn przy wykorzystaniu terapii czerwiami wynoszą około 40–50%. Niektóre publikacje donoszą o współczynnikach powodzenia 70–80%, choć definicje powodzenia bywają różne[10].
We wstępnym teście z 2007 z powodzeniem wykorzystano czerwie do leczenia pacjentów, których rany zostały zakażone
MRSA
(szczepem
gronkowca złocistego
opornego na większość antybiotyków, w tym
metycylinę
). Niektóre z tych szczepów często powodują śmierć w wyniku rozprzestrzeniania się zakażenia na głębiej położone tkanki. Czerwie oczyszczają martwą tkankę zapobiegając szerzeniu się zakażenia[11].
Regulacja
W styczniu 2004
Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków
zezwoliła na produkcję i wprowadzenie do obrotu czerwi do wykorzystania u ludzi lub innych zwierząt jako środek medyczny dostępny na receptę[12][13]. W ten sposób czerwie stały się pierwszymi żywymi organizmami sprzedawanymi w USA zgodnie z przepisami Amerykańskiej Agencji ds. Żywności i Leków. Można nimi leczyć
neuropatyczne
wrzody stóp,
odleżyny
, owrzodzenia żylne, jak również rany urazowe lub pooperacyjne, na które nie działają konwencjonalne metody. Wcześniej czerwie były stosowane, ale nie było to w żaden sposób regulowane. Richard Sherman, lekarz z
Irvine
w
Kalifornii
jest najbardziej znanym orędownikiem terapii czerwiami; leczył w ten sposób od 1990[12]. Obecnie jest dyrektorem laboratorium w Monarch Labs, pierwszego i jedynego komercyjnego producenta czerwi medycznych. Laboratorium to dostarcza zaopatrzenie związane z terapią czerwiami od 1935[14].
W lutym 2004 National Health Service zezwolił swoim lekarzom przepisywać terapię czerwiami.
Wykorzystanie weterynaryjne
Wykorzystanie czerwi do oczyszczania ran zwierząt z martwej tkanki jest częścią
medycyny ludowej
w wielu częściach świata. Jest szczególnie pomocna przy przewlekłym zapaleniu szpiku i kości, przewlekłych
owrzodzeniach
i innych zakażeniach powodujących powstawanie
ropy
, które są często powodowane przez otarcia skóry.
Terapia czerwiami u
koni
w USA została ponownie wprowadzona po opublikowaniu wyników badań przez weterynarza Scotta Morrisona w 2003. Jest stosowana w następujących przypadkach: zapaleniu kości i szpiku będącym następstwem
ochwatu
,
ropniach
podeszwy
kopyta
prowadzących do zapalenia kości i jamy szpikowej, leczeniu
pooperacyjnym
rany kłutej
, która zainfekowała
kaletkę maziową
kości łódkowatej
(
syndrom trzeszczkowy
), raka strzałki, niegojących się
wrzodach
na
ramionach strzałki
oraz pooperacyjnym oczyszczaniu powierzchni przy usuwaniu
nagniotków
[15].
Zastosowanie czerwiowych opatrunków na rany
Przez 2 dni czerwie znajdują się na ranie w opatrunku podobnym do klatki, której dno stanowi rana; mogą w tym czasie swobodnie się poruszać. Opatrunek musi być przepuszczalny, ponieważ czerwie potrzebują tlenu do życia. Gdy czerwie są już nasycone, stają się znacznie większe i próbują opuścić ranę. Takie dwudniowe terapie mogą być stosowane wielokrotnie w zależności od stopnia ciężkości niegojącej się rany[16].
Czerwie nie rozmnażają się wewnątrz rany, ponieważ są w stadium larwalnym. Reprodukcja występuje tylko u dorosłych osobników.
