|
anthrax |
ICD-10
|
A22
| A22.0 | wąglik skórny | A22.1 | wąglik płucny | A22.2 | wąglik jelitowy | A22.7 | posocznica wąglikowa | A22.8 | inne postacie wąglika | A22.9 | wąglik, nieokreślony |
|
Wąglik (
łac.
anthrax) –
choroba zakaźna
, zaraźliwa, wywoływana przez
Gram-dodatnią bakterię
nazywaną laseczką wąglika (Bacillus anthracis). Znany już od czasów starożytnych, występuje na całym świecie. Wąglik występuje najczęściej u
bydła
, koni, owiec i
kóz
. Świnie rzadko chorują.
Psy
cechuje znaczna odporność. Ptaki są niewrażliwe na zakażenia naturalne.
Etiologia
Wąglik płucny – poszerzenie cienia śródpiersia
Laseczka wąglika jest bakterią Gram-dodatnią, rosnącą w warunkach tlenowych wytwarzającą
przetrwalniki
czyli endospory. Przetrwalniki laseczek wąglika są bardzo wytrzymałe na warunki środowiskowe.
Źródła zakażenia i patogeneza
Głównym źródłem zakażenia jest u zwierząt spożywana
pasza
zawierająca przetrwalniki bakterii. Do zarażenia może dojść podczas wypasów jak i podczas skarmiania trawą lub sianem. Bakterie pod postacią przetrwalników mogą również wniknąć razem z wodą podczas pojenia zwierząt. Zwierzęta mięsożerne zakażają się po zjedzeniu zwierząt padłych na wąglik. Zakażenie bezpośrednie z jednego zwierzęcia na drugie jest możliwe tylko wtedy gdy krew lub wydaliny zwierzęcia chorego dostaną się na świeże rany lub
błonę śluzową
.
Bakteria produkuje toksynę będącą mieszaniną trzech
białek
– antygenu PA, czynnika EF i czynnika LF. PA umożliwia wniknięcie toksyny wąglika do wnętrza komórek. EF to białko zależne od
wapnia
, które zwiększając poziom
cAMP
w komórce zaburza jej homeostazę i szlaki przekazywania sygnału. LF (Lethal Factor) to zależna od
cynku
proteaza
o wielkości 90 kDa, która przecina
kinazy
z rodziny MAPKK (ang. Mitogen-activated protein kinase kinase). Hamuje to aktywność kinaz, co prowadzi do zaburzeń szlaków przekazywania sygnału w komórce i do
apoptozy
.
Zmiany anatomopatologiczne
Charakterystycznymi objawami pośmiertnymi są szybki rozkład gnilny i niezupełne stężenie pośmiertne zwłok. Następuje też wyciek ciemnej, słabo krzepnącej, lakowatej krwi z naturalnych otworów ciała.
Rozpoznanie różnicowe
Należy wykluczyć inne jednostki chorobowe o przebiegu posocznicowym. Również podobny przebieg do wąglika mogą mieć niektóre ostre zatrucia. Ostatecznie rozstrzygają badania laboratoryjne. W preparatach mazanych (np.krew) stwierdza się, po odpowiednim zabarwieniu charakterystyczne laseczki wąglika z otoczkami. Do rozpoznania wąglika stosuje się również próbę biologiczną. Zakażeniu ulega większość typowych zwierząt laboratoryjnych (myszy, szczury, króliki). Padają one po trzech dniach od pozajelitowego zakażenia wąglikiem.
Leczenie i zapobieganie
Leczenie wąglika u ludzi polega na stosowaniu wysokich dawek
antybiotyków
, natomiast u zwierząt stosuje się surowice odpornościowe oraz antybiotyki. Lekiem z wyboru jest
ciprofloksacyna
.
Padłe zwierzęta zarażone wąglikiem powinny być spalone.
Zachorowania ludzi – zoonoza
Laseczka wąglika lub jej zarodniki wnikają do organizmu:
- drogą oddechową;
- drogą pokarmową;
- przez skórę;
W miejscu wniknięcia bakterie rozmnażają się powodując miejscowe zmiany zapalno-martwicze. Z ogniska pierwotnego dochodzi do rozprzestrzeniania się infekcji na całym organizm.
