Święci Kościoła prawosławnego ogłaszani są przez Święty Sobór Biskupów lokalnego Kościoła (w Polsce -
Święty Sobór Biskupów Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego
) poprzez
kanonizację
, a następnie decyzją władz pozostałych Kościołów lokalnych włączani do grona świętych czczonych w tychże Kościołach.
Zgodnie z postanowieniami
VII Soboru Powszechnego w Nicei
(rok
787
) prawosławni oddają cześć (gr. προσκύνηση - pokłon, w odróżnieniu od gr. λατρεία - adoracja, przynależna jedynie Bogu) świętym, przede wszystkim ich
relikwiom
, jako przebóstwionym ciałom świętych oraz przedstawiającym ich
ikonom
.
Wspomnienia świętych przypisane są do każdego dnia
roku liturgicznego
(od kilku do kilkudziesięciu pozycji na dzień), funkcjonują w tekstach liturgicznych
Nieszporów
,
Jutrzni
oraz
Boskiej Liturgii
(poetyckie strofy tzw. stichery,
tropariony
czy
kondakiony
), w których opowiada się o rodzaju ich świętości i wydarzeniach z życia. Dniem szczególnego wspomnienia świętych jest sobota, co wiąże się z uwydatnieniem hymnografii świętych przypadających na ten dzień. Prawosławni obchodzą również dzień
Wszystkich świętych
, kiedy w sposób symboliczny wspominani są kanonizowani w historii Kościoła prawosławnego. Jest to święto ruchome, które wypada w pierwszą niedzielę po święcie Zstąpienia Ducha Świętego na apostołów (
Pięćdziesiątnicy
). Kult świętych prawosławnych jest rozpowszechniony na cały świat
prawosławny
(kanonizowanych w wieku XX ma charakter raczej lokalny).
Kategorie i tytuły świętych prawosławnych
Cerkiew prawosławna
wyróżnia następujące kategorie świętych (oraz tytuły odnoszące się tylko do jednej kategorii)[1]
1.
Prorocy/prorokinie
- święci żyjący przed przyjściem Jezusa Chrystusa, którzy natchnieni Świętym Duchem przepowiadali (prorokowali) rzeczy przyszłe (przyszłość), głównie dotyczące Zbawiciela.
- Poprzednik Pański - tytuł przysługujący największemu z proroków -
Janowi Chrzcicielowi
, którego działalność bezpośrednio poprzedzała przyjście Jezusa Chrystusa.
2.
Apostołowie
- najbliżsi uczniowie
Jezusa Chrystusa
, których za Swego życia wysyłał w celu głoszenia Słowa Bożego, a po Zstąpieniu na nich Świętego Ducha szerzyli wiarę chrześcijańską w różnych krajach.
- Pierwsi wśród zwierzchnich - tytuł przysługujący jedynie dwóm czołowym apostołom:
Piotrowi
i
Pawłowi
.
- Pierwszy powołany - tytuł przysługujący tylko apostołowi
Andrzejowi
, jako pierwszemu powołanemu przez Chrystusa uczniowi.
-
Ewangeliści
- tytuł przysługujący apostołom będący jednocześnie autorami jednej z czterech Ewangelii, tj. apostołom
Mateuszowi
,
Markowi
,
Łukaszowi
i
Janowi
.
3.
Męczennicy/męczennice
- święci, którzy za wiarę w Jezusa Chrystusa byli poddawani torturom i ponieśli męczeńską śmierć.
- Pierwsi męczennicy - tytuł przysługujący świętym, którzy ponieśli śmierć za Chrystusa jako pierwsi; tytuł ten przysługuje wyłącznie arcydiakonowi
Stefanowi
(Szczepanowi) i
równej apostołom Tekli
.
- Wielcy męczennicy/Wielkie męczennice - tytuł odnoszący się do świętych, którzy za wiarę w Jezusa Chrystusa ponieśli śmierć, uprzednio będąc poddanymi wyjątkowym torturom i cierpieniom (np.
Anastazja
,
Barbara
,
Jerzy Zwycięzca
,
Katarzyna
, królowa gruzińska Ketewań, uzdrowiciel Panteleon).
- Stratelatesi - tytuł przysługujący wojskowym męczennikom za wiarę Chrystusową, niekiedy będący integralną częścią imienia świętego, np. męczennik Andrzej, wielki męczennik Teodor.