Mechanizm działania
W literaturze medycznej opisano 3 podstawowe mechanizmy działania terapii czerwiami:
- oczyszczanie ran przez usuwanie martwej, zainfekowanej tkanki
- odkażanie rany przez zabijanie bakterii
- pobudzanie gojenia rany
Oczyszczanie
Duża liczba małych czerwi wybiórczo konsumuje tylko martwe tkanki, zdecydowanie precyzyjniej niż jest to możliwe w czasie zabiegu chirurgicznego. Nie uszkadzają one zdrowej tkanki. Składniki odżywcze uzyskują w procesie "trawienia pozaustrojowego" poprzez wydzielanie szerokiego spektrum
enzymów proteolitycznych
[17] powodujących upłynnienie martwej tkanki, która w wyniku tego procesu może być przez nie pochłaniana. W optymalnym środowisku rany czerwie
linieją
2 razy, zwiększając swoją długość z 1–2 mm do 8–10 mm.
Odkażanie
W przypadku zakażonych ran terapia czerwiami jest skuteczna przeciwko bakteriom opornym na antybiotyki. W latach 30. XX wieku po raz pierwszy wykazano eksperymentalnie, że wydzieliny czerwi mają skuteczne działanie przeciwdrobnoustrojowe. W 1957 opublikowano w "
Nature
" artykuł na temat odkrycia czynnika antybiotycznego w wydzielinie czerwi[18]. Wydzieliny mające szerokie spektrum działania przeciwdrobnoustrojowego zawierają
alantoinę
,
mocznik
,
kwas fenylooctowy
, aldehyd fenylooctowy,
węglan wapnia
i
proteazy
. Bakterie niezabite przez wydzielinę są wchłaniane i ulegają
lizie
wewnątrz czerwi.
Gojenie ran
Własności gojące terapii czerwiami zostały wielokrotnie wykazane. Wydzieliny czerwi wzmacniają wpływ naskórkowego czynnika wzrostu i
interleukiny 6
produkowanych przez gospodarza na gojenie ran. Badania wykazały również, że wydzieliny czerwi stymulują wzrost ludzkich fibroplastów i wolno rosnących
chondrocytów
.
Proliferacja
chondrocytów i synteza
tkanki chrzęstnej
kolagenu
typu II wzrasta w środowisku wydzielin czerwi. Uważa się, że mikromasaż rany wykonywany przez poruszające się czerwie stymuluje tworzenie się w ranie
ziarniny
i
wysięku
. Szczegóły mechanizmu stymulacji gojenia ran przez czerwie są obszarem badań wielu badaczy[19][20][21][22][23].
Wydzieliny czerwi zawierają również
alantoinę
, która ma kojący efekt na skórę[24]. Niektórzy pacjenci z owrzodzeniami kończyn dolnych ze znaczącym składnikiem tętniczym narzekają, że ich rany stają się bardziej bolesne drugiego lub trzeciego dnia terapii czerwiami[25].
Ograniczenia terapii czerwiami
Czerwie mają krótki okres przydatności, który uniemożliwia ich długotrwałe przechowywanie przed użyciem. Pacjenci i lekarze mogą uważać czerwie za obrzydliwe, jednakże w badaniach wykazano, że propozycja terapii czerwiami nie spotyka się z odmową ze strony pacjenta z tego powodu[26]. Czerwie mogą być zamknięte w polimerowej torbie, aby ukryć je przed wzrokiem. Opatrunki muszą być zaprojektowane tak, aby uniemożliwić wydostawanie się czerwi, ale pozwolić na dopływ powietrza[27]; projektuje się je również tak, aby zminimalizować nieprzyjemne łaskotanie często powodowane przez ruchy czerwi[28].