Zmiana skórna w przebiegu wąglika
Infekcja laseczką wąglika u człowieka występuje w jednej z trzech postaci:
- skórnej (czarna krosta) – 95%;
- jelitowej;
- płucnej;
Postać skórna może przebiegać jako umiejscowiony odczyn zapalny lub postać rozlana. Umiejscowiony odczyn zapalny ma charakter
pęcherzyka
(tzw. czarna krosta,
łac.
pustula maligna) wypełnionego ciemnym płynem, który pęka, pozostawiając czarny
strup
; inną postacią jest twardy, głęboki i niebolesny naciek zapalny tkanek (obrzęk złośliwy, oedema malignum), również przebiegający z powiększeniem okolicznych
węzłów chłonnych
.
Postać jelitowa charakteryzuje się silnym bólem brzucha, gorączką, biegunką lub czasem zaparciami. Stolec może zawierać świeżą krew, często ma smolistą barwę. Mogą wystąpić wymioty, niekiedy zawierające
krew
. Postępująca choroba może prowadzić do
wodobrzusza
, lub perforacji jelita[1].
Najcięższa jest postać płucna o charakterze ciężkiego
zapalenia płuc
. Ta postać charakteryzuje się wysoką
gorączką
, dreszczami,
kaszlem
z odpluwaniem krwistej plwociny,
dusznością
i
sinicą
. W znacznym procencie przypadków dochodzi do zgonu w okresie 24 do 36 godzin od wystąpienia objawów.
Charakterystycznymi objawami postaci jelitowej są:
Stan chorego jest ciężki i również często po 2–3 dniach kończy się śmiercią.
Chociaż jest to zwykle choroba odzwierzęca, to bakterie wąglika mogą być wykorzystywane także jako
broń biologiczna
.
Broń biologiczna
Rozwój "wojskowej" wersji wąglika rozpoczęły Niemcy wykorzystując swoją pracę w
1916
roku, gdy broń ta została przesłana wraz z "instrukcją obsługi" do ambasady niemieckiej na terenie Rumunii, której później wypowiedziano wojnę. Później nad wąglikiem pracowali Brytyjczycy. W latach
1941
–
1942
przeprowadzali próby polowe na wyspie Gruinard u wybrzeży
Szkocji
. Działanie to było związane z zagrożeniem użycia
broni chemicznej
lub biologicznej przez hitlerowskie
Niemcy
. Pod koniec wojny listów z wąglikiem używała także
Armia Krajowa
, jednak bez większych sukcesów – jako broń listy wąglikowe nie są zbyt skuteczne. Na terenie
ZSRR
po zakończeniu wojny rozwijana była broń biologiczna, także zawierająca jako ładunek laseczki wąglika. Prace badawczo-produkcyjne w wojskowej fabryce broni B, działającej w programie "Biopreparat" (zobacz:
Ken Alibek
) w Swierdłowsku spowodowały w
1979
roku zakażenie ludności cywilnej (zachorowało 79 osób, z czego zmarło 68). U 77 chorych wystąpiła płucna postać tej choroby (u 66 nastąpiło zejście śmiertelne). Sama produkcja jest trudna, wymaga dużej wiedzy i przede wszystkim odpowiedniego sprzętu.
Głośne przypadki wykorzystania laseczek wąglika miały miejsce na terenie
Stanów Zjednoczonych
od 16 września do 25 października
2001
roku, gdy bakterie te zostały rozesłane w przesyłkach pocztowych (tzw. listy wąglikowe) adresowanych do ważnych instytucji.
Zapobieganie polega na zwalczaniu wąglika u zwierząt, badaniu mięsa i innych surowców zwierzęcych. Istnieje kilka rodzajów szczepionek przeciw wąglikowi. Jedną z nich wprowadził w
1881
roku francuski uczony
Ludwik Pasteur
.
Przeprowadzone w
2004
roku badania 15 osób, które przeżyły zakażenie laseczką wąglika wskazują, że osoby te mają poważne problemy ze zdrowiem i złe rokowania przeżycia jednego roku po incydencie. Zakażenie drogą wziewną związane było z istotnie mniejszą przeżywalnością w porównaniu z zakażeniem przez
powłoki ciała
(
JAMA
2004:291:1994).
Przypisy
Bibliografia
Zobacz też