- Cierpiętnicy - tytuł przysługujący męczennikom, którzy cierpieli od swych współwyznawców.
5. Święci biskupi - święci posiadający najwyższe święcenia kapłańskie. Zależnie od zajmowanego stanowiska i pełnionej funkcji nazywani są
patriarchami
,
metropolitami
,
arcybiskupami
,
biskupami
.
6. Święci kapłani - bogobojni kapłani (
prezbitrzy
i
diakoni
) nie będący zakonnikami, którzy swym życiem i poświęceniem Bogu osiągnęli świętość.
7.
Święci mnisi/święte mniszki
- bogobojni ludzie, którzy trwając w dziewictwie, w odosobnieniu od doczesnego świata, prowadząc surowe zakonne życie, osiągnęli świętość.
-
Pustelnicy
- święci przebywający w pustelniach, którzy zamknięci w swej celi lub pieczarze, pozostawiają jedynie otwór na podanie niezbędnego pożywienia, by w samotności przebywać na modlitwie z Bogiem. (np.
Antoni Wielki
,
Makary Wielki Egipski
)
- Stylici - święci, głównie mnisi, którzy poświęcając się Bogu, spędzali życie na wysokich skalnych słupach. (np.
Daniel
,
Nikita
,
Symeon
)
8. Święci władcy - święci mężczyźni i kobiety sprawujący świecką władzę nad innymi ludźmi. Zależnie od zajmowanego stanowiska nazywani są: książętami, wielkimi książętami, królami, carami, cesarzami. (np.
Mikołaj II Romanow
)
9. Błogosławieni, Szaleńcy Boży (gr. salos - chwianie się) - saloici, potocznie zwani szaleńcami Chrystusowymi (lub obłąkańcami Chrystusowymi), ludzie świadomie i celowo pozorujący wobec otaczającego świata swoją głupotę, brak rozsądku, zachwianie umysłu objawiające się paradoksalnym postępowaniem i zachowaniem, narażające te osoby na kpiny, szykany, obelgi i pobicie (np. Andrzej
Konstantynopolitański
, Bazyli Moskiewski, Ksenia z Petersburga).
10. Niewiasty niosące wonności (gr. myrophoros) - święte niewiasty usługujące przy Jezusie Chrystusie: Joanna,
Maria Kleofasowa
,
Maria Magdalena
, Marta z Betanii,
Maria z Betanii
, Salome i Zuzanna.
11. Bezsrebrnicy - święci, którzy wsławili się swą bezinteresownością w służbie bliźnim, polegającą głównie na nieodpłatnym leczeniu chorób ducha i ciała. (w tym
Kosma
, Damian, Panteleon).
12. Sprawiedliwi - święci żyjący zgodnie z prawdą Bożą, którzy osiągnęli świętość nie w życiu zakonnym lecz codziennym, świeckim; należą do nich zarówno święci starotestamentowi (
Anna
,
Joachim
,
Noe
,
Hiob Cierpiętnik
) jak i nowotestamentowi.
- Praojcowie - pierwsi na ziemi Sprawiedliwi, prarodzice rodu ludzkiego (
Adam
,
Noe
, Abraham)
13. Święci - osoby uznane przez Cerkiew za święte, lecz nie dające się zakwalifikować do innych kategorii świętości.
14.
Archaniołowie
- nazwa wyższego chóru
aniołów
, spełniających wobec ludzi szczególne posłannictwo w historii zbawienia, polegające na głoszeniu Dobrej Nowiny i otwieraniu tajemnic wiary. Do grona archaniołów należy siedem aniołów, w tym
Michał
,
Gabriel
i
Rafał
.
Niektórzy święci mogą być zaliczani do dwóch lub nawet trzech kategorii, np.
prorok
i
król izraelski Dawid
; mnich i
męczennik
Atanazy Brzeski, wielka księżna, mniszka i męczennica Elżbieta, mnich i wyznawca Izaakiusz Dalmatycki; mnich i błogosławiony Józef Zaonikijowski;
biskup
Kition i sprawiedliwy Łazarz, książę
czernihowski
, męczennik i wyznawca Michał; metropolita
kijowski
i męczennik) Włodzimierz, itd.