Badania porównawcze
Badanie opublikowane w 2008 w "
British Medical Journal
" porównywało wydajność terapii czerwiami i standardowych
hydrożeli
w leczeniu 270 brytyjskich pacjentów z wrzodami nóg. Badanie wykazało brak znaczących różnic w czasie potrzebnym do wyleczenia wrzodów lub w jakości życia pacjenta. Czerwie nie wykazały efektywności większej niż hydrożele w zmniejszaniu liczby bakterii lub w usuwaniu
MRSA
. Choć czerwie były znacząco wydajniejsze przy oczyszczaniu rany, to ich działanie było powiązane z większym bólem. Inne badanie porównujące efektywność kosztową terapii czerwiami i hydrożelami wykazało brak dużej różnicy[29].
Biologia używanych much i czerwi
Czerwie są larwami muchówek. Nie wszystkie gatunki muchówek są bezpieczne i równie skuteczne jak czerwie medyczne. Istnieją tysiące gatunków muchówek, każdy z własnymi zwyczajami i cyklem życiowym. Mogą żerować na roślinach, zwierzętach, krwi lub gnijącym materiale organicznym.
Muchówki, których larwy żerują na martwych zwierzętach mogą czasami składać jaja na martwych częściach ciała (martwiczych lub zgorzelinowych) żywych zwierząt. Chorobę związaną z czerwiami atakującymi żywe zwierzęta nazywa się
larwą wędrującą
. Niektóre z tych czerwi żywią się tylko martwą tkanką, niektóre tylko żywą, a inne martwą lub żywą. Muchówki najczęściej wykorzystywane w terapii czerwiami to
plujkowate
; a najczęściej wykorzystywanym gatunkiem jest Phaenicia sericata. Innym ważnym gatunkiem jest Protophormia terraenovae, którego wydzieliny zwalczają zakażenia
paciorkowcem ropnym
i dwoinką zapalenia płuc[30].
Przypisy
- ↑ IS. Whitaker, C. Twine, MJ. Whitaker, M. Welck i inni. Larval therapy from antiquity to the present day: mechanisms of action, clinical applications and future potential.. „Postgrad Med J”. 83 (980), ss. 409–13 (Jun 2007).
doi:10.1136/pgmj.2006.055905
.
PMID 17551073
(
ang.
).
- ↑ David C. John, William H. Petri, Edward K. Markell: Markell and Voge's medical parasitology. Philadelphia, Pa.: Elsevier Saunders, 2006, ss. 328-334. . (
ang.
)
- ↑ RA. Sherman, MJ. Hall, S. Thomas. Medicinal maggots: an ancient remedy for some contemporary afflictions.. „Annu Rev Entomol”. 45, ss. 55–81 (2000).
doi:10.1146/annurev.ento.45.1.55
.
PMID 10761570
(
ang.
).
- ↑ E. Chernin. Surgical maggots.. „South Med J”. 79 (9), ss. 1143-5 (Sep 1986).
PMID 3529438
.
- ↑ J. Donnelly. Wound healing--from poultices to maggots. (a short synopsis of wound healing throughout the ages).. „Ulster Med J”. 67 Suppl 1, ss. 47-51 (Jun 1998).
PMID 9807955
.
- ↑ Baer, W. S. (1931): The treatment of chronic osteomyelitis with the maggot (larvae of the blowfly). Journal of Bone and Joint Surgery 13: 438–475.
- ↑ Hewitt, F. (1932): Osteomyelitis; Development of the use of maggots in treatment. American Journal of Nursing 32: 31–38.
- ↑ McKeever, D. C. (1933): Maggots in treatment of osteomyelitis: A simple inexpensive method. Journal of Bone and Joint Surgery 15: 85–93.
- ↑ Norman Bethune (1935): A case of chronic thoracic empyema treated with maggots. Can Med Assoc J 32: :301–302. (cytowany w
Norman Bethune and Edward Archibald: sung and unsung heroes
) (
ang.
)
- ↑ P. Steenvoorde, LP. van Doorn, CE. Jacobi, J. Oskam. Maggot debridement therapy in the palliative setting.. „Am J Hosp Palliat Care”. 24 (4). Ss. 308–10.
doi:10.1177/1049909107302300
.
