Kajetan Dzierżykraj-Morawski (pseud. Jan Chomęcki, ur.
19 kwietnia
1892
w
Jurkowie
, zm.
2 listopada
1973
w
Lailly-en-Val
) - polski dyplomata, polityk, działacz społeczny i publicysta.
Życiorys
Syn Stanisława Morawskiego i Teresy z Morawskich. Ojciec Hieronima Morawskiego,
Marii Barbary Ledóchowskiej
,
Magdaleny Morawskiej
i
Macieja Morawskiego
. Uczył się w Gimnazjum im.
Jana Ámosa Komeńskiego
w
Lesznie
. W
1910
r. rozpoczął studia w Instytucie Rolniczym w
Lipsku
, a następnie w
Monachium
, studiując ponadto prawo i ekonomię. W
1914
r. powrócił do Jurkowa i objął majątek rodzinny po zmarłym ojcu. W
1915
r. poślubił Marię Turno (
1893
-
1971
), został też powołany do służby wojskowej, którą odbył w administracji niemieckiej jako rzeczoznawca gospodarczy na
powiat rypiński
(
Wielkopolska
).
Od
1 września
1918
r. pracował w Departamencie Stanu rządu
Rady Regencyjnej
, przekształconym w miesiąc później w
Ministerstwo Spraw Zagranicznych
. Pracował tam jako kierownik referatu niemieckiego, a później referent spraw zachodnich w Departamencie politycznym MSZ. W
1919
r. był członkiem Komitetu Plebiscytowego, przygotowującego polską akcję plebiscytową na
Warmii
,
Mazurach
i
Powiślu
. Od
1920
r. był naczelnikiem Wydziału Północnego MSZ, w
1921
r. objął funkcję wicedyrektora a w
1924
r. - dyrektora Departamentu Politycznego MSZ. W latach
1923
-
1924
był pełniącym obowiązki
Komisarza Generalnego RP
w
Wolnym Mieście Gdańsku
, następnie Ministrem - Rezydentem przy
Lidze Narodów
w
Genewie
. W
1925
r. został wiceministrem Spraw Zagranicznych; w trzecim gabinecie
Wincentego Witosa
krótko kierował ministerstwem (
10
-
15 maja
1926
). Po
przewrocie majowym
urlopowany ze służby dyplomatycznej, powrócił do Jurkowa. W
1929
r. mianowany członkiem polsko-niemieckiej Komisji Mieszanej dla
Górnego Śląska
(w randze wiceministra). W
1934
r. przeniesiony w stan spoczynku, został wybrany prezesem Wielkopolskiej Izby Rolniczej (
1934
-
1935
), a następnie prezesem Ogólnopolskiego Związku Eksporterów Zboża (
1935
-
1936
) i prezesem Związku Izb i Organizacji Rolniczych RP (
1935
-
1937
). W
listopadzie
1936
r. został powołany na wiceministra skarbu. W
1938
r. objął ponadto nadzór nad Departamentem Ceł i Departamentem Podatków i Opłat.
Po wybuchu
II wojny światowej
ewakuował się wraz z rządem do
Rumunii
, przebywał krótko w obozie dla internowanych w
Slanic
. W
październiku
1939
r. zajmował się reorganizacją ambasady polskiej w
Bukareszcie
(którą kierował wówczas
Roger Raczyński
). Od
listopada
1939
r. w
Paryżu
, gdzie został zaangażowany jako kierownik Oddziału Politycznego w Biurze Badań Celów Wojny przy Rządzie Polskim. Po zajęciu
Francji
przez wojska niemieckie pojechał m.in. do
Vichy
i
Nicei
. W
lutym
1941
r. opuścił Francję i przedostał się do
Londynu
. Od
maja
do
września
1941
r. kierował poselstwem RP przy emigracyjnym rządzie czechosłowackim
Edwarda Benesza
. Od
października
1941
r. był sekretarzem generalnym MSZ. Od
1 października
1943
r. został pierwszym zagranicznym ambasadorem przy
Komitecie Wolnej Francji
w
Algierze
. Następnie ambasador rządu RP w
Paryżu
, oficjalnie uznawany przez
Francję
do początku
lipca
1945
r. Po cofnięciu uznania Rządowi RP na Wychodźstwie pozostał we
Francji
jako (nienazwany tak zresztą oficjalnie) "Ambasador Wolnych Polaków" – przedstawiciel polskiego ośrodka politycznego emigracji w
Londynie
. Funkcję tę pełnił do swojej choroby (
1969
r.). Nigdy – jak pisano w wielu publikacjach – nie był pracownikiem Biblioteki Polskiej w
Paryżu
, walczył natomiast o jej niezależność, przeciwstawiając się m.in. różnym działaniom władz
PRL
. Z jego inicjatywy założono w
1957
r.
