Państwo
Izrael
(
hebr.
מדינת ישראל, Medinat Israel,
arab.
دولة إسرائيل, Dawlat Israil) jest
republiką
demokratyczną
parlamentarno-gabinetową
, w której większość
władzy wykonawczej
spoczywa w rękach
premiera
, stojącego na czele
rządu
.
Prezydent
pełni role głównie ceremonialne i reprezentacyjne.
Władza ustawodawcza
jest podzielona pomiędzy rząd i parlament. Izraelski
parlament
(
Kneset
) jest jednoizbowy (
unikameralizm
), a wybory do niego odbywają się co 4 lata. Mandaty rozdzielane są za pomocą systemu proporcjonalnego (
metoda Bader-Ofera
), pomiędzy tymi listami partii politycznych, które przekroczyły, niewielki
próg wyborczy
- 2%.
Władza sądownicza
sprawowana jest przez niezawisłe sądy.
Twórcy ustroju politycznego
Izraela
wzorowali się zarówno na wielu rozwiązaniach
brytyjskich
(brak
konstytucji
spisanej w jednym akcie, ograniczona rola głowy państwa, podobieństwa w systemie sądowniczym), jak i kontynentalnych (m.in. proporcjonalne wybory do parlamentu). Polityczny system państwa jest uregulowany poprzez
Ustawy Zasadnicze
.
Geneza ustroju
Korzenie obecnego kształtu ustroju politycznego
Izraela
tkwią w
starożytności
. Jednoizbowy parlament czerpie swą nazwę od Wielkiego Zgromadzenia, rady utworzonej przez
Żydów
po ich powrocie z wygnania
babilońskiego
w V w. p.n.e.
We współczesnej historii
Palestyny
, w
1920
po raz pierwszy zebrało się Zgromadzenie Reprezentantów (Assefat Hanivharim), będące najwyższym przedstawicielstwem Jiszuwu - społeczności żydowskiej w
Palestynie
, będącej wówczas terytorium mandatu
brytyjskiego
.
Po ogłoszeniu niepodległości przez
Izrael
, Tymczasowa Rada Państwa funkcjonowała jako legislatywa nowego państwa aż do wyborów do Zgromadzenia Konstytucyjnego (Ha'assefa Hamechonent).
13 czerwca
1950
roku przyjęto tzw. uchwałę Harariego, mówiącą o tym iż poszczególne elementy systemu konstytucyjnego regulowane będą przez osobne akty prawne, które następnie zostaną połączone w
konstytucję
. Do tego jednak nie doszło.
Ustawa zasadnicza
Schemat systemu politycznego Izraela
Wzorem dla Izraelczyków są rozwiązania brytyjskie, dlatego też zrezygnowali z
konstytucji
spisanej w formie jednego dokumentu. Poszczególne sfery życia reguluje zbiór pojedynczych ustaw (Prawa Fundamentalne, Ustawy Zasadnicze, חוק יסוד), tworzących blok konstytucyjny. Na blok ten składają się:
- Deklaracja Niepodległości Państwa Izrael
- Knesset
- Ziemie Izraela
- Prezydent Państwa
- Gospodarka Finansowa Państwa
- Armia
- Jerozolima
- Sądownictwo
- Kontroler Państwowy
- Godność Ludzka i Wolność
- Rząd
- Wolność Zawodowa
Parlament
Budynek Knessetu w Jerozolimie
Parlament
Izraela
nosi nazwę: Kneset. Składa się on z jednej izby, którą stanowi 120 deputowanych wybieranych na 4-letnią
kadencję
. Posłowie są wybierani według
ordynacji proporcjonalnej
, która przewiduje 2% próg wyborczy.
Czynne prawo wyborcze
przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 18 lat, a
bierne
- 21 lat. Mandaty dodatkowe są przydzielane według
metody Bader-Ofera
(lokalna nazwa metody Hagenbacha-Bischoffa).
Parlament obraduje w sumie przez 8 miesięcy w roku - podczas sesji letniej i zimowej. Na sesjach odbywają się debaty generalne i głosowania dotyczące polityki i działalności rządu, a także projektów legislacyjnych. Aby ustawa została zatwierdzona, projekt musi przejść przez trzy czytania w parlamencie. Ostatecznie ustawę podpisuje prezydent, premier i odpowiedni minister. Ustawy publikowane są w izraelskim Dzienniku Ustaw - Reshemot. Debaty parlamentu odbywają się w
języku hebrajskim
i
arabskim
przy zastosowaniu tłumaczeń symultanicznych.
