|
Świętowit
ŚwiętowitPosąg Świętowita w
Arkonie
– rzeźba współczesna. Świętowit (połabskie: Svątevit; prawdop. ze "święty" – dawniej tyle co "potężny" i "wit" – "pan") – główne
bóstwo
czczone przez plemię
Słowian połabskich
–
Ranów
, zamieszkujące na wyspie
Rugii
w grodzie
Arkona
. Relacja duńskiego kronikarza,
Saxo Grammaticusa
zawarta w dziele
Gesta Danorum
podaje, że w tamtejszej świątyni przedstawiać boga miał posąg olbrzymiej, antropomorficznej istoty o czterech twarzach. W prawej ręce trzymać miał róg, który kapłan podczas świąt napełniał miodem w celu odprawienia wróżb[1]. Atrybutem Świętowita był miecz, a świętym zwierzęciem biały koń, którym posługiwano się przy wróżbach przed wyprawami wojennymi; ruch konia lewą nogą oznaczał niepowodzenie, prawą zaś zwycięstwo. Atrybuty, opis, kult|
Sakso Gramatyk
tak opisywał świątynię i sam posąg Świętowita [2]: | W środku miasta [Arkony] znajdował się plac, na którym stała świątynia drewniana o misternej budowie, wzbudzająca cześć nie tylko wspaniałością nabożeństw, lecz boskością posągu w niej umieszczonego. Zewnętrzny jej obwód dokładną płaskorzeźbą się odznaczał, przedstawiając prostą i niewydoskonaloną sztuką malarską postacie najrozmaitszych rzeczy. Jedno tylko było wejście. Samą świątynię podwójny rząd ogrodzenia otaczał, z których zewnętrzne, ze ścian złożone, dach czerwony pokrywał, wewnętrzne czterema słupami podparte zamiast ścian świeciło czerwonymi zawieszonymi zasłonami z zewnętrznymi ścianami było połączone tylko kilku poprzecznymi tramami. W świątyni stał posąg ogromny, wielkością przewyższający postać ciała ludzkiego, czterema głowami i tyluż karkami wzbudzający zdziwienie, z których dwie w stronę piersi a dwie w stronę pleców zdawały się patrzeć. Zresztą wzrok umieszczonych z przodu czy z tyłu [głów], jedna w prawo, druga w lewo zdawały się zwracać. Brody były podgolone, włosy postrzyżone tak, że widoczny był zamiar artysty, aby przedstawić sposób, w jaki Rugianie pielęgnowali swe głowy. W prawej trzymał róg z rozmaitego kruszcu zrobiony, który kapłan znający się na ofiarach co rok napełniał miodem, aby ze samego stanu napoju mógł wywnioskować o obfitości roku przyszłego. Lewa ręka na boku wsparta tworzyła łuk. Szata dochodząca aż do goleni kończyła się w tym miejscu, w którym, dzięki zastosowaniu rozmaitości drzewa, były połączone z kolanami tak niewidocznie, że miejsce ich spojenia tylko przy bacznej uwadze można było dostrzec. Opodal widziało się uzdę i siodło bóstwa i kilka innych odznak boskości. A podziw dla nich zwiększał się z uwagi na miecz znacznej wielkości, którego pochwa i rękojeść rzucały się w oczy zewnętrznym wyglądem srebra i znakomitej ozdoby rzeźbiarskiej. |
Zbyt dosłownie trzymając się pierwszego zdania opisu posągu Włodzimierz Szafrański doszedł do wniosku, że Svantevit (Zvanthevith) z Arkony i potocznie/niepoprawnie nazywany "Światowidem" Idol zbruczański to dwa zupełnie różne bóstwa[3] Uważany za boga najwyższego – pana niebios, wojny, płodności i urodzaju.
