Zwierzęta (Animalia) –
królestwo
obejmujące wielokomórkowe
organizmy
cudzożywne
o komórkach
eukariotycznych
, bez
ściany komórkowej
, w większości zdolne do aktywnego poruszania się. Są największym i najbardziej zróżnicowanym gatunkowo królestwem organizmów. Największą grupę zwierząt stanowią
bezkręgowce
, a wśród nich
owady
. Drugą, obok bezkręgowców, grupą zwierząt są
kręgowce
. Wśród nich tradycyjnie wyróżnia się
ryby
,
płazy
,
gady
,
ptaki
i
ssaki
, do których należy również
człowiek
. Najstarsze znaleziska kopalne zwierząt – morskie zwierzęta o miękkich ciałach – pochodzą z końca
prekambru
,
neoproterozoiku
(
fauna ediakarańska
– 630 do 542 mln lat temu), natomiast skamieniałości
strunowców
– z
kambru
i
ordowiku
. W kambrze, około 500 mln lat temu, występowali już przedstawiciele wszystkich znanych obecnie
typów
bezkręgowców.
Terminologia
W
nomenklaturze zoologicznej
zwierzęta (
łac.
Animalia,
gr.
Zoa) klasyfikowane są jako
takson
w randze królestwa (regnum). Takson ten obejmuje wszystkie gatunki zwierząt, w tym również
człowieka
(Homo sapiens). W
języku potocznym
pojęcie zwierzę stosowane jest dla określenia każdego żywego stworzenia z wyjątkiem człowieka[2].
Nauka o zwierzętach to
zoologia
, ich klasyfikacją zajmuje się
systematyka biologiczna
, a chorobami zwierząt –
medycyna weterynaryjna
. Wszystkie gatunki zwierząt występujące na danym obszarze to
fauna
(np.
fauna Polski
).
Charakterystyka
Za
cechy
odróżniające zwierzęta od innych organizmów przyjmuje się sposób odżywiania, brak ściany komórkowej, gromadzenie glikogenu oraz obecność (u wyżej uorganizowanych zwierząt) układu mięśniowego i nerwowego[3].
Sposób odżywiania
Zwierzęta nie potrafią samodzielnie wytwarzać substancji odżywczych. Wszystkie są cudzożywne, tzn. żywią się innymi organizmami, ich szczątkami lub odchodami. W ten sposób żywią się również
grzyby
. Zwierzęta wyspecjalizowały się w wielu różnych metodach zdobywania i konsumowania pokarmu.
Komórki zwierzęce
Ciała zwierząt zbudowane są zawsze z komórek eukariotycznych. Taką cechę mają też komórki roślinne. W odróżnieniu od nich komórki zwierzęce nie mają
chloroplastów
i
ścian komórkowych
. Są otoczone cienką
błoną komórkową
. Wytwarzają
kolagen
. Brakiem ściany komórkowej charakteryzują się, oprócz zwierząt, niektóre grzyby.
Funkcjonalnie zróżnicowane komórki zwierząt zorganizowane są w zespoły zwane
tkankami
(z wyjątkiem
gąbek
), a tkanki w
narządy
tworzące z kolei wyspecjalizowane układy narządów, pełniące w organizmie zwierzęcia określone
funkcje życiowe
(np. układ krwionośny, oddechowy, wydalniczy). Wszystkie zwierzęta odbierają
bodźce
zewnętrzne za pomocą
receptorów
i reagują na nie
odruchami
.
Glikogen
Gromadzenie
glikogenu
, jako materiału zapasowego jest charakterystyczne dla zwierząt i wielu grzybów.
Układ mięśniowy i nerwowy
Zwierzęta, choć nie wszystkie ich typy, są jedynymi organizmami, u których występują układy mięśniowy i nerwowy. Konieczność poszukiwania pokarmu doprowadziła u zwierząt do wykształcenia zdolności do aktywnego ruchu. Zdecydowana większość z nich wykształciła wyspecjalizowane
tkanki mięśniowe
tworzące
układ mięśniowy
współpracujący z
narządami ruchu
. Niektóre (
gąbki
i polipy parzydełkowców) prowadzą wprawdzie osiadły tryb życia, ale komórki gąbek są zdolne do ograniczonego ruchu, u większości z nich występuje swobodnie pływające stadium larwalne, a
parzydełkowce
są osiadłe jedynie w stadium
polipa
.
Aktywne poruszanie się wykształciło u zwierząt narządy zmysłów współpracujące z
układem nerwowym
.
Rozmnażanie
Niemal wszystkie zwierzęta rozmnażają się płciowo, przynajmniej w pewnym stadium swego cyklu życiowego. Niektóre potrafią rozmnażać się bezpłciowo.