Dom Spokojnej Starości Polskiego Funduszu Humanitarnego
w
Lailly-en-Val
, gdzie mieszkał wraz z żoną w ostatnich latach życia. Współpracował w polskimi czasopismami emigracyjnymi (np. londyńskimi "Wiadomościami", "Myślą Polską" i monachijską "Na Antenie"), był autorem kilku książek. Był związany z
Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa
, biorąc udział w wielu audycjach dokumentalnych ("Świadkowie historii") i pogadankach historycznych.
Istnienie w Paryżu kierowanej przez Morawskiego "polskiej ambasady bis" drażniło władze
PRL
. Stąd brały się komunistyczne ataki na Morawskiego, przedstawianie go jako "człowieka przeszłości", "zdegenerowanego eks-obszarnika", czy "reakcjonistę" oraz kalumnie rzucane na jego rodzinę. Francuska prasa komunistyczna określała w latach 50.
XX w.
Morawskiego i jego zespół "Polscy zdrajcy i bandyci spod znaku
Andersa
".
Wysoko ceniony przez gen.
Charles'a de Gaulle'a
. Walczył w interesie Polski na forum organizacji europejskich o Europę opartą "na najpiękniejszych wartościach francuskiej kultury politycznej".
Jerzy Stempowski
(Paweł Hostowiec) nazwał Morawskiego "Ambasadorem Atlantydy".
Kazimierz Wierzyński
pisał o Morawskim: "Ambasador, który jest instytucją", publicystka Teresa Błażejewska - o "legendarnym ambasadorze".
Po śmierci Kajetana Morawskiego wdowa po generale de Gaulle'u stwierdziła: "Generał de Gaulle bardzo cenił Ambasadora Morawskiego i miał doń szczerą sympatię" (list kondolencyjny do
Macieja Morawskiego
z
10 listopada
1973
r.). Został pochowany na cmentarzu w
Lailly-en-Val
, gdzie znajduje się kilkaset grobów Polaków, pozostałych na emigracji we
Francji
po
II wojnie światowej
.
Członek międzynarodowego
PEN Clubu
(sekcji pisarzy uchodźców) oraz Rady Fundacji im. Kościelskich. Odznaczony
Orderem Odrodzenia Polski
i francuską
Legią Honorową
. W
1996
r. odznaczony pośmiertnie
Orderem Orła Białego
.
W
1997
r. powstał o nim film dokumentalny pt.: Ambasador Atlantydy (reż. Piotr Morawski, scen. Ryszard Kaczyński). W
2009
jego imię nadano Liceum Ogólnokształcącemu i Zasadniczej Szkole Zawodowej w
Krzywiniu
.
Twórczość
- Tamten brzeg. Wspomnienia i szkice (Księgarnia Polska,
Paryż
1960
; wydanie 2: Editions Spotkania
1996
, wstęp i przypisy
Jerzy Marek Nowakowski
, ; Nagroda "Wiadomości",
Londyn
1960
)
- Wspólna droga (Księgarnia Polska,
Paryż
1962
; wydanie 2 pt. Wspólna droga z Rogerem Raczyńskim. Wspomnienia: wstęp
Janusz Pajewski
; przedmowa
Marcin Libicki
; przygotowanie do druku i objaśnienia Przemysław Matusik; Wydawnictwo Poznańskie
1998
, )
- Wczoraj. Pogadanki o niepodległym dwudziestoleciu (Polska Fundacja Kulturalna,
Londyn
1967
; wydanie drugoobiegowe w Polsce: O niepodległym dwudziestoleciu - II obieg wydawniczy; przedmowa
Władysław Żeleński
; Głos
1981
,
1982
)
- Na przełaj (Polska Fundacja Kulturalna,
Londyn
1969
)
Prace redakcyjne
- Polska w pamiętnikach gen. de Gaulle'a 1944-1946 (wybór tekstów z przedmową Kajetana Morawskiego; Księgarnia Polska, Paryż
1960
)
Dom przy 174 rue de l'Universite w
Paryżu
, gdzie mieściło się mieszkanie ambasadora Kajetana Morawskiego (fot. grudzień
2008
r.)
Zobacz też
Linki zewnętrzne