Na mapach: 49°13'22″N 18°44'24″E / 49.22278, 18.74

Žilina
Herb Flaga Herb Żyliny Flaga Żyliny
Państwo	Słowacja
Kraj	żyliński
Powierzchnia	80,03 km²
Położenie	49° 13' 22 '' N 18° 44' 24'' E
Wysokość	344 m n.p.m.
Ludność (2005) •  liczba ludności	86 211
Położenie na mapie Słowacji Žilina
Strona internetowa miasta

Żylina ( słow. Žilina, węg. Zsolna, niem. Sillein) - miasto w północnej Słowacji , siedziba władz kraju żylińskiego i powiatu Žilina. Główny ośrodek regionu Doliny Wagu.

Żylina leży u ujścia Rajčanki i Kysucy do Wagu , na północno-zachodniej granicy Kotliny Żylińskiej . Od południa otaczają ją Góry Strażowskie i Mała Fatra , od północy - Góry Kisuckie i Jaworniki . Žilina dzieli się na dzielnice

• Bánová (przyłączona w 1970 ),
• Brodno,
• Budatín (przyłączona w 1949 ),
• Bytčica (przyłączona w 1970 ),
• Celulózka,
• Mojšova Lúčka,
• Považský Chlmec (przyłączona w 1970 ),
• Strážov,
• Trnové (przyłączona w 1970 ),
• Vranie,
• Zádubnie,
• Zástranie,
• Závodie (przyłączona w 1949 ),
• Žilina,
• Žilinská Lehota

oraz osiedla nie stanowiące samodzielnych dzielnic: Hliny, Hájik, Solinky i Vlčince.

Przez Żylinę przebiega słowacka droga krajowa nr 18 (przyszła autostrada D1 / E50 ) z Trenczyna do Martina . Łączą się z nią drogi krajowe nr 11 ( E75 / przyszła autostrada D3 ) z Čadcy i nr 64 z Prievidzy . Równolegle do tych dróg przez miasto przebiegają linie kolejowe.

W okolicach Żyliny stwierdzono ślady osadnictwa już z późnej epoki kamienia, z epoki brązu i żelaza ( kultury halsztackiej ). Od V wieku n.e. datuje się osadnictwo słowiańskie . W IX wieku na terenie dzisiejszego miasta znajdowała się już osada, w której stał romański kościół. Pierwsza wzmianka o osadzie Selinan pochodzi z 1208 , pierwotna osada została jednak całkowicie zniszczona pod koniec XIII wieku.

Nowa osada została w tym samym miejscu założona jeszcze przed 1300 przez niemieckich osadników ze Śląska Cieszyńskiego . Prawa miejskie Żilina otrzymała w 1312 , przyjmując je za pośrednictwem Cieszyna^[1]. 12 lipca 1321 r. król Węgier Karol Robert podniósł miasto do rangi wolnego miasta królewskiego, nadając mu liczne przywileje, rozszerzone w 1357 przez króla Ludwika Wielkiego . Ten sam władca w 1379 r. przeniósł Żylinę z dotychczasowego prawa cieszyńskiego na korzystniejsze dla mieszczan prawo krupińskie, a w 1381 zrównał w prawach mieszczan niemieckich i słowackich. W XIV wieku Żilina osiągnęła liczbę 900 mieszkańców. W 1431 r. Żylinę zdobyli i spalili husyci , lecz po okresie upadku miasto się odrodziło. W 1508 r. król Władysław II Jagiellończyk darował Żylinę magnatowi Janowi Podmanickiemu. Kilkanaście lat później po długotrwałych sporach sądowych Żylina przeszła z rąk rodu Podmanickich pod władzę Zápolyów , tracąc status wolnego miasta królewskiego. Miasto toczyło z magnatami długotrwałe spory w obronie swych praw. Dopiero cesarz Maksymilian Habsburg potwierdził przywileje Żyliny.