W Knesecie w zasadzie nie ma wymaganego
kworum
- parlament przyjmuje ustawy w składzie jaki jest na sali. Ustawy podpisuje prezydent, który nie ma prawa
weta
.
Kneset
jest upoważniony do usunięcia ze stanowiska
Prezydenta
państwa, może również zdecydować o wcześniejszych wyborach.
Partie polityczne
Na przestrzeni ostatnich lat w
Izraelu
były dwie wiodące partie polityczne
Likud
(ליכוד, ugrupowanie
centroprawicowe
) i
Partia Pracy - Avoda
(העבודה, partia
socjaldemokratyczna
), jednak żadna z nich nie zdołała osiągnąć większości bezwzględnej 61 deputowanych w
Knesecie
. Z tego powodu zawsze powstawały rządy koalicyjne. Do
1977
dominowała zdecydowanie
Partia Pracy
(do
1968
Mapai
), która tworzyła koalicje z mniejszymi partiami, głównie religijnymi i centrowymi. Wówczas premierami byli jej liderzy:
Dawid Ben Gurion
,
Mosze Szarett
,
Lewi Eszkol
,
Golda Meir
i
Icchak Rabin
.
Wojna Jom Kippur
i kryzys gospodarczy doprowadził do zwycięstwa wyborczego
Likudu
, który tworzył koalicję z mniejszymi ugrupowaniami w latach
1977
-
1984
. Ówczesnym premierem był przewodniczący
Likudu
,
Menachem Begin
. W
1984
doszło do wyborów, w których żadna z wielkich partii nie osiągnęła przewagi nad tą drugą. Z tego też powodu do
1990
Izrael
rządzony był przez tzw.
wielką koalicję
obu największych ugrupowań. U sterów rządu zmieniali się
Icchak Szamir
i
Szimon Peres
. W latach
1990
-
2001
natomiast obie partie na przemian wygrywały wybory, a następnie tworzyły koalicje rządzące z mniejszymi ugrupowaniami (premierami w tym okresie byli:
Icchak Szamir
,
Icchak Rabin
,
Szimon Peres
,
Beniamin Netanjahu
,
Ehud Barak
i
Ariel Szaron
). Ponowne rządy
Wielkiej Koalicji
to lata
2001
-
2003
i
2004
-
2005
, związane to było z koniecznością zapewnienia poparcia dla planu
Ariela Szarona
, dotyczącego likwidacji osiedli żydowskich na terenach
Autonomii Palestyńskiej
. Obecnie, po
wyborach z 28 marca 2006
, rząd tworzy nowe,
centrowe
ugrupowanie,
Kadima
(קדימה), które jednak również zmuszone było zawrzeć koalicję z Partią Pracy i kilkoma mniejszymi partiami (Gil i Szas).
Pozostałe ważniejsze ugrupowania to:
Szas
(ש"ס, partia religijna Żydów
sefardyjskich
),
Yisrael Beitenu
(ישראל ביתנו)
prawicowa
, skupiająca głównie Żydów rosyjskojęzycznych),
Izraelska Unia Narodowa
(האיחוד הלאומי,
skrajnie prawicowa
),
Narodowa Partia Religijna (Mafdal)
(מפד"ל,
syjonistyczna
partia religijna),
Gil
(גיל - גימלאי ישראל לכנסת, partia emerytów),
Zjednoczony Judaizm Tory
(יהדות התורה המאוחדת, partia
aszkenazyjskich
Żydów ortodoksyjnych),
Meretz-Yachad
(מרצ-יחד, ugrupowanie
socjaldemokratyczne
),
Arabski Ruch Odnowy - Ta'al
(תע"ל, ugrupowanie arabskie),
Hadasz
(חד"ש,
skrajnie lewicowy
front arabski, złożony m.in. z członków
Komunistycznej Partii Izraela
- Maki מק"י),
Balad
(בל"ד, partia arabska),
Herut
(חירות,
ultraprawicowa
,
nacjonalistyczna
),
Ale Yarok (Zielony Liść)
(עלה ירוק, ugrupowanie promujące legalizację
marihuany
),
Hetz
(חץ,
liberalna
,
antyklerykalna
),
HaYeruqim
(הירוקים, izraelscy "Zieloni").