PMID 17895494
(
ang.
).
- ↑ Nic Fleming, Maggots used to counter MRSA superbug, Telegraph.co.uk, March 5, 2007.
available online
- ↑ 12,0 12,1
USATODAY.com - Maggots and leeches: Good medicine
(
ang.
). [dostęp 2009-12-13].
- ↑
510(k)s Final Decisions Rendered for January 2004
(
ang.
). [dostęp 2009-12-13].
- ↑
Maggot Therapy (Larva Therapy) Project Home Page
(
ang.
). [dostęp 2009-12-13].
- ↑ RA. Sherman, S. Morrison, D. Ng. Maggot debridement therapy for serious horse wounds - a survey of practitioners.. „Vet J”. 174 (1), ss. 86-91 (Jul 2007).
doi:10.1016/j.tvjl.2006.05.012
.
PMID 16831562
(
ang.
).
- ↑
Medical Maggots
(
ang.
). [dostęp 10 grudnia 2009].
- ↑ MK. Reames, C. Christensen, EA. Luce. The use of maggots in wound debridement.. „Ann Plast Surg”. 21 (4), ss. 388–91 (Oct 1988).
PMID 3232928
(
ang.
).
- ↑ ER. Pavillard, EA. Wright. An antibiotic from maggots.. „Nature”. 180 (4592), ss. 916-7 (Nov 1957).
PMID 13483556
.
- ↑ RA. Sherman. Maggot therapy for treating diabetic foot ulcers unresponsive to conventional therapy.. „Diabetes Care”. 26 (2), ss. 446–51 (Feb 2003).
PMID 12547878
(
ang.
).
- ↑ RA. Sherman, F. Wyle, M. Vulpe. Maggot therapy for treating pressure ulcers in spinal cord injury patients.. „J Spinal Cord Med”. 18 (2), ss. 71–4 (Apr 1995).
PMID 7640976
(
ang.
).
- ↑ RA. Sherman, EA. Pechter. Maggot therapy: a review of the therapeutic applications of fly larvae in human medicine, especially for treating osteomyelitis.. „Med Vet Entomol”. 2 (3), ss. 225–30 (Jul 1988).
PMID 2980178
(
ang.
).
- ↑ RA. Sherman, JM. Tran, R. Sullivan. Maggot therapy for venous stasis ulcers.. „Arch Dermatol”. 132 (3), ss. 254-6 (Mar 1996).
PMID 8607628
.
- ↑ RA. Sherman. Maggot therapy for treating diabetic foot ulcers unresponsive to conventional therapy.. „Diabetes Care”. 26 (2), ss. 446-51 (Feb 2003).
PMID 12547878
.
- ↑ Wstęp w: Borror et al., "An introduction to the study of insects" 6th Ed. (
ang.
)
- ↑ Todd Neale:
Maggot Therapy: No Advantage for Leg Ulcers
. marzec 2009. [dostęp 2009-07-07].
- ↑ A. Parnés, K. M. Lagan:
Larval Therapy in Wound Management: A Review
(
ang.
). [dostęp 2007-05-06].
- ↑ V. Scavée, Fr.-X. Polis, J.-Cl. Schoevaerdts:
Maggot Therapy: Many Hands Make Light Work
(
ang.
). [dostęp 2007-05-06].
- ↑ Rosemary Morgan:
Larval Therapy
(
ang.
). [dostęp 2007-05-06].
- ↑
Maggot therapy hope 'premature'
(
ang.
). [dostęp 10 grudnia 2009].
- ↑ RA. Sherman, MJ. Hall, S. Thomas. Medicinal maggots: an ancient remedy for some contemporary afflictions.. „Annu Rev Entomol”. 45, ss. 55-81 (2000).
doi:10.1146/annurev.ento.45.1.55
.
PMID 10761570
.
Linki zewnętrzne