Aleksander Gieysztor
, jak i większość badaczy słowiańskiej
mitologii
, utożsamiają Świętowita
arkońskiego
z ruskim
Perunem
. Dla slawisty
Aleksandra Brücknera
określenie Świętowit ("Święty pan") było tylko
eufemizmem
, podobnie jak
Trzygłów
, jednak odrzucał identyfikację z Perunem, którego uważał za zesłowiańszczonego
Thora
Waregów
czczonego na
Rusi
. [...] wszelkie odgraniczania Świętowita, Trzygłowa,
Swaroga
,
Dadzboga
itd. nie mają najmniejszej podstawy faktycznej: wszystko to może być jedno i to samo bóstwo, czczone po różnych miejscach pod różnymi nazwami i główna różnica między Świętowitem a Trzygłowem polega może tylko na tym, że jednego w Arkonie, a drugiego w
Szczecinie
i
Brandenburgu
nachodzono prośbami[4] - pisał w Mitologii słowiańskiej, a w "Mitologii polskiej" zgadzał się z późniejszą uwagą Szafrańskiego: Świętowit arkoński miał cztery głowy i szyje, po dwie z przodu i z tyłu, bez czapki; ów posąg zbrucki ma cztery głowy o jednej szyi i pod jedną czapką; wykonanie jego w wapniku bardzo jest prymitywne. Jakiekolwiek jest pochodzenie tego
bałwana
[...], z Świętowitem, bożkiem rugijskiego słowiaństwa (bałwany tych stron odznaczają się mnogością kształtów, głów i rak), nic a nic nie ma do czynienia.[5] | O Świętowicie pisze też
Helmold
w
Chronica Slavorum
[6] | wśród wielorakich bóstw Słowian wybija się nad innymi bóg ziemi Rugian, Świętowit, mianowicie jako skuteczny w wyroczniach; w porównaniu z nim innych uważają oni tylko za półbogów. Stąd też zwykle co roku składają w darze na jego cześć ofiarę z chrześcijanina, na którego wskaże los. Tam też kierowano składane ze wszystkich krajów sumy przeznaczone na ofiary. Ze szczególnym zaś szacunkiem odnoszą się do służby przy bóstwie; bowiem ani nie zezwalają na złożenie przysięgi, ani też nie dopuszczają do bezczeszczenia świątyni czy też profanacji wobec wrogów. |
Dwukrotnie tez Helmold wyjaśnia genezę kultu Świętowita. Wg. niego mnisi z
Korbei
, którzy w IX wieku przybyli na Rugię, nawrócili Rugian i wybudowali kaplicę swojego patrona
św. Wita
(sancti Viti), po
pogańskiej reakcji
Rugianie zaczęli oddawać kult św.Witowi=Świętowitowi.[7] Świątynia Świętowita w Arkonie była pokryta płaskorzeźbami i malowidłami, posiadała też własny oddział 300 konnych. Wewnątrz znajdował się bogaty skarbiec. Dostęp do wnętrza świątyni i boskiego rumaka miał jedynie długowłosy kapłan, któremu nie wolno było skalać boskiej siedziby oddechem. Świątynia ta została spalona 12 czerwca
1168
roku z rozkazu duńskiego króla
Waldemara I
, który zagarnął jako łup wojenny skarbiec Świętowita składający się z ofiar wielu pokoleń wiernych. To sanktuarium było ostatnią pogańską świątynią Słowian. Pewne elementy posągu w Arkonie mają swoje ścisłe odpowiedniki w słynnym
idolu zbruczańskim
wydobytym z rzeki
Zbrucz
w
1848
r. we wsi
Liczkowce
na Podolu (obecnie Ukraina). "Światowid ze Zbrucza" aktualnie znajduje się w Muzeum Archeologicznym w Krakowie. Etymologia*Svęto-vitъ - od należącego do tzw.