Starówka w Żylinie

Mimo tego Żylina rozwijała się jako ośrodek handlu i rzemiosła. W XV wieku powstało wiele cechów rzemieślniczych. Pod koniec XVII wieku w mieście pracowało około 200 warsztatów, w tym 150 sukienniczych. Z 1542 pochodzi pierwsza wzmianka o miejskim gimnazjum. W 1665 pojawiła się drukarnia. W 1691 r. jezuici założyli tu kolejną szkołę. W tym czasie miasto wzbogaciło się o barokowe klasztory, kościoły i zamek w Budziatynie. Rozwoju miasta nie zahamowały również wojny z Turkami . Žilina powołała wówczas własną gwardię, odpierającą tureckie ataki. Rozkwit miasta zakończył się pod koniec XVII wieku, po wielkim pożarze w 1678 i epidemii w 1679 r. W 1686 r. miasto znów oddano pod władzę magnacką, tym razem rodu Estarházych . Seria katastrofalnych pożarów, epidemii, powodzi i przemarszów wojsk w połączeniu ze złym zarządzaniem doprowadziła do gospodarczego upadku miasta.

W latach 1378 - 1561 prowadzono w Żylinie tzw. żylińską księgę miejską, zawierającą pierwsze zapisy języka słowackiego z 1451 . W 1610 r. w Żylinie odbył się tzw. synod żyliński - spotkanie pastorów ewangelickich z ziem słowackich, na którym uregulowano organizację kościoła reformowanego. Podczas rewolucji węgierskiej, na przełomie 1848 i 1849 roku, pod Budziatynem doszło do zwycięskiej dla Słowaków bitwy słowackich ochotników z wojskami węgierskimi.

W połowie XIX wieku Żylina liczyła 2,3 tys. mieszkańców. Impulsem dla rozwoju Żyliny stało się wybudowanie linii kolejowych : kolei koszycko-bohumińskiej w 1872 , nadwaskiej (bratysławskiej) w 1883 i odnogi do Rajca w 1899 . W latach dziewięćdziesiątych XIX wieku w mieście powstały pierwsze wielkie zakłady przemysłowe - włókiennicze i chemiczne. W 1903 odbyła się tu górnowęgierska wystawa przemysłowa. W 1910 Żylina liczyła już 9,2 tys. mieszkańców, z czego 4,9 tys. Słowaków , 2,3 tys. Węgrów , 1,5 tys. Niemców , 0,2 tys. Polaków i 0,1 tys. Czechów . Za czasów pierwszej Czechosłowacji wzrostu gospodarczego miasta nie zahamował nawet wielki kryzys gospodarczy.

Námestie A. Hlinku - obok rynku główny plac miasta

Żywioł słowacki przeważał w Żylinie nawet w czasach intensywnej madziaryzacji pod koniec XIX wieku. W listopadzie 1918 w mieście powstała słowacka rada narodowa. Od 12 grudnia 1918 do 3 marca 1919 w Żylinie mieściło się ministerstwo do spraw Słowacji - pierwszy słowacki organ władzy. 6 października 1938 w Żylinie proklamowano autonomię Słowacji. Po II wojnie światowej Žilina szybko się rozwijała jako ośrodek przemysłowy, gospodarczy i administracyjny oraz węzeł komunikacyjny. W 1960 powstała wyższa szkoła transportu, przekształcona później w Uniwersytet Żyliński.

W Żylinie działają teatr, teatr lalkowy, orkiestra kameralna, muzeum regionalne i muzeum kultury żydowskiej.

Zamek Budatín

Historyczne centrum miasta zostało objęte w 1987 ochroną prawną. Ważniejsze zabytki Żyliny to:

• renesansowe i barokowe kamienice mieszczańskie,
• romański kościół pw. św. Stefana, przebudowany w XVI i XVIII wieku, z pozostałościami XVI-wiecznych fresków ,
• gotycki farny kościół pw. Świętej Trójcy , z około 1400 , obwarowany w 1540 , potem kilkakrotnie przebudowywany; przy kościele wolno stojąca renesansowa dzwonnica z 1530 , wewnątrz świątyni obrazy J. B. Klemensa,
• kościół i klasztor franciszkański z 1 poł. XVIII w. bez wieży ,
• kościół i klasztor jezuitów z 1743 z dwuwieżową fasadą i XVIII-wiecznym wyposażeniem,
• kościół ewangelicki proj. M. Harminca z 1936 ,
• renesansowy zamek Budatín .

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona internetowa
• Strona nieoficjalna
• Strona nieoficjalna
• 3D mapa miasta
• (Google Maps)
• Žilina Gallery - Zdjęcia