Poza tym w
hagiografii
prawosławnej
występują uniwersalne tytuły, tj. nadawane świętym niezależnie od kategorii. Najczęściej występujące z nich to:
1. Równi apostołom/równe apostołom - tytuł nadawany świętym nie będącym bezpośrednimi, najbliższymi uczniami Jezusa Chrystusa, którzy na podobieństwo apostołów krzewili wśród
pogan
(i innowierców) wiarę Chrystusową i głosili Królestwo Boże na ziemi, osiągając w swej pracy wielkie rezultaty. Tytuł ten przysługuje świętym różnych kategorii, np.: władcom (np.
cesarz Konstanty
, cesarzowa
Helena
, król bułgarski
Borys
, wielki książę
Włodzimierz
, wielka księżna Olga, książę wielkomorawski
Rościsław
), hierarchom (np. arcybiskup Moraw i Panonii
Metody
, arcybiskup japoński Mikołaj), mnichom (np.
Cyryl
, Nahum z Ochrydy), męczennikom (np. Tekla), świętym bez kategorii (np.
Maria Magdalena
, Nina).
2. Wielcy - tytuł nadawany bardzo zasłużonym świętym, stający się integralną częścią ich imienia (np. arcybiskup aleksandryjski
Atanazy
, arcybiskup Cezarei Kapadockiej Bazyli,
cesarz Konstantyn
, mnich Makary Egipski, mnich
Onufry
, mnich
Pachomiusz
).
3. Teolodzy - tytuł nadawany największym teologom, stający się integralną częścią ich imienia (posiadają go wyłącznie: apostoł i ewangelista
Jan
,
Symeon Nowy
, arcybiskup konstantynopolitański Grzegorz).
4. Wyznawcy - tytuł nadawany świętym, którzy za wiarę w Jezusa Chrystusa byli poddawani torturom lecz zmarli w pokoju w wyniku doznanych cierpień, niekiedy stający się integralną częścią ich imienia (np. biskup paryjski Bazyli, metropolita Mytileny, mnich Maksym, arcybiskup suroski Stefan).
5. Miłościwi - tytuł nadawany świętym, którzy położyli największe zasługi na polu dobroczynności, często stający się integralna częścią ich imienia (np. biskup florencki Bonifacy, sprawiedliwy Filaret, patriarcha aleksandryjski Jan, biskup Noli Paulin).
6. Napiętnowani - tytuł nadawany Wyznawcom, którym podczas zadawanych tortur wypalano i rysowano na twarzy oraz ciele piętna (np. mnich Teofan Wyznawca Sigriański, mnich konstantynopolitański Teodor).
7. Uzdrowiciele - tytuł nadawany świętym, którzy położyli wielkie zasługi w (nieodpłatnym) leczeniu ludzi (np.
Panteleon
).
8. Cudotwórcy - tytuł świętych, którzy otrzymali od Boga dar czynienia cudów, polegający głównie na uzdrawianiu chorych, wyganianiu złych mocy, itp.
9. Prawowierni - tytuł nadawany świętym wyróżniającym się prawością niesienia swej posługi (np.
cesarz Justynian
).
10. Nauczyciele Słowian - tytuł przysługujący wyłączenie świętym
Cyrylowi i Metodemu
, jako prowadzącym apostolską pracę wśród Słowian.
11. Oświeciciele - tytuł zadawany świętym, którzy jako pierwsi głosili Słowo Boże w danym kraju lub narodzie (Grzegorz w Armenii, Nina w Gruzji, Innocenty na
Syberii
i w
Ameryce
, Mikołaj Kasatkin w Japonii).
Inne bardziej znane tytuły nadawane świętym związane są głównie z ich zawodem lub zajęciem, np.: Pisarz Ikon (
Andrzej Rublow
), Pieśniarz (Roman), Ogrodnik (Fokas, Konon), Logoteta
Szymon Metafrasta
, Hymnograf (Józef), Kronikarz (
Nestor
), itd. lub wiekiem: Dzieciątko (Artemiusz Wierkolski, Gabriel Zabłudowski).
Święci Kościoła prawosławnego
Indeks
A – B – C – D – E – F – G – H – I – J – K – L – Ł – M – N – O – P – R – S – Ś – T – U – W – Z – Ż - Zobacz też
"Abraham ofiarowuje Izaaka" Caravaggio.
XV-wieczna rzeźba Jörga Syrlina w stallach klasztoru Blaubeuren przedstawiająca
proroka Abdiasza
.
A
B
C
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
P
R
S
Ś
T
W
Z
Zobacz też
Przypisy
Źródło