zgodności
irańsko
~
bałto
-
słowiańskich
: słowa svętъ "święty" poświadczonego we wszystkich językach słowiańskich;
staro-cerkiewno-słowiańskie
svętъ,
rosyjskie
svjatoj/святой,
polskie
święty itd.,
litewskie
šventas (ale
łotewskie
svęts jest pożyczką z rosyjskiego svjat-oj),
staropruskie
Swente,
awestyjskie
spənta. Ważny termin z zakresu magii i religii, choć pierwotnie niereligijny. To niereligijne znaczenie zachowane zostało w słowiańskim *Svęto-pъlkъ (polskie
Świętopełk
, rosyjskie Svjatopolk/Святополк),
Świętosław
(ros. Svjatoslav/Святослав) oraz właśnie *Svęto-vitъ (
łacińskie
Svantevitus)[8] z drugim członem spotykanym w imionach słowiańskich: *Dobrovitъ, *Gostьvitъ, *Ljudьvitъ, *Vitomirъ, *Vitoslavъ etc. Aleksander Brückner dodawał: Świętowit jest specjalnością
pomorsko
-
lucicką
; roiło się tam od nazw podobnych, jak to
Jarowit
(Mars pogański, czczony r. 1127 w
Hawelbergu
, niedaleko
Łaby
, i w
Wielgoszczy
na Pomorzu); w
Korzenicy
na Rui[9] wymienia Sakso Gramatyk
Rujewita
o siedmiu twarzach,
Porewita
(Borzywita?) o pięciu (i
Porenuta
jakiegoś?) [...] Świętowita nazwa jest zupełnie identyczna z Jarowitową, por. Świętopełk=
Jaropełk
itd., i należy do wszelkich innych nazw na -wit, jak nasz
Siemowit
, południowy -
Ludziwit
itd., jest to więc nazwa niby-osobowa i już dlatego nie może oznaczać bożka ogólnosłowiańskiego, lecz lokalnego tylko, czczonego głównie na półwyspie witowskim, od niego widocznie nazwanym.[10]
Zobacz teżPrzypisy- ↑
W kraju Peruna, Swaroga i Welesa
- ↑
Gerard Labuda
, Materiały źródłowe do historii Polski epoki feudalnej: Słowiańszczyzna pierwotna, Warszawa 1954 r., s.232-233
- ↑ Włodzimierz Szafrański, Pradzieje religii w Polsce, Warszawa 1979, s. 337-347
- ↑ Aleksander Brückner, Mitologia słowiańska [w:] Mitologia słowiańska i polska, Warszawa 1980 s. 32,
- ↑ Aleksander Brückner, Mitologia polska [w:] Mitologia słowiańska i polska, Warszawa 1980 s. 325,
- ↑ Jerzy Strzelczyk, Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian Poznań 2008 s. 207-209,
- ↑
Hemoldi Prezbyteri Chronica Slavorum
, Hannower 1868, s.22 i n.
- ↑
Zbigniew Gołąb
O pochodzeniu Słowian w świetle faktów językowych, Kraków 2004, , s.96
- ↑ Ruja - słowiańska nazwa Rugii
- ↑ Aleksander Brückner, Mitologia słowiańska [w:] Mitologia słowiańska i polska, Warszawa 1980 s. 44-45,
Bibliografia- Kempiński A., Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich, Iskry 2001,
- Strzelczyk J., Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Wydawnictwo Rebis, Poznań
2007
.
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Świętowit":
Rodzimy Kościół Polski
...
Zbrucz
...
Światowid
...
Germanizacja
...
Religia Słowian
...
Świętowit
Zbrucza
w Olesku na Ukrainie
Replika Światowida ze Zbrucza
w Krakowie obok WaweluPosąg Świętowita w
Arkonie
– rzeźba współczesna.Świętowit (połabskie: Svątevit; prawdop. ze "święty" – ...
Bogowie słowiańscy
...
Światowid ze Zbrucza
...
Słowianie zachodni
...
Świętochłowice
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Świętowit":
 Hasło nie występuje w innych lekcjach!
|