Prezydent
Prezydent od
2003
r. wybierany jest przez
Kneset
na 7-letnią kadencję, bez prawa reelekcji. Kandydatem może zostać każdy obywatel
Izraela
, mieszkający na terytorium tego państwa.
Prezydent
głównie pełni funkcje reprezentacyjne i formalne, jak podpisywanie ustaw przyjętych przez parlament, prawo do ogłaszania amnestii i łagodzenia wyroków, przyjmowanie listów uwierzytelniających od przedstawicieli obcych państw w Izraelu, nominowanie wysokich osobistości na stosowne stanowiska, podpisywanie umów międzynarodowych (za zgodą Knessetu).
Prezydent nominuje na stanowisko premiera lidera partii, która posiada większość w Knessecie. Jeżeli osoba ta nie uzyska wotum zaufania od parlamentu, większość parlamentarna może zgłosić własnego kandydata.
Aktualnym prezydentem Izraela jest
Szimon Peres
(od
15 lipca
2007
r.).
Premier
W Izraelu przyjęto brytyjski model urzędu
premiera
, zgodnie z którym jest on najsilniejszym ogniwem władzy wykonawczej, a jego upoważnienie do rządzenia pochodzi z rąk głowy państwa o niewielkich uprawnieniach, które jest następnie zatwierdzane przez
parlament
. Premier niemal zawsze jest liderem partii lub koalicji, która zwyciężyła wybory.
Rząd prowadzi politykę wewnętrzną i zewnętrzną państwa, posiada w tym celu wszystkie kompetencje, które nie są zastrzeżone aktami prawnymi dla innych organów i instytucji państwa (tzw. generalne domniemanie kompetencji). Szczególnie ważne są decyzje rządu dotyczące spraw bezpieczeństwa i użycia sił zbrojnych (
Siły Obronne Izraela
).
Pomimo że Prawo Fundamentalne stanowi iż
umowy międzynarodowe
zawarte przez rząd zatwierdza
Kneset
i podpisuje prezydent, to jednak w praktyce robi to samodzielnie rząd. Posiada on także dość szerokie uprawnienia prawodawcze, na podstawie ustaw wydaje rozporządzenia, a w stanie zagrożenia państwa wydaje rozporządzenia nadzwyczajne.
Rząd
Gabinet rady ministrów zwana popularnie rządem jest głównym elementem
władzy wykonawczej
w
Izraelu
.
Premier
jest przewodniczącym rady ministrów i zwyczajowo nazywany pierwszym ministrem.
Rząd jest wyłaniany przez premiera i
odpowiada
przed
parlamentem
.
Kontroler Państwa
Kontroler Państwa jest powoływany przez
prezydenta
na podstawie rekomendacji udzielonej danej osobie przez
prezydium
Knesetu
, na odnawialną kadencję trwającą 5 lat. Urzędnik ten jest zupełnie niezależny od
rządu
i odpowiada za realizowanie swoich zadań wyłącznie przed
parlamentem
. Jego głównymi obowiązkami jest sprawdzanie państwowych instytucji pod kątem legalności, regularności, wydajności, ekonomiczności i etyczności działania.
Sądownictwo
Sądownictwo w Izraelu ma zagwarantowaną przez prawo całkowitą niezależność od władzy ustawodawczej i wykonawczej. System sądowniczy składa się z trzech poziomów: sądy magistrackie (zajmują się wykroczeniami cywilnymi i drugorzędnymi), sądy okręgowe (zajmują się wszystkimi wykroczeniami kryminalnymi i cywilnymi, które nie leżą w kompetencji sądów niższej instancji) i Sąd Najwyższy (obejmujący swymi kompetencjami obszar całego kraju). Istnieją także sądy specjalne, zajmujące się specjalnymi sprawami takimi, jak wykroczenia drogowe, kwestie prawa pracy, przestępstwa nieletnich i inne. Sprawy dotyczące stanu cywilnego obywateli (śluby i rozwody) leżą w gestii sądów różnych gmin religijnych.