Filogeneza
Pochodzenie zwierząt nie zostało dotychczas wyjaśnione, głównie z powodu braku szczątków kopalnych pierwotnych
tkankowców
. Naukowcy rozważają kilka hipotez wywodzących pochodzenie zwierząt od pierwotniaków, m.in. hipotezy cellularyzacji i integracji. Przyjmuje się, że przodkami zwierząt byli magazynujący
glikogen
i zaopatrzeni w wić przedstawiciele królestwa
Protista
. Razem z
grzybami
i niektórymi
pierwotniakami
łączone są w
supergrupę
Opisthokonta
[4]. Tak jak u przodków
roślin
, u zwierząt w procesie komplikowania budowy pojawił się okres występowania kolonijnego. Poszczególne organizmy kolonii rozpoczęły różnicować swoje funkcje, co doprowadziło do powstania tkanek.
Klasyfikacja zwierząt
W
systematyce organizmów
zwierzęta
klasyfikowane
są w randze
królestwa
Animalia. Jednostka ta obejmuje ponad 1,3 miliona[3][5] współczesnych
gatunków
. Ich liczba, różnorodność, doskonalenie metod badawczych i wyniki prowadzonych badań przyczyniają się do ciągłych modyfikacji (rewizji) systemów
klasyfikacji biologicznej
.
Jeszcze pod koniec XX wieku do królestwa zwierząt zaliczano eukariotyczne, heterotroficzne
organizmy jednokomórkowe
określane nazwą
pierwotniaki
(Protozoa). Obecnie są one klasyfikowane poza królestwem zwierząt – w zależności od ujęcia, w taksonie
Protozoa
lub
Protista
.
Uproszczony schemat klasyfikacji zwierząt. Nie obejmuje wszystkich typów.
Królestwo Animalia dzielone jest na dwa podkrólestwa. Pierwsze z nich obejmuje zwierzęta, które nie mają właściwych tkanek, organów (narządów), układu mięśniowego i nerwowego, czyli cech typowych dla
tkankowców
. We współczesnych klasyfikacjach określane jest naukową nazwą Parazoa, a w języku polskim nazwami zwyczajowymi beztkankowce, przedtkankowce, nietkankowce lub nibytkankowce. Należy do nich jeden typ –
gąbki
.
Drugie podkrólestwo obejmuje zwierzęta tkankowe grupowane w 35–40 typach. Liczba wyróżnianych typów jest zależna od autora (lub autorów) danej klasyfikacji. Naukowa nazwa tego podkrólestwa to
Eumetazoa
lub Epitheliozoa. Polskie nazwy zwyczajowe to tkankowce właściwe lub wielokomórkowce właściwe.
Jeden gatunek (Trichoplax adhaerens) ma niejasną pozycję taksonomiczną. Zaliczono go do typu
płaskowców
(Placozoa), ale nie ma pewności czy zaliczyć go do zwierząt tkankowych. Klasyfikacje, w których przyjęto takie założenie wymieniają Epitheliozoa jako podkrólestwo zwierząt obejmujące dwie grupy: Placozoa i Eumetazoa.
Typy zwierząt
Królestwo zwierząt (Animalia) obejmuje obecnie (2009 r.) następujące
typy
[6]:
-
Kolcogłowy
(Acanthocephala).
-
Wirki bezjelitowe
(Acoelomorpha).
-
Pierścienice
(Annelida).
-
Stawonogi
(Arthropoda).
-
Ramienionogi
(Brachiopoda).
-
Mszywioły
(Bryozoa).
-
Szczecioszczękie
(Chaetognatha).
-
Strunowce
(Chordata).
-
Parzydełkowce
(Cnidaria).
-
Żebropławy
(Ctenophora).
-
Lejkogębce
(Cycliophora).
-
Szkarłupnie
(Echinodermata).
-
Szczetnice
(Echiura).
-
Kielichowate
(Entoprocta).
-
Brzuchorzęski
(Gastrotricha).
-
Szczękogębe
(Gnathostomulida).
-
Półstrunowce
(Hemichordata).
-
Ryjkogłowy
(Kinorhyncha).
-
Kolczugowce
(Loricifera).
-
Drobnoszczękie
(Micrognathozoa).
-
Mięczaki
(Mollusca).
-
Nicienie
(Nematoda).
-
Nitnikowce
(Nematomorpha).
-
Wstężnice
(Nemertea).
-
Pazurnice
(Onychophora).
-
Prostopływce
(Orthonectida).
-
Kryzelnice
(Phoronida).
-
Płaskowce
(Placozoa).
-
Płazińce
(Platyhelminthes).
-
Gąbki
(Porifera).
-
Niezmogowce
(Priapulida).
-
Rombowce
(Rhombozoa).
-
Wrotki
(Rotifera).
-
Sikwiaki
(Sipuncula).
-
Niesporczaki
(Tardigrada).
-
Xenoturbellida
.
Przypisy
Bibliografia
- Zoologia : bezkręgowce. T. 1. Red. nauk. Czesław Błaszak. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN
, 2009. .
- Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. .
Zobacz też