Mapa Kraju Nadwiślańskiego (Karta Priwislinskago kraja)
Kraj Nadwiślański (
ros.
Привислинский край, Priwislinskij kraj) – półoficjalna nazwa
Królestwa Polskiego
używana po zniesieniu przez władze
Cesarstwa Rosyjskiego
jego autonomii instytucjonalnej. Nazwa ta nigdy nie zastąpiła całkowicie określenia "Królestwo Polskie", lecz była stosowana obok niego.
W polskim piśmiennictwie spotyka się także termin "Kraj Przywiślański", będący
kalką językową
z
języka rosyjskiego
[1].
Rys historyczny
Po upadku
powstania styczniowego
władze rosyjskie przystąpiły do likwidacji autonomii Królestwa. W
1866
r. przeprowadzono reorganizację administracji, tworząc 10
guberni
bezpośrednio podporządkowanych władzom
Cesarstwa Rosyjskiego
. W
1867
r. zniesiono autonomię instytucjonalną Królestwa Polskiego – zlikwidowano m.in.
Radę Stanu
i
Radę Administracyjną
. Wycofano też z użycia odrębny herb Królestwa, a polskiego orła pozostawiono tylko jako jeden z wielu elementów w herbie całego Imperium. Od
1874
, po zniesieniu urzędu
cesarskiego namiestnika
, obszar Królestwa Polskiego zaczęto również określać jako generał-gubernatorstwo warszawskie. Nazwa "Kraj Nadwiślański" miała jeszcze bardziej podkreślać zespolenie Królestwa z Cesarstwem Rosyjskim.
Zakres użycia nazwy
Określenie "Kraj Nadwiślański", początkowo całkowicie potoczne, w
latach 80. XIX w.
bez szczególnej podstawy prawnej zaczęło się pojawiać także w dokumentach oficjalnych.
Jako datę pierwszego pojawienia się tej nazwy w akcie urzędowym często podaje się rok
1888
. W wydanym 11 czerwca zdaniu Rady Państwa pierwszy raz użyto określenia "gubernie Kraju Nadwiślańskiego"[2].
Jednak jeszcze wcześniej nazwy "Kraj Nadwiślański" użył car
Aleksander III
. 29 kwietnia
1883
r. imperator nadał
order św. Aleksandra Newskiego
kuratorowi warszawskiego okręgu szkolnego,
Aleksandrowi Apuchtinowi
. W wydanym z tej okazji reskrypcie carskim pojawiło się określenie Priwislinskij kraj[3].
Później nazwę "Kraj Nadwiślański" coraz częściej wprowadzano do oficjalnych dokumentów, czyniono to jednak niekonsekwentnie[4]. Nazwa "Królestwo Polskie" nie została nigdy uchylona[2], cesarze Rosji zachowali też w swojej tytulaturze tytuł "królów polskich".
Podział administracyjny
Gubernie Kraju Nadwiślańskiego (1905)Gubernia | Nazwa rosyjska | Miasto gubernialne | Powierzchnia, tys. km2 | Ludność, tys. (
1905
) |
---|
Gubernia warszawska
| Варшавская губерния |
Warszawa
| 17,6 | 2233 |
Gubernia kaliska
| Калишская губерния |
Kalisz
| 11,3 | 964 |
Gubernia kielecka
| Келецкая губерния |
Kielce
| 10,2 | 899 |
Gubernia łomżyńska
| Ломжинская губерния |
Łomża
| 10,6 | 645 |
Gubernia lubelska
| Люблинская губерния |
Lublin
| 16,9 | 1341 |
Gubernia piotrkowska
| Петроковская губерния |
Piotrków
| 12,2 | 1640 |
Gubernia płocka
| Плоцкая губерния |
Płock
| 9,4 | 613 |
Gubernia radomska
| Радомская губерния |
Radom
| 12,4 | 917 |
Gubernia siedlecka
| Седлецкая губерния |
Siedlce
| 14,3 | 894 |
Gubernia suwalska
| Сувалкская губерния |
Suwałki
| 12,4 | 629 |
Oświata
W 1897 41% mieszkańców umiało czytać i pisać przy średniej w Rosji europejskiej 30% (w Guberni petersburskiej 62%, moskiewskiej 49%) [5].
Przypisy
- ↑ Por. np. M. Czapliński, Słownik encyklopedyczny: historia, Wydawnictwo Europa, 2007, str. 199
[1]
- ↑ 2,0 2,1
Wojciech Bartel
i in.: Historia państwa i prawa Polski.
Juliusz Bardach
i Monika Senkowska-Gluck (red.). T. III: od rozbiorów do uwłaszczenia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 67. .
- ↑
Andrzej Szwarc
: Od Wielopolskiego do Stronnictwa Polityki Realnej zwolennicy ugody z Rosją, ich poglądy i próby działalności politycznej (1864-1905). Warszawa: Wydział Historyczny UW, 1990, ss. 208-209.
- ↑ Na przykład:
akt dotyczący administracji guberni Królestwa Polskiego opublikowany w 1892 r.
zawiera także wprowadzone w późniejszej poprawce określenie Priwislinskij kraj (pkt 2.10). Z kolei np. w
regulacji dotyczącej wyborów do Dumy Państwowej z 1907 r.
używane jest tylko określenie Carstwo Polskoje (art. 3).
- ↑
Грамотность