Deklaracja Niepodległości z
1948
roku formułuje podstawę prawodawstwa, które gwarantuje prawa wszystkim społecznościom zamieszkującym Izrael - począwszy od ochrony świętych miejsc, prawa do głosowania, obowiązkowej nauki do prawa do otrzymywania jednakowej zapłaty za jednakową pracę. Wszyscy obywatele Izraela są równi wobec prawa. Podstawową zasadą jest wolność słowa, prawo do zgromadzeń, wolność prasy i przynależności politycznej oraz prawo do strajku i demonstracji.
Obywatelstwo
Obywatelstwo państwa Izrael przysługuje:
- osobom, które uzyskały prawo powrotu zgodnie z ustawą o powrocie z 1950 roku;
- osobom zamieszkałym w Palestynie przed powstaniem Izraela;
- dzieciom obywateli Izraela;
- osobom, które uzyskały naturalizację.
Państwo Izrael prowadzi politykę odmawiania ekstradycji swoich obywateli innym krajom.
Podział administracyjny
Izrael podzielony jest na 6 dystryktów (
języku hebrajskim
mehozot) i 15 poddystryktów (
języku hebrajskim
nafot). Każdy poddystrykt dzieli się dodatkowo na regiony, których jest 50.
Władze lokalne to struktury rządowe i struktury samorządowe. Administracja rządowa to komisarze zarządzający prowincjami (dystryktami) oraz urzędnicy dystryktowi, zarządzający podprowincjami (poddystryktami). Powoływani oni są przez ministra spraw wewnętrznych i odpowiedzialni są przed nim oraz przed Kontrolerem Państwa. Urzędnicy ci zajmują się kontrolą lokalnej polityki budżetowej, nadzorem nad prawodawstwem samorządowym, udzielaniem pożyczek lokalnym samorządom itd.
Administracja samorządowa składa się z trzech typów samorządów terytorialnych:
- samorządy miejskie - występujące w dużych miastach (
Tel Awiw
,
Hajfa
,
Jerozolima
),
- lokalne rady klasy "A" - występujące w dużych osiedlach i wioskach,
- lokalne rady klasy "B" - zakładane w małych skupiskach ludzkich.
Rady wybierane są w wyborach bezpośrednich za pomocą ordynacji proporcjonalnej. Na czele każdej z rad stoi burmistrz, który od
1978
roku także jest wybierany w wyborach przez mieszkańców. samorządy lokalne przede wszystkim zajmują się kwestiami publicznymi: edukacją, ochroną zdrowia, administrowaniem zasobami wody, utrzymywaniem parków, straży pożarnej, ochroną środowiska, również zbieraniem lokalnych podatków itd. Samorządy miejskie mogą zostać rozwiązane przez ministra spraw wewnętrznych, a rady lokalne przez komisarza zarządzającego dystryktem.
Przestrzeganie swobód i praw
Wolność i demokracja:
W raporcie „Freedom in the World 2005”, ogłoszonym przez
Freedom House
, Izrael został zakwalifikowany do kategorii państw „Wolne” ze wskaźnikiem 2,0 w 7-stopniowej skali
raport 2005 (s. 21)
Raport „Freedom in the World” jest efektem monitorowania przez organizację Freedom House zmian w zakresie respektowania i ochrony przez władze państwowe praw politycznych (swoboda działalności konkurencyjnych partii polit., wolne wybory) i wolności obywatelskich (religijnych, etnicznych, ekonomicznych, językowych, praw kobiet i rodziny, wolności osobistych, wolności prasy, przekonań i stowarzyszeń) w 192 krajach i 14 największych terytoriach zależnych i spornych. Raport ocenia państwa i terytoria w skali od "1" (najlepszy) do "7" (najgorszy) i kwalifikuje do jednej z 3 kategorii: "Wolne", "Częściowo wolne" i "Bez wolności" Raporty są opracowywane od 1972 r.
Wolność prasy i mediów:
Literatura
- Wojtyczek Krzysztof (tł. i wstęp), Konstytucja Izraela, Warszawa 2001,
- Mahler Gregory S., Kneset: parlament w systemie politycznym Izraela, Warszawa 1996
- Bożyk Stanisław, Kneset - Parlament Izraela, Warszawa 2002,
- Bożyk Stanisław, System konstytucyjny Izraela, Warszawa 2002,
Zobacz też
Linki zewnętrzne